არქეოლოგია

2021 წელს პალეონტოლოგებმა ჩინეთში ძალიან მცირე ზომის განამარხებულ კვერცხებს მიაგნეს, რომლებიც დინოზავრს ეკუთვნის. ისინი სამშენებლო სამუშაოებისას გამოჩნდა და განადგურებას მხოლოდ ასე გადაურჩა. ნაჭუჭები ქვაშია შემონახული, რომელიც ცარცული პერიოდისაა, დაახლოებით 80 მილიონი წლის წინანდელი.

ყველაზე პატარა “მინი კვერცხის” სიგრძე მხოლოდ 2.9 სანტიმეტრია, რითაც მან პირველობა იაპონიაში მიკვლეულ 4.5-სანტიმეტრიან კვერცხს ჩამოართვა. ეს უკანასკნელი Himeoolithus murakamii-ს სახეობის დინოზავრს ეკუთვნის, რომელიც 110 მილიონი წლის წინ ცხოვრობდა.

გამოცემა Historical Biology-ში გამოქვეყნებულ ახალ ნაშრომში სპეციალისტები წერენ, რომ ჩინეთში ნაპოვნი კვერცხები აქამდე უცნობი სახეობისაა, რომელსაც Minioolithus ganzhouensis ეწოდება. ეს ტირანოზავრის მსგავსი თეროპოდია, მაგრამ უცნობია რამდენად იზრდებოდა მათი სხეული გამოჩეკის შემდეგ.

მეცნიერები ამბობენ, რომ “მინი კვერცხები” დღემდე ძალიან კარგადაა მოღწეული, მიუხედავად იმისა, რომ 80 მილიონი წლისაა. ელექტრონული მიკროსკოპის მეშვეობით დადგინდა, რომ მათი შიდა სტრუქტურაც თითქმის მთლიანად დაუზიანებლადაა შემონახული. დამატებითმა კვლევებმა შეიძლება გამოავლინოს, როგორი რეპროდუქციული პროცესები მიმდინარეობდა გვიანი ცარცული პერიოდის თეროპოდებში.

უნდა ითქვას, რომ დინოზავრების კვერცხის ზომა და ფორმა განსხვავებული იყო და ცხოველთა სხეულის სიდიდეს არ განსაზღვრავდა. მაგალითად, ზოგიერთი ორნითოპოდი დაახლოებით 14 სანტიმეტრი სიგრძის კვერცხებს დებდა, გიგანტური ტიტანოზავრები კი — 15 სანტიმეტრისას.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ბელგიაში არსებულ რომაულ სასაფლაოზე არქეოლოგების მიერ აღმოჩენილი ჩონჩხი 2500 წლით უფრო ძველი აღმოჩნდა, ვიდრე თავდაპირველად ვარაუდობდნენ. ეს ყველაფერი არაა — დეტალურმა ანალიზმა გამოავლინა, რომ ის ათასწლეულების განმავლობაში სხვადასხვა ეპოქაში მცხოვრები სულ მცირე 5 სხვადასხვა ადამიანის ძვლებს შეიცავს.

მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ ამ ძვლებისგან ჩონჩხი ერთბაშადაა “შექმნილი” და არა ეტაპობრივად. მის გარშემო სხვა ძვლებსაც მიაგნეს, რაც მიანიშნებს, რომ ამ სამარხს დროდადრო იყენებდნენ. ჩონჩხი იქ ჩვილის პოზაში იყო მოთავსებული, რაც რომაული სასაფლაოსთვის უჩვეულოა. ამის მიუხედავად, თავის ქალასთან ახლოს რომაულ ქინძისთავს მიაგნეს, საიდანაც დაასკვნეს, რომ ეს რომაული ეპოქის სამარხი იყო.

2019 წელს მეცნიერებმა რადიონახშირბადული დათარიღების მეთოდით დაადასტურეს, რომ კრემატორიუმ-სასაფლაოს ნაშთები მართლაც ზემოხსენებულ ეპოქას ეკუთვნოდა, მაგრამ ჩონჩხის შესწავლამ სხვა შედეგები აჩვენა. მისი ფრაგმენტები ნეოლითის სამი სხვადასხვა პერიოდის აღმოჩნდა (ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 7000-3000 წლები).

ახალ კვლევაში მეცნიერებმა ჩონჩხის შესწავლის, რადიონახშირბადული დათარიღებისა და დნმ-ის გაშიფვრის მეთოდები გამოიყენეს. სწორედ ასე დაადგინეს, რომ ძვლები სულ მცირე 5 სხვადასხვა ადამიანს ეკუთვნოდა. რაც შეეხება რომაულ ქინძისთავს, ის ჩვენი წელთაღრიცხვით 69-210 წლებისაა.

თავის ქალა ქალს ეკუთვნის, რომელიც დაახლოებით III-IV საუკუნეებში ცხოვრობდა. ამან კითხვები გააჩინა, მაგალითად ის, თუ როგორ მოხვდა რომაული პერიოდის ადამიანის თავის ქალა ნეოლითურ სამარხში. ვარაუდობენ, რომ რომაელებმა კრემაციული ნაშთების დამარხვისას ძველი საფლავი შემთხვევით მოშალეს და შემდეგ მდგომარეობის გამოსასწორებლად იქ ჩონჩხის ეს ნაწილი და ქინძისთავი დაამატეს. მეორე მოსაზრებაა, რომ სხვადასხვა ძვალი მიზანმიმართულად გააერთიანეს და ჩვილის პოზის მსგავსად განალაგეს. როდის მოხდა ეს, უცნობია.

ახალი მიგნება ნეოლითური და რომაული პერიოდის ადამიანების შესახებაც გვაწვდის ინფორმაციას. როგორც ჩანს, ორივე შემთხვევაში საფლავებს მდინარესთან ახლოს თხრიდნენ. ეს გასაკვირი არაა, რადგან მდინარეები და წყლის სხვა ბუნებრივი რეზერვუარები საუკუნეების განმავლობაში გეოგრაფიულად და საკრალურად მნიშვნელოვან ადგილებად მიიჩნეოდა.

ავტორთა ნაშრომი გამოცემაში Antiquity გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

არქეოლოგებმა პრეისტორიული სახლის ნაშთები აღმოაჩინეს და ის დაახლოებით 8000 წლით დაათარიღეს.

მართკუთხა საცხოვრებელი ავსტრიის მეცნიერებათა აკადემიის (Ö A W) მკვლევრებმა სერბეთში, სვინიარიჩკა ჩუკაში აღმოაჩინეს.

ექსპერტების თქმით, აღმოჩენა კონტინენტის ადრეულ სასოფლო-სამეურნეო საზოგადოებებზე ბევრს ამბობს.

“ეს აღმოჩენა იძლევა არსებითად ახალ შეხედულებებსა და მონაცემებს, რომლებიც, სავარაუდოდ, შეცვლის წინა მოდელებს”, — თქვა ბარბარა ჰორეჯსმა, არქეოლოგმა და Ö A W-ის ავსტრიის არქეოლოგიური ინსტიტუტის სამეცნიერო ხელმძღვანელმა.

ახლად აღმოჩენილი ნაგებობა დაახლოებით 8000 წლის წინ ხის ბოძებისგან ააშენეს. მისი ასე დიდი ხნით უვნებლად შემონახვის ფენომენი ხანძრით იხსნება.

“ჩამონგრეულმა და დამწვარმა მასალამ დაფარა სახლის იატაკი, არტეფაქტები, ხელსაწყოები და ჭურჭელი”, — თქვა ჰორეჯსმა.

საცხოვრებელი სახლი შეიცავს მტკიცებულებებს, რომ მისი მაცხოვრებლები ინახავდნენ საკვებს, როგორიცაა მარცვლეული და თესლები.

ნეოლითური პერიოდი ბალკანეთში დაახლოებით 8500 წლის წინ დაიწყო და 3500 წელი გაგრძელდა. დაახლოებით ამ პერიოდში ხდებოდა მონადირე-შემგროვებლობიდან სოფლის მეურნეობაზე გადასვლა. სწორედ ასე წარმოიშვა ევროპის კონტინენტზე მუდმივი დასახლებები.

ეს უახლესი აღმოჩენები ეჭვქვეშ აყენებს არსებულ შეხედულებას, რომ ადრეული ნეოლითის ხანაში ამ რეგიონში მცხოვრები ხალხი მომთაბარე იყო.

“ფაქტია, ამ პერიოდში დღევანდელი ბალკანეთის ტერიტორიაზე ადამიანებს მუდმივი დასახლებები უკვე გააჩნდათ”, — თქვა ჰორეჯსმა.

გათხრები სვინჯარიჩკა ჩუკაში 2018 წლიდან მიმდინარეობს და ამ დროის განმავლობაში არქეოლოგებმა ადრეული ნეოლითური პერიოდიდან დასახლებების მრავალი კვალი აღმოაჩინეს.

ეს აღმოჩენები მიეკუთვნება სტარჩევოს კულტურას, რომელიც ერთ-ერთი უძველესი ნეოლითური კულტურაა ბალკანეთის ტერიტორიაზე. სტარჩევოს კულტურა ცნობილია რეგიონში სოფლის მეურნეობის გაჩენითა და ცხოველების მოშინაურებით.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ზაფხულის ბინდის ერთ-ერთი ყველაზე ლამაზი სანახაობაა ციცინათელების მბჟუტავი ნათება მწუხრის სიბნელეში.

ეს მოციმციმე მწერები მსოფლიოში ყველაზე გავრცელებული მანათობელი (ბიოლუმინესცენციური) ხეშეშფრთიანები არიან; ცნობილია მათი დაახლოებით 2500 სახეობა. მათ მანათობელ მუცელს რამდენიმე დანიშნულება აქვს, მაგრამ ბოლომდე მაინც არ ვიცით, როგორ გამოუმუშავდათ ეს თვისება.

ჩინეთის მეცნიერებათა აკადემიის მკვლევრის, პალეონტოლოგ ჩენიანგ კაის ჯგუფის განცხადებით, ამ კითხვაზე გარკვეული პასუხები შეიძლება მოგვცენ ქარვაში განმარხებულმა მილიონობით წლის წინანდელმა ციცინათელებმა.

99 მილიონი წლის წინ, სახეობა Flammarionella hehaikuni წყვდიადში უკვე ანათებდა, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ მის წინაპრებს ჯერ კიდევ მეზოზოურ ხანაში ჰქონდა კარგად ჩამოყალიბებული მანათობელი მუცელი.

მიანმარში აღმოჩენილ ქარვის ნამტვრევში ასეთი მეზოზოური ციცინათელა უკვე მეორედ აღმოაჩინეს. პირველი მათგანი არის Protoluciola albertalleni და მასაც ბრწყინვალედ აქვს შემონახული მანათობელი ორგანოები. ქარვის ამავე ნატეხში ასევე აღმოაჩინეს სხვა ოჯახის წარმომადგენელი კიდევ ერთი მანათობელი ხოჭო.

ახალი აღმოჩენა იმითაა ასე ამაღელვებელი, რომ ეგზემპლარის ფარანი (მანათობელი ორგანო) განსხვავდება ქარვაში განმარხებული სხვა ხოჭოების ასეთი ორგანოებისგან; აჩვენებს, რომ 99 მილიონი წლის წინ, მწერის ბიოლუმინესცენცია (ნათება) უკვე კარგად ჩამოყალიბებული და მრავალფეროვანი იყო.

როგორც ჩანს, ბიოლუმინესცენცია ციცინათელებში ორ მთავარ ფუნქციას ემსახურება — სხვა ციცინათელათა მოზიდვას შესაწყვილებლად და მტაცებელთა გაფრთხილება ლუციბუფაგინი ტოქსინების შესახებ, რომლებმაც მათ შეიძლება პრობლემები შეუქმნას. თუმცა, მეცნიერები ბოლო პერიოდში ირწმუნებიან, რომ ბიოლუმინესცენცია ციცინათელებში ლუციბუფაგინებამდე ჩამოყალიბდა. ეს კი გარკვეულ კითხვებს აჩენს მწერების ბიოლუმინესცენციის ადრეულ სარგებელთა შესახებ.

კაიმ და მისმა კოლეგებმა ქარვაში განმარხებული ციცინათელა ჩრდილოეთ მიანმარში აღმოაჩინეს, იმავე რეგიონში, სადაც მეზოზოური პერიოდის სხვა მანათობელი მწერების ნამარხებია აღმოჩენილი.

თავად ქარვა გამორჩეულად სუფთაა და მასში ჩაჭედილი მწერი საოცარ დეტალებში მოჩანს. მის ფიზიკურ მახასიათებლებზე დაყრდნობით, მკვლევრებმა განსაზღვრეს, რომ ეს ეგზემპლარი მდედრია და ლუციოლინებს ეკუთვნის — ციცინათელების ერთ-ერთ უდიდეს ქვეოჯახს, რომელთა წევრებსაც მუცელში მანათობელი მონაკვეთები აქვთ.

თუმცა, არის გარკვეული სხვაობები. Flammarionella-ს (სახელი უწოდეს ფრანგი ასტრონომის, კამილ ფლამარიონის პატივსაცემად) საცეცები მკვრივადაა დაფარული ბეწვის მსგავსი ჯაგრით და მრავალ სეგმენტში აქვს ღრმა, ოვალური ჩაღრმავებები.

მიუხედავად იმისა, რომ ეს მახასიათებელი ამჟამინდელ ციცინათელებში არ გვხვდება, მსგავსი მახასიათებლები შეიძლება ვნახოთ სხვა ხოჭოებში. ჩაღრმავებების ზომის მაქსიმუმამდე გაზრდა დაკავშირებულია მწერის ყნოსვის შეგრძნებასთან და ხელს უწყობს სქესის ფერომონების ამოცნობას. მამრებს ხშირად იმავე სახეობის მდედრებზე უფრო არეული საცეცები აქვთ და შესაბამისად, მამრი Flammarionella-ს აღმოჩენა მეცნიერებს ამ მახასიათებლის უკეთესად ამოცნობაში დაეხმარებოდა.

ასევე უტყუარია განმარხებული ნიმუშის „ფარანი“, რომელიც მწერის მიცლის დაბოლოებაზეა განთავსებული და ორი სეგმენტისგან შედგება. სამომავლო კვლევის საგანი შეიძლება იყოს შედარებები მეზოზოური ეპოქის სხვა ბიოლუმინესცენციურ სახეობებთან.

ამასობაში კი გრძელდება ციცინათელებისა და მათი ნათესავი მწერების სხვა ნამარხების ძებნა.

„მომავალში, თუკი მეტ ნამარხს აღმოვაჩენთ, გაფართოვდება ჩვენი ცოდნა იმის შესახებ, თუ როდის, როგორ და რატომ ჩამოყალიბდა ნათება (ბიოლუმინესცენცია) ამ მომაჯადოებელ მწერებში მეზოზოურ ეპოქაში“, — წერენ მკვლევრები.

წყარო

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ბრაზილიელმა მკვლევრებმა 237 მილიონი წლის რეპტილიის ნამარხი აღმოაჩინეს. მათ მიაჩნიათ, რომ ეს არსება დინოზავრის წინამორბედია, თუმცა ზომაში მხოლოდ პატარა ძაღლის ხელაა.

საუბარია სილეზაურიდების ახალ სახეობაზე, რომელიც გვიანი ტრიასული პერიოდის გადაშენებულთა ოჯახს მიეკუთვნება.

როგორც ჟურნალ Nature-ის წინა კვლევაშია აღნიშნული, ცხოველების ეს ჯგუფი დინოზავრების უძველესი წინაპრებს მოიცავს. თუმცა, უშუალოდ ამ არსებებისა და დინოზავრების გადაკვეთის კვალი ძალიან ბლარია.

და, აი, ახლა მკვლევრებმა დინოზავრების უშუალო წინაპარს მიაკვლიეს.

არიან თუ არა ისინი დინოზავრები, დებატების საგნად რჩება, მაგრამ კვლევის ავტორები თვლიან, რომ ამ ნამარხს დინოზავრების ისტორიის გადაწერა შეუძლია. მეტიც, ამას თავად ფრინველების ევოლუციაზეც ბევრის თქმა შეუძლია.

პალეონტოლოგმა როდრიგო ტემპ მიულერმა ბრაზილიის სამხრეთით Gondwanax paraisensi 2015 წელს აღმოაჩინა. ეს არსება მაშინ ცხოვრობდა, როდესაც ძუძუმწოვრები და დინოზავრები ყალიბდებოდნენ. მიუხედავად 2015 წლის აღმოჩენისა, ამ მიმართულებით კვლევა მხოლოდ 2021 წელს დაიწყო.

მკვლევრების ნაწილს მიაჩნია, რომ ეს არსება ერთ-ერთი უძველესი დინოზავრია. როგორც ჩანს, მას რამდენიმე შესანიშნავი ანატომიური მახასიათებელი ჰქონდა. სწორედ ამ მახასიათებლების შესწავლა სურთ ახლა მეცნიერებს.

ეს მეტყველებს იმაზე, რომ დინოზავრებისა და პტეროზავრების წინამორბედები ბევრად უფრო მრავალფეროვანი არსებები იყვნენ, ვიდრე აქამდე წარმოგვედგინა. ცნობისთვის, პტეროზავრები ძირითადად მფრინავი ქვეწარმავლები იყვნენ. ეს სახეობა უშუალოდ არქოზავრების ევოლუციაზე მეტყველებს, რადგან კონკრეტული ჯგუფი მოიცავს როგორც ქვეწარმავლებს, ისე ფრინველებს.

კვლევის ავტორების თქმით, გადამწყვეტია ამ არსების ანატომიის, ბიოლოგიისა და ევოლუციის უკეთ გაგება.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მეცნიერებმა ატლანტის ოკეანის სიღრმეში „დაკარგული ქალაქი“ აღმოაჩინეს, რომელიც დედამიწაზე არასდროს უნახავთ.

ახლახან მეცნიერები წააწყდნენ „დაკარგულ ქალაქს“ ატლანტის ოკეანეში, რომელიც რეალურად არის რამდენიმე ზღვის ცხოველის სახლი და, ალბათ, ჰყავს თავის ბინადარიც.

ეს დაკარგული ქალაქი შედგება რამდენიმე კლდოვანი, კოშკიანი სტრუქტურებისგან, რომლებიც მდებარეობს შუა ატლანტიკური მთის ქედის დასავლეთით.

ქალაქში არის უზარმაზარი კედლები, ასევე სვეტები და მონოლითებიც კი, რომელთა სიმაღლე 60 მეტრს აღემატება.
ეს არ არის უძველესი ადამიანური ცივილიზაციის ადგილი, რომელიც დაფარული იყო ზღვის დონის აწევით, მაგრამ მისი აღმოჩენა მაინც საყურადღებოა მეცნიერების სამყაროში.

2000 წელს, აღმოჩენის შემდეგ მას რეალურად ეწოდა “დაკარგული ქალაქი”. Science Alert-ის თანახმად, ეს არის ყველაზე ხანგრძლივად ცოცხალი გარემო ოკეანეში.

სხვა ადგილებისგან განსხვავებით, აქ წარმოებული ნახშირწყალბადები მზის შუქით არ იქმნება, ისინი 750-900 მეტრზე დგანან წყლის ქვეშ, სადაც სინათლე არ აღწევს (დაახლოებით 1000 მეტრზე).

სამაგიეროდ, ის ეყრდნობა ქიმიურ რეაქციებს, რომლებიც ხდება ზღვის ფსკერზე. ამ აღმოჩენამ გაამარტივა იმისი კვლევა, თუ როგორ წარმოიშვა სიცოცხლე ჩვენს პლანეტაზე 3,7 მილიარდი წლის წინ.

ბერძნული მითოლოგიის პატივსაცემად, დაკარგული ქალაქის ყველაზე მაღალ მონოლითს პოსეიდონი ეწოდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

დაახლოებით ათასი წლის წინ იავნეში, ისრაელში, ქათამმა კვერცხი დადო. მან ნარჩენებში ამოყო თავი და ათი საუკუნე გაატარა აქ, სანამ 2021 წელს იგი არქეოლოგებმა არ იპოვეს და შემთხვევით არ გატეხეს.

გამოცემა Haaretz-ის მიხედვით, ისრაელის ანტიკვარიატის განყოფილების (IAA) მკვლევრები იავნეში გათხრებს ატარებდნენ, რადგან ქალაქში მშენებლობის დაწყება იგეგმებოდა. არქეოლოგებს სურდათ, უკანასკნელი შანსით ესარგებლათ და წარსულის შესახებ რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია მოეპოვებინათ. სწორედ ამ დროს ისინი, არც მეტი, არც ნაკლები, ქათმის კვერცხს გადააწყდნენ და მისი ამოღება გადაწყვიტეს.

დიდი ძალისხმევის შედეგად იგი მიწიდან უვნებელი ამოიტანეს. არქეოლოგები, როგორც წესი, მხოლოდ ცალკეულ ფრაგმენტებს პოულობენ ხოლმე, ამიტომ მთლიანი კვერცხის აღმოჩენა მათთვის განსაცვიფრებელი აღმოჩნდა (განსაკუთრებით, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ახალი კვერცხის ნაჭუჭიც კი ძალიან მყიფეა).

“ადრეული პერიოდიდან კვერცხის ნაჭუჭის ფრაგმენტებიც არის აღმოჩენილი — მაგალითად, დავითის ქალაქში, კესარიასა და აპოლონიაში”, — განაცხადა ლი პერი გალმა, IAA-ს მკვლევარმა და უძველესი ხანის მეფრინველეობის მთავარმა ექსპერტმა — “მაგრამ მყიფე ნაჭუჭის გამო მთლიანი კვერცხები თითქმის არასოდეს შემონახულა”.

როგორც ჩანს, კვერცხი მთელი ამ დროის განმავლობაში ხელუხლებელი იყო. იგი არათუ გატეხილა, არამედ არც კი დამპალა, რადგან საპირფარეშოში, რბილ ნარჩენებში, იყო ჩაგდებული; აქ იგი უჟანგბადო პირობებმა დაიცვა. გათხრებსაც კი უვნებელი გადაურჩა, თუმცა მისი მთლიანობა ბოლოს მაინც დაირღვა ისრაელის ანტიკვარიატის ლაბორატორიაში: 1000 წლის კვერცხი აქ შემთხვევით გაუტყდათ.

დადგა საკითხი, რომ ძვირფასი აღმოჩენა ამის გამო მთელს თავის ღირებულებას დაკარგავდა. ალბათ, ერთგვარი შეხსენებაც იქნებოდა იმის, თუ რამდენად მყიფეა ისტორიასთან ჩვენი კავშირი.

მიუხედავად ამისა, კვერცხზე დაკვირვების შემდეგ მეცნიერებმა შენიშნეს, რომ მისი შიგთავსი არ დაზიანებულა. მკვლევრებს მისი დნმ-ის გამოკვლევის საშუალება მაინც მიეცათ. მეტიც, მათ აღიარეს, რომ შეიძლებოდა, ანალიზისთვის კვერცხი მიზანმიმართულადაც გაეტეხათ. IAA-მ შემდგომში ისიც დაამატა, რომ სპეციალისტმა კვერცხის ნაჭუჭი აღადგინა.

საბოლოო ჯამში, მიუხედავად სირთულეებისა, მკვლევრებისთვის ნაშრომი მაინც წარმატებული აღმოჩნდა. გათხრების ადგილზე სხვა საგნებიც იპოვეს, მათ შორის ზეთის უნიკალური სანათი და ძვლისგან დამზადებული თოჯინები. ასეთი სანათები მხოლოდ XI საუკუნისთვის იყო დამახასიათებელი. არქეოლოგებმა ივარაუდეს, რომ კვერცხიც ამ პერიოდიდან უნდა ყოფილიყო და მისი ასაკი სწორედ ამის მიხედვით დაასკვნეს.

ათსაუკუნოვანი კვერცხი მეცნიერებს ადგილის ისტორიის სიღრმისეულად გაგებაში დაეხმარება. როგორც გალმა დასძინა, “ეს გლობალური მასშტაბითაც კი ძალიან იშვიათი აღმოჩენაა”.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”