სკოლის გავლენა მოზარდთა მენტალურ ჯანმრთელობაზე

მენტალური  ჯანმრთელობა წარმოადგენს პიროვნების   კოგნიტურ, ბიჰევიორულ და ემოციურ მდგრადობას. მენტალური ჯანმრთელბა განაპირობებს  ინდივიდის ინტეგრაციას საზოგადოებაში , უნარს დაძლიოს  მის გარშემო მყოფი გარემო და შეძლოს ჯანსაღი ფუნქციონირება საკუთარ თავთან და მის საზღვრებს გარეთ.

მენტალური ჯანმრთელობის დარღვევა იწვევს რიგ დავადებებს როგორიცაა დეპრესია , სტრესი , ძლიერი შფოთვა,პანიკური აშლილობა და სხვა, რომლებიც გვაფერხებს ყოველდღიურ ცხოვრებაში, მათი მოგვარებისთვის კი მრავალი ძალის ჩართვა და იმ ბარიერების დამსხვრევაა რომელიც დღეს ამ დავადებებს უდგას წინ. სტიგმები რომლებიც ხელს გვიშლიან გამოვხატოთ ჩვენი პრობლემები ყველანანირი „იარლიყების’’ მიკერვის გარეშე.

მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემებს მრავალ გარემოში ვაწყდებით მათ შორის ერთერთი ყველაზე საყურადღებო და მნიშველოვანია გარემოა სკოლა.  ადგილი რომელიც საწყის უდებს ადამინიას სოციალიზაციას და მის ინტეგრაციას საზოგადოებაში.სწორედ სკოლა აყალიბებს იმ გარემოს რომელშიც პიროვნება სწავლობს და იმუშავებს იმ უნარებს რომელებიც შემდგომ ცხოვრებაში შეძლებს გამოყენებას, მაგრამ რამდენად აქცევს ყურადღებას სასკოლო გარემო მენტალურ ჯანმრთელობას რამდენად ხშირია მენტალური პრობლემები სკოლებში და რა სახით ? რა იწვევს მათ ? არის თუ არა ეს პრობლემები ჩაკეტილ ჩარჩოებში და საჭიროა თუ არა ამ ჩარჩოების მოხსნა.

მსჯელობა

როდესაც 6 წლის ასაკში ბავში აბიჯებს სკოლაში ის იწყებს ახალი გარემოს შესწავლას , იწყება პირველი ნაბიჯები პიროვნების განვითარებისა, სოციალიზაციის გზები , თვითდამკვიდრების პირველი მცდელობები. შემდგომ მოზარდობის ასაკშკი კი ხდება უამრავი ცვლილები,სოციალური-ფსიქოლოგიური ფაქტორები რომლებიც ამზზადებს მოზარდს მომავალი ცხოვრებისათვის. საზოგადოებრივი მრავალფეროვნება , ოჯახური და სასკოლო გავლენა მოზარდებს უქმნის განვითარების და პიროვნულ  ცვლილებების საფუძველს.ეს გარდამავალი პერიოდია ბავშობიდან გამოსვლისა და მოზარდობის პერიოდისკენ გადასვლის . ბევრი ფიზიოლოგიურ და სოციალურ ცვლილებებთან ერთან ასევე მნიშვნელოვანია მენტალური ჯანმრთელობაც  რომელიც ხშირ შემთხვევაში უგუვებელყოფილი რჩება და ექცევა სტიგმის ქვეშ, საზოგადოებაში ჩამოყალიბებული სტრეოტიპი იმასთან დაკავშირებით რომ ჩვენ დისტრესზე საუბარი დაუშვებელია ჩვენ არ უნდა ვისაუბროთ ჩვენ ფსიქიკურ პრობლემებზე თუნდაც გადაჭარბებულ სტრესზე,რადგან ეს ამა თუ იმ ლეიბლის მიკერებაა ,რომელიც  საზოგადოების გარკვეული ნაწილიდან გარიყვას იწვევს.სწორედ აქედან გამომდინარე მოზარდები ექცევიან იმ დონის ჩარჩოებში საიდანაც გამოსვლა ,მათთვის თითქმის შეუძლებელია . სწორედ ამ წარმოდგენების ქვეშ მყოფი მოზარდები ვერ ახერხებენ თავიანთ პიროვნების რეალიზაციას შინაგანი , მათვის ამოუცნობი პრობლემების გამო .მოზარდები, რომლებიც ემზადებიან იმისათვის რომ საზოგადოების სრულყოფილი და ჯანსაღი წევრები გახდნენ.მოზარდების ფუნქციური როლი სასკოლო გარემოში ცოდნის მიღება მისი გააზრება და გამოყენებაა, მაგრამ ხშირ შემთხვევაში ამ ყველაფერს ხელს უშლის სკოლისგან მიღებული მაღალი სტრესი, შფოთვა იმის თაობაზე თუ როგორ რეალიზდება მოსწავლე საკლასო გარემოში, ზეწოლა მშობლებისგან , თანატოლებისგან და ოჯახისგან , ვუტოვებთ თუ არა მოსწავლე იმის საშუელებას რომ ისუნთქოს დაინახოს თავისი პრობლემა და მოახერხოს მისი დაძლევა ?  სასწავლო გარემოში მოსწავლის აკადემიურ მოსწრებასთან ერთად სწორედ ამ პრობლემებზე უნდა კეთდებოდეს აქცენტი, არსებობს რიგი პრობლემებისა რომელიც თავს იჩენს სკოლაში მათ შორის  საყურადღებოა მოზარდთა დეპრესია და შფოთვით აშლილობა . ეს ის დავადებებია რომლებსაც გაჩნიათ გამოხატულების ფართო სპექტრი ,  რომლებივ ვლინდება სხვადასხვა დონეზე  საჭიროებს ინდივიდუალურ მიდგომას და სრულ მხარდაჭერას ,  სასკოლო გარემო საჭიროებს ამ დავადებების მიმართ მიმღებლობის ჩამოყალიბებას , მასწავლებებლები უნდა იყვნენ ინფორმირებულები და უნდა შეძლოოთ ამოიცნონ ის საბაზისო ნიშნები რომლებიც შემდგომ პრობლემის ამოცნობაში დაეხმარებათ, მიმართონ  სკოლის ფსიქოლოგს თუ დადგება ამის საიჭორეაბა და მოზარდი მზად იყოს ყოველგვარი შიშის გარეშე გადადგას დახმარებისკენ ნაბიჯი. ქვემოთ განვიხილავთ ამ დავადებათა  ნიშნებს და მიდგომის გზებს.

 სკოლის გავლენა დეპრესიაზე

კვლევებზე დაყნობით ,დეპრესია მოზარდებში , ყველაზე გავრცელებულ ასაკად ითვლება 12 და 14 წელი.ამ დროისთვის დამახასიათებელია ცვლილებები ფიზიოლოგიურ დონეზე, რომლის დროსაც  მოზარდი არ არის მზად . ისინი გადადიან მაღალ კლასებში, იცვლება პასუხისმგებლობები ,როლები სასკოლო სისტემაში. თავს იჩენს თვითდამკვიდრების და საკუთარი თავის აღმოჩენის მოტივები.კვლევამ აჩვენა რომ მოზარდებში დეპრესიის სიმპტომები უფრო მეტად ახასითებთ გოგონებს ვიდრე ბიჭებს.გოგონებში დეპრესია გამოწვეულია სოციალური გარიყვის, სხვა გოგონების მიერ აბუჩად აგდების,საკუთარი სხეულის შეცნობა-შეუცნობობის საკითხების და ა.შ გამო. ბიჭებში იმატებს აგრესია, საკუთარი ავტონომიის დამტკიცების სურვილი და სხვა ,სწორედ ამ  ცდელობების წარუმატებლობამ შესაძლოა გამოიწვიოს დეპრესია.დეპრესიის დიაგნოზის მქონდე მოსწავლეები განიცდიან სირთულეებს სწავლის პროცესში , მათ უჭირთ კონცენტრაციის შენარჩუნება , არ შეუძლიათ ბოლომდე მიიყვანონ თავიანთი საქმე , არ ერთვებიან საგაკვეთილო პროცესში, მათ უჭირთ საკუთარი თავის გამოხატვა და  არ უსმენენ მასავლებელს, მათვის დამახასიათებელია საქმისადმი გულგრილი დამოკიდებულება და მოტივაციის დაბალი დონე. სოციალურად დეპრესიის მქონე მოსწავლეები ერიდებიან ისეთ აქტივობებს სადაც მათ მოუწევთ სხვასთან ურთიერთობა დეპრესიის ფაქტორებიდან გამომდინარე მათ აქთ დარღვეული რიგი კოგნიციები რომლებიც ხელს უშლით გარემოში აქტულიზებისთვის , ამ მიზემებიდან გამომდინარე ხშირად სხვებს ისინი ჰგონიათ ანტისოციალურები ჩაკეტილები.ხშირ შემთხვევაში მათ აქვთ დიდი სურვილი იყვნენ აკადემიურად წარჩინებულნი მაგრამ დეპრესიული ფონის დემოტივაცია მათ ხელს უშლით ამაში. რა პრობლემებს შეიძლება გადავაწყდეთ ასეთი მოსწავლის აღმოჩენისას ქართულ რეალობაში ? , როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ აკადემიური გარემო არის მენტალური პრობლმების მიმართ სტიგმატიზირებული  , მოსწავლეებს უჭირთ გამოხატონ პირდაპირ თუ რა აწუხებთ მათ , ამ დროს მასწავლებელმა უნდა შემაჩნიოს არავერბალური და ვერბალური სიგნელები, როგორ აცვია მას , სჭირდება თუ არა საუბარი, ახდენს თუ არა კონცენტრირებას ამა თუ იმ საკითხზე, რამდენად მოტივირებულია.აუცილებელია რომ ამ დავადების მიმართ ვიკოთ უკიდურესად სენსიტიურები ის მოსწავლებიი რომლებიც ვერ გამოხატავენ საკუთარ თავს იკეტებიან თავიანთთავებში ,ხშირ შემტხვევაში უვითარდებათ მძიმე ფსიქოლოგიური პრობლემები , რომლებიც უკიდურეს სიტუაციაში სუიციდით მთავრდება.სწორედ ამ ნიშნების აღმოჩენისას სასკოლო გარემომ პოზიტიური გზებით უნდა შეუქმნას მოზარდს მოტივაცია იმისა ,რომ მიმართოს სკოლის ფსიქოლოგს რომ დროულად მოხდეს მოსწავლის, აკადემიური პროცესში ჩართვა და მისი პოტენციალის სრული გამოყენება.

შფოთვითი აშლილობა  ( Anxiety)  განმარტებულია როგორც სუბიექტური განცდა შიშის , დისტრესის ან ზედმეტი ნერვიულობისა მას აქვს მწვავე ფიზიოლოგიური(მუდმივი თავის ტკივილი , გულისრევაის შეგძნებები , მუდმივი კანკალი ) და ემოციური გამოხატულებები( გამუდმებული პანიკას , დაბნეულუბის ან პარანოიდული გამოვლინებები  ). შფოთვის დიაგნოზის დასმისას   გამოიკვეთება მსუბუქი შფოთვა რომელიც დაკავშირებულია რაიმე კონკრეტულ ფობიასთან ან სიტუაციასთაც  და გენერალიზებულ შფოთვებად რომელის  აღმოცენების სპექტრიც ძალიან  მრავალი ტრიგერიდან გამომდინარეობს . მოზრდილებში მრავლადა გავრცელებული სხვადასხვა სახის შფოთვითი აშლილობები  , ამერიკული ფსიქოლოგიის ასოციაციაზე დაყრდნობით ( APA) შფოთვითი აშლილობის  აღმოჩენა და მისი დიაგნოზის დასმა ხშირ შემთხვევაში ვერ ხდება ადრეული ასაკიდან მოზარდებს შფოთვის მაღალი გამოხატულება შეენიშნებათ გვიან მოზრდილობაში , 15-17 წლამდე პერიოდში. შფოთვითი აშლილობის მქონე მოსწავლეებს აწყდებიან რიგ სირთულეებს სასწავლო პროცესში. შფოთვა ამცირებს მაღალი აკადემიური მოსწრებას , მოსწავლის  შეფასებას საგაკვეთილო პროცესში, მსუსბუქი შოთვის მქონე მოსწავლები უფრო მეტად ახერხებენ ჩართულობას საგაკვეთილო პროცეში კონცერტრირდებიან მიზანზე  და შეუძლიათ მათი მიღწევა , ხოლო მაღალი შფოთვის დროს მოსწავლები ხშრად აცდენენ სკოლას და  დაქვეითებული აქვთ შემეცნების უნარი .ხშირ შემთხვევაში საერთოდ ვერ ახერხებენ სწავლას , არ აქვთ ჯანსაღი ინტერპერსონალუროი ურთიერთობები , ხშირად აცდენენ სკოლას ან არ აქტიურობენ კლასში რადგან  არ შეუძლიათ შფოთვის დაძლევა , კველებმა აჩვენა რომ ამ სიტუაციების გამო ხშირად მოზარდები სკოლას საერთოდ ანებებენ თავს .აქიდან გამომდინარე სკოლის გარემო და ოჯახი მოზარდს იღებს როგორც არადეკვატურ პიროვნებას მაგრამ ხშირ შემტვევაში მას მიეწერება  ‘’დელინკვეტნი მოზარდის  ‘’ , ‘’ ცუდი მოსწავლის“, ზარმაცის „ იარლიყები რაც კიდევ უფრო აუარესებს მოზარდის სიტუაციას .  შფოთვით ნიშნების არ დაკვირვებით,მასწავლებლებს არ ესმით თუ რატომ არ შეუძლია მოსწავლეს მოყვეს გაკვეთილი ,გამოვიდეს აუდიტორიის წინაშე, შეძლოს საკუთარი აზრის გამოხატვა, რატომ არის ის ჩაკეტილი და  არ სურს ჩართულობაა კლასში, ეს იწვევს მოსწავლის გარიყვას საკლასო გარემოდან, ამ პრობლებიდან გამომდინარე ხშირად სკოლაში მოსწავლის პრობლემებს უკავშირებენ სახლთან,ხოლო ოჯახი კი პირიქით,  სკოლას აბრალებს მოზარდის პრობლმემებს ამ შემტხვევაში გაუგებარ სიტუაციაში რჩება მოსწავლე რომელიც საჭიროებს დახმარებას და მისი შეკავებული ენერგიის გამოშვებას, სწორედ ამიტომ პედაგოგმა აუცილებლად უნდა განსაზღვროს თუ რისგან არის გამოწვეული მოსწავლის ეს ქცევა და შეძლოს ადეკვატური რეაგირება. ამ დროს სკოლის ფსიქოლოგთან დახმარებით პედაგოგი ადგენს ინდივიდუალურ გეგმას , რომელის დაეხმარება მოსწავლეს შფოთვის კოპირებაში.

კვლევა

იქიდან გამომდინარე ,რომ დღევანდელ მსოფლიოში ბევრი  ორგანიზაცია და კვლევა ეთმობა იმ სტიგმის დარღვევას რომელიცაა მენტალური დავაადებები და მცდელობა იმისა, რომ ახალგაზრდა თაობას შეცვალოს წარმოდგენა ამ დავადებების მიმართ მაგრამ ქართულ რეალობაში ამის მცდელობები ნაკლებადაა არსებითი. გადავწყვიტე ჩამეტარებინა კვლევა და გამერკვია თუ რას ფიქრობენ მოზარდები ამ პრობლების შესახებ აქვთ თუ არა საკმარისი ცნობადობა და შეუძლიათ თუ არა გამოხატონ პრობლემა მასწავლებელთან სკოლის ფსიქოლოგთან ან თუნდაც თავიანთ კლასელებთან . შედგა თავისუფალი კითხვარი რომელიც შედგებოდა რვა კითხვისგან , გამოიკითხა 150 ადამინი თბილისი საჯარო სკოლებში , კითხვაზე თუ რას ფიქრობდნენ მოზარდები მენტალურ დავადებეზე როგორიცაა დეპრესია ,შფოთვა სტრესი და ა.შ მათი პასუხი იყო , რომ მათ არ იცოდნენ ქონდა  თუ  არა ეს დავადება ვინმეს მათ გარშემო ,მაგრამ მუდამ ესმოდათ თავიანთი ნაცნობებისგან სხვა სკოლებში ამ პრობლმების შესახებ , მოზარდთან მეორე ნაწილი ამტკიცებდა რომ პირად გადახდენია ეს კონკრეტული პრობლემები ,მაგრამ კითხვაზე  დაინტერესდნენ თუ არა ამით მათი კლასელები ან მასწავლებლები პასუხი ორ ნაწილად გაიყო  „შეცადნენ „ . ზოგიერთი „კი“ ან აბსილიტური უარი . ასევე ყველაზე მნიშვნელოვანი კითხვათა შორის მიმართავდნენ თუ არა ისინი რაიმე პრობლემის შეთხვევაში სკოლის ფსიქოლოგს უმარავლესობის პასუხი იყო არა.

მენტალური პრობლემები უღესად საინტერესო და უკიდურესად მნიშვნელოვანი თემაა, დღევანდელ რეალობაში  , თუ ჩვენ ავიმაღლებთ ცნობადობას იმის შესახებ,  თუ რა დგას ამ ცნების უკან და ვიქნებით პოზიტიურად განმტკიცებული, ამ პრობლემების ცვლილებისკენ, ვასწავლოთ ახალგაზდა თაობას რომ ვიყოთ ღიები ამ პრობლემების მიმართ .თუ ჩრვენ დავამსხვრევთ იმ  ბარიერს,  რომელც ხელს გვისშლის საკუთან ფსიქოლოგიურ ჯანმრთელობის სრული პოტენციალის მიღწევაში, მაშინ ჩვენ წინ მივიღებთ ჯანსაღ, მენტალურ დავადებების მიმართ ღია და ნორმალიზებულ გარემოს.

სტატიის ავტორი : ემმა კოპალეიშვილი

გამოყენებული ლიტერატურა :

• “”The mental health of adolecents ‘’ -a national profile 2008 david knof m.jane park
• Depression supporting students at school- Thomas Hubert PHD
• Students with anxiety -evelyn h,hanie , Rebecca powel standal

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

გაზიარება:

0