არქეოლოგია

90 წლის წინ, იტალიის ალპებში ადრეული პერმული ეპოქის უძველესი ნამარხი აღმოაჩინეს და მას შემდეგ, მეცნიერებას მსგავსი აღარაფერი უპოვია.

ის 1931 წელს აღმოაჩინეს, Tridentinosaurus antiquus-ი უწოდეს და ნამდვილად გამორჩეული აღმოჩენაა. არის 280 მილიონი წლის წინანდელი, დინოზავრებზე უფრო ძველი და მიიჩნეოდა, რომ წარმოადგენდა ამ დრომდე აღმოჩენილი ერთ-ერთ ყველაზე ძველ ხვლიკის ნამარხს.

კიდევ უფრო საოცარი ისაა, რომ ის განსაკუთრებით კარგადაა შენახული — ცხოველის სხეულის ანაბეჭდი ქვაზე, თავის რბილი ქსოვილით.

თუმცა, ახლა უკვე ვიცით, რატომ აღარ გვიპოვია მას შემდეგ მსგავსი ნამარხი: ახალი საგულდაგულო ანალიზების მიხედვით, ეს რბილი ქსოვილი სინამდვილეში სულაც არაა რბილი ქსოვილი, უბრალოდ, საღებავია.

აღმოჩენა კორკის უნივერსიტეტის კოლეჯის პალეობიოლოგის, ვალენტინა როსის ჯგუფმა გააკეთა, რომელმაც ამ უჩვეულო ნამარხის შესწავლისას, შეცდომაში შემყვან დეტალს მიაგნო.

„ერთი შეხედვით, ნამარხი ფრიად უცნაურად გამოიყურებოდა. კოლეგებმა მითხრეს, რომ მათაც იგივე რეაქცია ჰქონდათ. თუმცა, ნამარხები ყოველთვის ასე თუ ისე უცნაურია და ამიტომ, კვლევა ჩავატარე. მიკრონიმუშების მოლეკულური ანალიზის შედეგად გაირკვა, რომ ჩვენ წინაშე იყო არა კარბონიზებული რბილი ქსოვილი, არამედ შავი საღებავი“, — ამბობს როსი.

დიდი ხანია, Tridentinosaurus-ი ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ნამარხია. რბილი ქსოვილი იშვიათად ინახება, რადგან როგორც წესი, განმარხების ხანგრძლივი პროცესის დაწყებამდევე იხრწნება.

თუმცა, როცა ის შემონახულია, ბევრ რამეს გვეუბნება იმ ცხოველის შესახებ, რომელსაც თავის დროზე ეკუთვნოდა — მაგალითად, კანის ფერსა და ტექსტურას, ანატომიისა და შინაგანი ორგანოების განლაგებას.

მეცნიერებს გარკვეული თეორიებიც ჰქონდათ იმის შესახებ, თუ როგორ შემოინახა Tridentinosaurus-ის რბილი ქსოვილი, მაგრამ კანი დეტალებში არავის ჰქონდა შესწავლილი. სწორედ ამიტომ აიღეს ეს საქმე თავის თავზე როსიმ და მისმა კოლეგებმა.

პირველადმა ულტრაიისფერმა სკანირებამ მთლიანი ნამარხის გარშემო საფარი გამოავლინა, რაც ნამარხებისთვის სრულიად ნორმალურია. თუმცა, უფრო დეტალური ანალიზები იყო იმის დასადგენად, თუ რა იმალებოდა ამ საფარის ქვეშ.

კარბონიზებულ კანად მიჩნეული შავი მასალის ანალიზისთვის ჯგუფმა სხვადასხვა მეთოდი გამოიყენა. მათ შორის — ელექტრონული მიკროსკოპი, ენერგიის დისპერსიული სპექტროსკოპი, მიკრო რენტგენული დიფრაქცია, რამანის სპექტროსკოპია და Atr-Ftir სპექტროსკოპია.

შედეგები რამდენიმე სხვადასხვა მასალას შეადარეს. ნიმუშები შეესაბამებოდა არა ორგანულ მასალას, არამედ ძვლისგან დამზადებულ შავ პიგმენტს, რომელიც ხშირად გვხვდება ისტორიულ ნახატებში.

აღმოჩენა უკიდურესად მოულოდნელი იყო.

„შემიძლია ვთქვა, რომ ცოტა არ იყოს, შოკირებულები და დამწუხრებულები ვართ. დღეს უკვე შეგვიძლია გამოვიყენოთ უმძლავრესი ტექნოლოგიები, რომლებიც ნამარხების მოლეკულურ დონეზე შესწავლის საშუალებას გვაძლევს, რაც თუნდაც ათი წლის წინ შეუძლებელი იყო“, — ამბობს როსი.

ამას გარდა, მიუხედავად იმისა, რომ „კანი“ ყალბია, ნამარხის ზოგიერთი ნაწილი ნამდვილია. უკანა ფეხების ძვლები, რომლებზეც კანია დახატული, რეალურია. საღებავის ქვეშ ამ ძვლების შესწავლა უდავოდ რთული იქნება, მაგრამ ამაში შეიძლება 3D ვიზუალიზაცია დაგვეხმაროს.

შედეგად, მკვლევრებს რეალური Tridentinosaurus-ის შესწავლა შეეძლებათ. შეადარებენ იმ სხვა ნამარხებსაც, რომლებიც წარსულში ზედმეტად განსხვავებულად მიაჩნდათ, რათა ამავე სახეობის ან გვარისთვის მიეკუთვნებინათ.

პალეონტოლოგებმა შეიძლება ის ადგილიც მოინახულონ ხელახლა, სადაც ნამარხი აღმოაჩინეს, იმის იმედით, რომ იქნებ სხვა უფრო უკეთ შენახული ნიმუშებიც იპოვონ.

ამ კვლევამ შესაძლოა Tridentinosaurus-ის მთავარი საიდუმლო გამოავლინა, მაგრამ ერთი თვალსაჩინო მაინც რჩება.

„არ ვიცით, ვინ მოხატა ის და რატომ. გამომდინარე იქიდან, რომ ძვლების ნაწილი და წვრილი ძვლოვანი ქერცლები აშკარად ჩანს, აღმოჩენის ადგილის გათხრა ცდად ღირს, რადგან შეიძლება, იქ სხვა ძვლებიც ვიპოვოთ. ნამარხი სავარაუდოდ მის გასალამაზებლად მოხატეს“, — ამბობს როსი.

თუმცა, ალბათ მაინც ვერასოდეს გავიგებთ, ვინ და რატომ მოხატა ის.

მომზადებულია ScienceAlert-ის მიხედვით, რომელიც მიხეილ ჭაბუკაშვილმა თარგმნა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

არქეოლოგებმა პრეისტორიული სახლის ნაშთები აღმოაჩინეს და ის დაახლოებით 8000 წლით დაათარიღეს.

მართკუთხა საცხოვრებელი ავსტრიის მეცნიერებათა აკადემიის (Ö A W) მკვლევრებმა სერბეთში, სვინიარიჩკა ჩუკაში აღმოაჩინეს.

ექსპერტების თქმით, აღმოჩენა კონტინენტის ადრეულ სასოფლო-სამეურნეო საზოგადოებებზე ბევრს ამბობს.

“ეს აღმოჩენა იძლევა არსებითად ახალ შეხედულებებსა და მონაცემებს, რომლებიც, სავარაუდოდ, შეცვლის წინა მოდელებს”, — თქვა ბარბარა ჰორეჯსმა, არქეოლოგმა და Ö A W-ის ავსტრიის არქეოლოგიური ინსტიტუტის სამეცნიერო ხელმძღვანელმა.

ახლად აღმოჩენილი ნაგებობა დაახლოებით 8000 წლის წინ ხის ბოძებისგან ააშენეს. მისი ასე დიდი ხნით უვნებლად შემონახვის ფენომენი ხანძრით იხსნება.

“ჩამონგრეულმა და დამწვარმა მასალამ დაფარა სახლის იატაკი, არტეფაქტები, ხელსაწყოები და ჭურჭელი”, — თქვა ჰორეჯსმა.

საცხოვრებელი სახლი შეიცავს მტკიცებულებებს, რომ მისი მაცხოვრებლები ინახავდნენ საკვებს, როგორიცაა მარცვლეული და თესლები.

ნეოლითური პერიოდი ბალკანეთში დაახლოებით 8500 წლის წინ დაიწყო და 3500 წელი გაგრძელდა. დაახლოებით ამ პერიოდში ხდებოდა მონადირე-შემგროვებლობიდან სოფლის მეურნეობაზე გადასვლა. სწორედ ასე წარმოიშვა ევროპის კონტინენტზე მუდმივი დასახლებები.

ეს უახლესი აღმოჩენები ეჭვქვეშ აყენებს არსებულ შეხედულებას, რომ ადრეული ნეოლითის ხანაში ამ რეგიონში მცხოვრები ხალხი მომთაბარე იყო.

“ფაქტია, ამ პერიოდში დღევანდელი ბალკანეთის ტერიტორიაზე ადამიანებს მუდმივი დასახლებები უკვე გააჩნდათ”, — თქვა ჰორეჯსმა.

გათხრები სვინჯარიჩკა ჩუკაში 2018 წლიდან მიმდინარეობს და ამ დროის განმავლობაში არქეოლოგებმა ადრეული ნეოლითური პერიოდიდან დასახლებების მრავალი კვალი აღმოაჩინეს.

ეს აღმოჩენები მიეკუთვნება სტარჩევოს კულტურას, რომელიც ერთ-ერთი უძველესი ნეოლითური კულტურაა ბალკანეთის ტერიტორიაზე. სტარჩევოს კულტურა ცნობილია რეგიონში სოფლის მეურნეობის გაჩენითა და ცხოველების მოშინაურებით.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ზაფხულის ბინდის ერთ-ერთი ყველაზე ლამაზი სანახაობაა ციცინათელების მბჟუტავი ნათება მწუხრის სიბნელეში.

ეს მოციმციმე მწერები მსოფლიოში ყველაზე გავრცელებული მანათობელი (ბიოლუმინესცენციური) ხეშეშფრთიანები არიან; ცნობილია მათი დაახლოებით 2500 სახეობა. მათ მანათობელ მუცელს რამდენიმე დანიშნულება აქვს, მაგრამ ბოლომდე მაინც არ ვიცით, როგორ გამოუმუშავდათ ეს თვისება.

ჩინეთის მეცნიერებათა აკადემიის მკვლევრის, პალეონტოლოგ ჩენიანგ კაის ჯგუფის განცხადებით, ამ კითხვაზე გარკვეული პასუხები შეიძლება მოგვცენ ქარვაში განმარხებულმა მილიონობით წლის წინანდელმა ციცინათელებმა.

99 მილიონი წლის წინ, სახეობა Flammarionella hehaikuni წყვდიადში უკვე ანათებდა, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ მის წინაპრებს ჯერ კიდევ მეზოზოურ ხანაში ჰქონდა კარგად ჩამოყალიბებული მანათობელი მუცელი.

მიანმარში აღმოჩენილ ქარვის ნამტვრევში ასეთი მეზოზოური ციცინათელა უკვე მეორედ აღმოაჩინეს. პირველი მათგანი არის Protoluciola albertalleni და მასაც ბრწყინვალედ აქვს შემონახული მანათობელი ორგანოები. ქარვის ამავე ნატეხში ასევე აღმოაჩინეს სხვა ოჯახის წარმომადგენელი კიდევ ერთი მანათობელი ხოჭო.

ახალი აღმოჩენა იმითაა ასე ამაღელვებელი, რომ ეგზემპლარის ფარანი (მანათობელი ორგანო) განსხვავდება ქარვაში განმარხებული სხვა ხოჭოების ასეთი ორგანოებისგან; აჩვენებს, რომ 99 მილიონი წლის წინ, მწერის ბიოლუმინესცენცია (ნათება) უკვე კარგად ჩამოყალიბებული და მრავალფეროვანი იყო.

როგორც ჩანს, ბიოლუმინესცენცია ციცინათელებში ორ მთავარ ფუნქციას ემსახურება — სხვა ციცინათელათა მოზიდვას შესაწყვილებლად და მტაცებელთა გაფრთხილება ლუციბუფაგინი ტოქსინების შესახებ, რომლებმაც მათ შეიძლება პრობლემები შეუქმნას. თუმცა, მეცნიერები ბოლო პერიოდში ირწმუნებიან, რომ ბიოლუმინესცენცია ციცინათელებში ლუციბუფაგინებამდე ჩამოყალიბდა. ეს კი გარკვეულ კითხვებს აჩენს მწერების ბიოლუმინესცენციის ადრეულ სარგებელთა შესახებ.

კაიმ და მისმა კოლეგებმა ქარვაში განმარხებული ციცინათელა ჩრდილოეთ მიანმარში აღმოაჩინეს, იმავე რეგიონში, სადაც მეზოზოური პერიოდის სხვა მანათობელი მწერების ნამარხებია აღმოჩენილი.

თავად ქარვა გამორჩეულად სუფთაა და მასში ჩაჭედილი მწერი საოცარ დეტალებში მოჩანს. მის ფიზიკურ მახასიათებლებზე დაყრდნობით, მკვლევრებმა განსაზღვრეს, რომ ეს ეგზემპლარი მდედრია და ლუციოლინებს ეკუთვნის — ციცინათელების ერთ-ერთ უდიდეს ქვეოჯახს, რომელთა წევრებსაც მუცელში მანათობელი მონაკვეთები აქვთ.

თუმცა, არის გარკვეული სხვაობები. Flammarionella-ს (სახელი უწოდეს ფრანგი ასტრონომის, კამილ ფლამარიონის პატივსაცემად) საცეცები მკვრივადაა დაფარული ბეწვის მსგავსი ჯაგრით და მრავალ სეგმენტში აქვს ღრმა, ოვალური ჩაღრმავებები.

მიუხედავად იმისა, რომ ეს მახასიათებელი ამჟამინდელ ციცინათელებში არ გვხვდება, მსგავსი მახასიათებლები შეიძლება ვნახოთ სხვა ხოჭოებში. ჩაღრმავებების ზომის მაქსიმუმამდე გაზრდა დაკავშირებულია მწერის ყნოსვის შეგრძნებასთან და ხელს უწყობს სქესის ფერომონების ამოცნობას. მამრებს ხშირად იმავე სახეობის მდედრებზე უფრო არეული საცეცები აქვთ და შესაბამისად, მამრი Flammarionella-ს აღმოჩენა მეცნიერებს ამ მახასიათებლის უკეთესად ამოცნობაში დაეხმარებოდა.

ასევე უტყუარია განმარხებული ნიმუშის „ფარანი“, რომელიც მწერის მიცლის დაბოლოებაზეა განთავსებული და ორი სეგმენტისგან შედგება. სამომავლო კვლევის საგანი შეიძლება იყოს შედარებები მეზოზოური ეპოქის სხვა ბიოლუმინესცენციურ სახეობებთან.

ამასობაში კი გრძელდება ციცინათელებისა და მათი ნათესავი მწერების სხვა ნამარხების ძებნა.

„მომავალში, თუკი მეტ ნამარხს აღმოვაჩენთ, გაფართოვდება ჩვენი ცოდნა იმის შესახებ, თუ როდის, როგორ და რატომ ჩამოყალიბდა ნათება (ბიოლუმინესცენცია) ამ მომაჯადოებელ მწერებში მეზოზოურ ეპოქაში“, — წერენ მკვლევრები.

წყარო

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

2021 წელს პალეონტოლოგებმა ჩინეთში ძალიან მცირე ზომის განამარხებულ კვერცხებს მიაგნეს, რომლებიც დინოზავრს ეკუთვნის. ისინი სამშენებლო სამუშაოებისას გამოჩნდა და განადგურებას მხოლოდ ასე გადაურჩა. ნაჭუჭები ქვაშია შემონახული, რომელიც ცარცული პერიოდისაა, დაახლოებით 80 მილიონი წლის წინანდელი.

ყველაზე პატარა “მინი კვერცხის” სიგრძე მხოლოდ 2.9 სანტიმეტრია, რითაც მან პირველობა იაპონიაში მიკვლეულ 4.5-სანტიმეტრიან კვერცხს ჩამოართვა. ეს უკანასკნელი Himeoolithus murakamii-ს სახეობის დინოზავრს ეკუთვნის, რომელიც 110 მილიონი წლის წინ ცხოვრობდა.

გამოცემა Historical Biology-ში გამოქვეყნებულ ახალ ნაშრომში სპეციალისტები წერენ, რომ ჩინეთში ნაპოვნი კვერცხები აქამდე უცნობი სახეობისაა, რომელსაც Minioolithus ganzhouensis ეწოდება. ეს ტირანოზავრის მსგავსი თეროპოდია, მაგრამ უცნობია რამდენად იზრდებოდა მათი სხეული გამოჩეკის შემდეგ.

მეცნიერები ამბობენ, რომ “მინი კვერცხები” დღემდე ძალიან კარგადაა მოღწეული, მიუხედავად იმისა, რომ 80 მილიონი წლისაა. ელექტრონული მიკროსკოპის მეშვეობით დადგინდა, რომ მათი შიდა სტრუქტურაც თითქმის მთლიანად დაუზიანებლადაა შემონახული. დამატებითმა კვლევებმა შეიძლება გამოავლინოს, როგორი რეპროდუქციული პროცესები მიმდინარეობდა გვიანი ცარცული პერიოდის თეროპოდებში.

უნდა ითქვას, რომ დინოზავრების კვერცხის ზომა და ფორმა განსხვავებული იყო და ცხოველთა სხეულის სიდიდეს არ განსაზღვრავდა. მაგალითად, ზოგიერთი ორნითოპოდი დაახლოებით 14 სანტიმეტრი სიგრძის კვერცხებს დებდა, გიგანტური ტიტანოზავრები კი — 15 სანტიმეტრისას.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ბრაზილიელმა მკვლევრებმა 237 მილიონი წლის რეპტილიის ნამარხი აღმოაჩინეს. მათ მიაჩნიათ, რომ ეს არსება დინოზავრის წინამორბედია, თუმცა ზომაში მხოლოდ პატარა ძაღლის ხელაა.

საუბარია სილეზაურიდების ახალ სახეობაზე, რომელიც გვიანი ტრიასული პერიოდის გადაშენებულთა ოჯახს მიეკუთვნება.

როგორც ჟურნალ Nature-ის წინა კვლევაშია აღნიშნული, ცხოველების ეს ჯგუფი დინოზავრების უძველესი წინაპრებს მოიცავს. თუმცა, უშუალოდ ამ არსებებისა და დინოზავრების გადაკვეთის კვალი ძალიან ბლარია.

და, აი, ახლა მკვლევრებმა დინოზავრების უშუალო წინაპარს მიაკვლიეს.

არიან თუ არა ისინი დინოზავრები, დებატების საგნად რჩება, მაგრამ კვლევის ავტორები თვლიან, რომ ამ ნამარხს დინოზავრების ისტორიის გადაწერა შეუძლია. მეტიც, ამას თავად ფრინველების ევოლუციაზეც ბევრის თქმა შეუძლია.

პალეონტოლოგმა როდრიგო ტემპ მიულერმა ბრაზილიის სამხრეთით Gondwanax paraisensi 2015 წელს აღმოაჩინა. ეს არსება მაშინ ცხოვრობდა, როდესაც ძუძუმწოვრები და დინოზავრები ყალიბდებოდნენ. მიუხედავად 2015 წლის აღმოჩენისა, ამ მიმართულებით კვლევა მხოლოდ 2021 წელს დაიწყო.

მკვლევრების ნაწილს მიაჩნია, რომ ეს არსება ერთ-ერთი უძველესი დინოზავრია. როგორც ჩანს, მას რამდენიმე შესანიშნავი ანატომიური მახასიათებელი ჰქონდა. სწორედ ამ მახასიათებლების შესწავლა სურთ ახლა მეცნიერებს.

ეს მეტყველებს იმაზე, რომ დინოზავრებისა და პტეროზავრების წინამორბედები ბევრად უფრო მრავალფეროვანი არსებები იყვნენ, ვიდრე აქამდე წარმოგვედგინა. ცნობისთვის, პტეროზავრები ძირითადად მფრინავი ქვეწარმავლები იყვნენ. ეს სახეობა უშუალოდ არქოზავრების ევოლუციაზე მეტყველებს, რადგან კონკრეტული ჯგუფი მოიცავს როგორც ქვეწარმავლებს, ისე ფრინველებს.

კვლევის ავტორების თქმით, გადამწყვეტია ამ არსების ანატომიის, ბიოლოგიისა და ევოლუციის უკეთ გაგება.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”