საგანგაშო კვლევა: ამაზონის ტყეების დაზიანებული ტერიტორიების აღდგენა კრიტიკულად შენელებულია – რა ელის “დედამიწის ფილტვებს”?

წარ­სულ­ში, სამ­ხრეთ ამე­რი­კის ტრო­პი­კულ ტყე­ებ­ში პრო­ცე­სე­ბი ბა­ლანსდე­ბო­და ყო­ველ­წლი­ურ მშრალ და წვი­მი­ან სე­ზო­ნებ­თან ერ­თად. მას ასე­ვე ჰქონ­და გვალ­ვის­გან აღ­დგე­ნის უნა­რი. ბო­ლო­ხანს აღ­დგე­ნის პრო­ცე­სი სულ უფრო ნელ­დე­ბა, რად­გან გვალ­ვე­ბი უფრო ინ­ტენ­სი­უ­რი ხდე­ბა ამა­ზო­ნის სამ­ხრეთ-აღ­მო­სავ­ლე­თით და უფრო ხში­რი – ჩრდი­ლო-და­სავ­ლეთ­ში.

ახა­ლი ნაშ­რო­მი, რო­მე­ლიც გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლია Proceedings of the National Academy of Sciences- ში, იკ­ვლევს მცე­ნა­რე­უ­ლი აქ­ტი­ვო­ბის სა­ტე­ლი­ტურ სუ­რა­თებს 2001 წლი­დან 2019 წლამ­დე. ავ­ტო­რე­ბის მი­ზა­ნი იყო შე­ეს­წავ­ლათ, თუ რო­გორ აზი­ა­ნებს გვალ­ვე­ბის სიხ­ში­რე, ინ­ტენ­სი­ვო­ბა და ხან­გრძლი­ვო­ბა ამა­ზო­ნის მცე­ნა­რე­უ­ლო­ბას.

მათ­მა კვლე­ვამ აჩ­ვე­ნა, რომ მი­ყე­ნე­ბულ ზი­ან­ში გვალ­ვის ინ­ტენ­სი­ვო­ბა უფრო მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ფაქ­ტო­რი იყო, ვიდ­რე გვალ­ვის სიხ­ში­რე, თუმ­ცა ამ ორის კომ­ბი­ნა­ცია ყვე­ლა­ზე მეტ დეს­ტა­ბი­ლი­ზა­ცი­ას ახ­დენ­და.

კვლე­ვა­ში მო­ნა­წი­ლე მეც­ნი­ე­რე­ბი ამ­ბო­ბენ, რომ სა­ტე­ლი­ტუ­რი სუ­რა­თე­ბი მხო­ლოდ ზე­და­პი­რულ წარ­მოდ­გე­ნას იძ­ლე­ვა და მათ მიღ­მა სი­ტუ­ა­ცია შე­იძ­ლე­ბა უფრო მძი­მე იყოს.

ამას­თა­ნა­ვე, კვლე­ვის თა­ნახ­მად, წვი­მი­ა­ნი სე­ზო­ნე­ბი უფრო მოკ­ლე და ინ­ტენ­სი­უ­რი ხდე­ბა, რაც ასე­ვე ზი­ანს აყე­ნებს ტყის უნარს გვალ­ვი­სა­გან გა­მო­ჯან­მრთელ­დეს, რად­გან ხის მრა­ვა­ლი სა­ხე­ო­ბა ექ­სტრე­მა­ლურ პი­რო­ბებ­თან გამ­კლა­ვე­ბის­თვის მზად არ არის.

მო­მა­ვალ­ში, ეს ტენ­დენ­ცი­ე­ბი კი­დევ უფრო გა­უ­ა­რეს­დე­ბა, რად­გან გლო­ბა­ლუ­რი გათ­ბო­ბა გაზ­რდის გვალ­ვე­ბის ინ­ტენ­სი­ვო­ბას და სიხ­ში­რეს ამა­ზონ­ზე. ნაშ­რომ­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლია:

“მო­სა­ლოდ­ნე­ლია, რომ ეს გა­მო­იწ­ვევს ცვლი­ლე­ბებს ტყის სტრუქ­ტუ­რა­სა და ფუნ­ქცი­ო­ნი­რე­ბა­ში, გაზ­რდის მცე­ნა­რე­თა სა­ხე­ო­ბე­ბის გაქ­რო­ბის საფრ­თხეს, პო­ტენ­ცი­უ­რად ამა­ზო­ნის სულ უფრო მეტი ტე­რი­ტო­რია მი­უ­ახ­ლოვ­დე­ბა გარ­და­ტე­ხის კრი­ტი­კულ წერ­ტილს“. გან­სა­კუთ­რე­ბით და­უც­ვე­ლია ტე­რი­ტო­რი­ე­ბი, რომ­ლე­ბიც უკვე და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლია ადა­მი­ა­ნის ჩა­რე­ვი­თა და ხან­ძრე­ბით.

2015-16 წლებ­ში გვალ­ვამ და მას­თან და­კავ­ში­რე­ბულ­მა ხან­ძარ­მა და­ახ­ლო­ე­ბით 3 მი­ლი­არ­დი ხე გა­დაწ­ვა და 495 მი­ლი­ო­ნი ტონა CO2-ის გა­მო­ყო­ფას შე­უ­წყო ხელი. მეც­ნი­ე­რე­ბის თქმით, ჩვე­უ­ლებ­რივ ვი­თა­რე­ბა­ში ამა­ზო­ნის ტყე არ იწ­ვის, მისი მა­ღა­ლი ტე­ნი­ა­ნო­ბის გამო, თუმ­ცა ძლი­ერ­მა გვალ­ვამ ხელი შე­უ­წყო ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის გა­მოშ­რო­ბას.

კვლე­ვის შე­დე­გად დად­გინ­და ისიც, რომ ადა­მი­ა­ნის ყო­ველ­დღი­უ­რი ზე­მოქ­მე­დე­ბა არაფ­რით ჩა­მორ­ჩე­ბა ხან­ძრე­ბის მიერ მი­ყე­ნე­ბულ ზა­რალს. პა­ტა­რა ხე­ე­ბი, თხე­ლი ქერ­ქით, უფრო მე­ტად არი­ან მსხვერ­პლი, რო­გორც ხან­ძრის, ასე­ვე ადა­მი­ა­ნის.

მი­ლი­არ­დო­ბით ხი­დან, რომ­ლე­ბიც ძლი­ე­რი ხან­ძრის დროს და­იწ­ვა, 447 მი­ლი­ო­ნი დიდი ხე იყო, ხოლო 2.5 მი­ლი­არ­დი პა­ტა­რა.

ამა­ზონ­მა, რო­მე­ლიც მსოფ­ლი­ოს მტკნა­რი წყლის ყვე­ლა­ზე დიდ სახ­ლად მი­იჩ­ნე­ვა, გა­სულ წელ­საც გა­ნი­ცა­და და­მან­გრე­ვე­ლი გვალ­ვა, რა­მაც მისი ოდეს­ღაც ძლი­ე­რი შე­ნა­კა­დე­ბი რე­კორ­დუ­ლად და­ბალ დო­ნე­ზე და­ტო­ვა, გა­ახ­ში­რა ტყის ხან­ძრე­ბი და გა­მო­იწ­ვია მდი­ნა­რის დელ­ფი­ნე­ბის მა­სობ­რი­ვი და­ღუპ­ვა.

სა­ო­ცა­რი ბი­ომ­რა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბის გარ­და, ამა­ზო­ნის ტყე­ე­ბი და­ახ­ლო­ე­ბით 150 მი­ლი­არდ ტონა ნახ­შირ­ბადს ინა­ხავს. ბევ­რი მეც­ნი­ე­რი ში­შობს, რომ ტყე სწრა­ფად უახ­ლოვ­დე­ბა კრი­ტი­კულ ზღვარს, რომ­ლის შემ­დე­გაც ის და­ი­წყებს გა­მოშ­რო­ბას, ნა­წი­ლე­ბად და­ყო­ფას და შემ­დეგ სა­ვა­ნად გა­და­იქ­ცე­ვა.

ამა­ზო­ნის ტყე­ე­ბი – მსოფ­ლი­ოს უდი­დე­სი ტრო­პი­კუ­ლი ტყის მა­სი­ვია. ის იკა­ვებს მსოფ­ლი­ოს სხვა ტრო­პი­კუ­ლი ტყე­ე­ბის ფარ­თო­ბის ნა­ხე­ვარს. ვრცელ­დე­ბა ცხრა სა­ხელ­მწი­ფოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე: ბრა­ზი­ლია, პერუ, ვე­ნე­სუ­ე­ლა, ეკ­ვა­დო­რი, ბო­ლი­ვია, გა­ი­ა­ნა, სუ­რი­ნა­მი და საფ­რან­გე­თის გვი­ნეა.

ავტორი : ანი შავიშვილი

წყარო : ambebi.ge