ისტორია

სინამდვილეში 1989 წლის 9 აპრილის ღამეს 22 ადამიანი გარდაიცვალა, რადგან ხარაგაულელი, 24 წლის გოგონა, ელისო ჭიპაშვილი ექვსი თვის ფეხმძიმედ იყო.

თითქმის ყოველდღე დადიოდა მიტინგებზე რუსთაველის გამზირზე. რამდენჯერმე მის ძმას უნახავს და უთქვამს – წადი სახლში თავს მიხედეო, მაგრამ იქ ასეთი ამბები ხდებოდა სახლში რა გააჩერებდაო – იხსენებს ვახტანგ ჭიპაშვილი.

მთელი ბაშვობა სოფელ ბაზალეთში გაატარა ელისომ, ძალიან ცელქი და ვერცხლსწყალივით მოუსვენარი გოგო ყოფილა. იმ საბედისწერო ღამეს ვიღაც ბავშვისთვის დაურტყამთ სალდათებს და სწორედ იმ ბავშვს გადაფარებია ელისო, მერე მისკენ მობრუნებულა სალდათი და გოგონას ხმამაღლა შეუძახნია – „რა შვრები მე ფეხმძიმეთ ვარო“, მაგრამ კიდევ უფრო გამეტებით დაურტყამს ურჯულოს.

რესპუბლიკურ საავადმყოფოში სანიტრად მუშაობდა თურმე, სხვა სამსახურებსაც ითავსებდა, დაღლას ვერ შეატყობდითო. მძიმე ტრაგედია ვერ გადაიტანა მისმა დედამ და ელისოს დაკრძალვამდე გარდაიცვალა.

სოფელ ბაზალეთში, დღეს, ელისო ჭიპაშვილის სახლის მიმდებარე ტერიტორიაზე მისი სახელობის ცაცხვების ხეივანი გაშენდა.

გმირის სახელს ატარებს ასევე, ხარაგაულში ერთ-ერთი ქუჩა.
ელისომ არაჩვეულებრივი თავგანწირვისა და გმირობის მაგალითი მისცა თანამედროოვეებს.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

აფხაზეთის ომის დროს ასობით უკრაინელი იარაღით იბრძოდა საქართველოში რუსეთის წინააღმდეგ. უკვე სოხუმის დაცემის შემდეგ კი სწორედ უკრაინულმა გემებმა და ვერტმფრენებმა გამოიყვანეს დევნილები სამშვიდობოს.

უფრო გვიან, 2008 წლის აგვისტოში, უკრაინის პრეზიდენტი ერთ-ერთი პირველი იყო, ვინც თბილისში ჩამოფრინდა და მიტინგზე შეკრებილ ხალხს უთხრა: „თქვენ არასდროს იქნებით მარტონი!“

ერთი ბედის ორი ქვეყანა

ვეტერანების საქმეთა სახელმწიფო სამსახურის მონაცემებით, 1993 წელს, აფხაზეთის ომში, 300-მდე უკრაინელი ჯარისკაცი მონაწილეობდა. უკრაინელი სამხედროები აფხაზეთის თითქმის ყველა ცხელ წერტილში იბრძოდნენ. მათ შორის, იცავდნენ სოხუმის გარშემო სტრატეგიულად მნიშვნელოვან სიმაღლეებს, შემდეგ კი მშვიდობიანი მოსახლეობა გააცილეს ომს.

სამხედრო ექსპერტი აკია ბარბაქაძე იხსენებს წარმოშობით ქართველ გენერალს ანატოლი კამკამიძეს, რომელიც 1992 წელს, ომის დროს უკრაინიდან საქართველოში ჩამოვიდა. ანატოლი კამკამიძეს ჯერ თავდაცვის მინისტრის პირველი მოადგილის პოსტი ეკავა, შემდეგ – საქართველოს შეიარაღებული ძალების სარდლის.

„შეიძლება ითქვას, რომ კამკამიძემ ჩაატარა 1993 წლის 16 მარტის წარმატებული ოპერაცია. ეს ერთ–ერთი გარდამტეხი ოპერაცია იყო სოხუმის დაცვის კუთხით. უკრაინელებმა დაგვანახეს, რომ ნამდვილი მოკავშირეები იყვნენ. ხშირად გვეხმარებოდნენ იარაღის შეძენაში, ტექნიკური პერსონალიც ხშირად ჩამოდიოდა უკრაინიდან. ომის მერეც უკრაინა ჩართული იყო ოფიცრების მომზადებაში. ჩვენ ერთი ბედი გვაქვს. ჩვენ შავი ზღვის მონაკვეთის გამხსნელი და ჩამკეტი ქვეყნები ვართ. ერთნაირად გვინდა ნატოში შესვლა, ერთნაირად გვინდა დემოკრატიის მშენებლობა. თუ გავიხსენებთ, 1921 წელს რუსეთმა საქართველოს გასაბჭოება მას შემდეგ დაიწყო, რაც უკრაინის გასაბჭოებას მორჩა“, – ამბობს აკია ბარბაქაძე.

1992-1993 წლების აფხაზეთის ომის დროს, უკრაინელები საქართველოს სამხედრო ძალითაც ეხმარებოდნენ, ტექნიკითაც და ჰუმანიტარული ტვირთითაც. დახმარება იყო როგორც სამთავრობო, ასევე მოხალისეობრივი.

გემები უკრაინიდან

ელგუჯა ადამიამ, გენერალ გენო ადამიას შვილმა, რომელიც აფხაზეთის ომის დროს სამხედრო ჰოსპიტლის ხელმძღვანელი იყო, რადიო თავისუფლებასთან გაიხსენა, რომ სოხუმის დაცემამდე რამდენიმე დღით ადრე, ქართული მხარე ფაქტობრივად ავტომატის ამარა იბრძოდა. ამის გამო ჰოსპიტალი დაჭრილებით გადაივსო. მათი ევაკუაცია მხოლოდ სევასტოპოლიდან გამოგზავნილი გემებით მოახერხეს. რუსულ-უკრაინული (მაშინ შავი ზღვის ფლოტი ჯერ კიდევ არ იყო გაყოფილი) დიდი სადესანტო ხომალდები მოადგნენ ადგილებს, რომლებსაც სოხუმში „მაჭარკას“ და „ლიტერატურნაია გაზეტას“ ეძახდნენ. თითოეული გემი 15 ათას კაცს იტევდა. სწორედ ამ გემებმა გადმოიყვანეს დაჭრილები და ბევრი სხვაც, ვინც იმ დღეებში სოხუმს ტოვებდა.

სამხედრო ექსპერტი ირაკლი ალადაშვილი, რომელიც მაშინ აფხაზეთში იმყოფებოდა, იხსენებს:

„ბაბუშერის აეროპორტი ჩაკეტილი იყო და ალყაში ვიყავით. სოხუმის დაცემის დღე იყო თუ მეორე დღე, აღარ მახსოვს, მაჭარკაში მდინარის პირას ჩავედით და ორი დიდი სამხედრო გემი მოადგა ნაპირს. ამ გემებიდან ორი ჯავშანტრანსპორტიორი გადმოვიდა, ჯარიც გადმოვიდა და დევნილების გაყვანაც დაიწყეს“.

როგორც ვაშლი ვაშლის ხიდან

„ხალხი ბორბლებს ეჭიდებოდა, ვერტმფრენზე მობობღავდა. 3-4 მეტრის სიმაღლეზე ავფრინდებოდით, შემდეგ პილოტი ვერტმფრენს აჯანჯღარებდა და როგორც ვაშლები ცვივა ვაშლის ხიდან, ისე ცვიოდა ხალხი ვერტმფრენიდან“, – ასე იხსენებს აფხაზეთიდან მშვიდობიანი მოსახლეობის ევაკუაციას უკრაინელი ბორტმექანიკოსი ვოლოდიმირ გარკუშა დოკუმენტურ ფილმში „მშვიდობისმყოფლები სვანეთის მთებში“.

ეს ფილმი აფხაზეთში უკრაინულ მისიაზეა გადაღებული. სოხუმის დაცემის შემდეგ აფხაზეთი 300 ათასამდე დევნილმა დატოვა. უმეტესი ნაწილი სვანეთის გზას დაადგა, საკენი-ჭუბერის უღელტეხილზე, ყინვასა და თოვლში 120 ათასამდე ადამიანი მიდიოდა, ასამდე დევნილი იმ გზაზე დაიღუპა. მაშინ დევნილების გამოსაყვანად უკრაინამ 17 ვერტმფრენი გამოგზავნა. პილოტები ჰყვებიან, რომ ვერტმფრენი მხოლოდ 24 ადამიანის წონაზე იყო გათვლილი, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, 40 კაცს სვამდნენ და შემდეგ ლოცულობდნენ, აეროპორტამდე მიეღწიათ.

ფილმის „მშვიდობისმყოფლები სვანეთის მთებში“ ჩვენება 2019 წელს საქართველოშიც მოეწყო, პრემიერაზე მფრინავებიც ჩამოვიდნენ.

„როცა უკიდურეს გასაჭირში ჩავარდნილი ქართველი ბავშვები, ქალები, მოხუცები დავინახეთ, რომლებიც გარდაუვალი სიკვდილისთვის იყვნენ განწირულნი, წამითაც არ დავფიქრებულვართ, რისკზე მივდიოდით და 24-ის ნაცვლად, გაცილებით მეტს ვსვამდით შვეულმფრენში, რადგან არ შეგვეძლო, უმწეო, განადგურებული დევნილები, გასაყინად გაგვემეტებინა… და ბედნიერი ვარ, რომ ეს შევძელი“, – თქვა ჩვენების შემდეგ კაპიტანმა ოლეგ ტარჩევსკიმ.

1993 წლის შემოდგომაზე უკრაინელმა პილოტებმა საკუთარი სიცოცხლის ფასად 300-მდე რეისი შეასრულეს. მათ სამშვიდობოს გაიყვანეს 8 ათასამდე ადამიანი.

2008 წლის აგვისტოს ომი – „ახლავე მოვდივარ“

უფრო გვიან, 2008 წლის აგვისტოს ომის დროს, როდესაც რუსეთის შემოჭრის შემდეგ ქვეყანა პარალიზებული იყო და დახმარებას ითხოვდა, პირველი, ვინც საქართველოში ჩამოვიდა, უკრაინის მაშინდელი პრეზიდენტი ვიქტორ იუშჩენკო იყო.

„[მიშამ] სადილის შემდეგ დამირეკა. ჩვენ ყოველთვის დიდხანს ვლაპარაკობდით მიმდინარე მოვლენებზე, ახლა არც მომსალმებია. მესმის რეზონანსული ხმა. პირველი რეპლიკით შეიძლება იმსჯელო პრეზიდენტის მდგომარეობაზე, მის დამოკიდებულებაზე. ის ამბობს (ეს პირველი ფრაზაა): „ისინი მოდიან თბილისზე…“ ვეუბნები, „მიშა, დაიცა, დაიცა, რით შემიძლია დაგეხმარო?“, ის მპასუხობს: „ჩამოდი“, ვუთხარი: „ახლავე მოვდივარ“, – ჰყვება ვიქტორ იუშჩენკო თომა ჩაგელიშვილის ფილმში „აგვისტოს ომი“.

მალე ვიქტორ იუშჩენკო სხვა ქვეყნების პრეზიდენტებთან ერთად თბილისში მრავალათასიან მიტინგზე იდგა და ხალხს მიმართავდა. ქვეყნების პირველი პირების დედაქალაქში ყოფნა გარანტია იყო, რომ სანამ ისინი იქ იყვნენ, რუსეთი თბილისს არ დაბომბავდა.

„ძვირფასო ქართველო ერო, ჩვენ რამდენიმე ათასი კილომეტრი ვიფრინეთ, ძალიან გვინდოდა აქ ყოფნა. ჩვენ ვიცოდით, რომ დღეს აქ უნდა ვიყოთ. ჩვენ დღეს აქ ვართ, რომ ვთქვათ, საქართველო ჩვენი მეგობარია. ქართველები ჩვენი მეგობრები არიან. დღეს საქართველოსთვის ყველაზე მძიმე წუთებში ვამბობთ, რომ თქვენ გაქვთ უფლება იყოთ თავისუფლები. ჩვენ გავიარეთ ათასობით კილომეტრი, რომ ქართველ, გაუტეხელ ერს ჩვენი სოლიდარობა გამოვუცხადოთ… თქვენ არასდროს იქნებით მარტონი“… – თქვა მაშინ უკრაინის პრეზიდენტმა.

წყარო : რადიო თავისუფლება

მასალა მოამზადა :თეა თოფურიამ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ყვარელი-ლაგოდეხის დამაკავშირებელ ცენტრალურ გზასთან, სოფელ მთისძირის მიმდებარე ტერიტორიაზე აღმოაჩინეს აგურით ნაშენები ხიდი, რომელიც სავარაუდოდ, უნდა იყოს ირანიდან მომავალი “საქარავნო გზის” შემადგენელი ნაწილი.
სოფლის მაცხოვრებელმა, ერთ-ერთმა მწყემსმა აღმოაჩინა ხიდი, რომელიც ეკლებისგან და ნაწილობრივ მიწისგან იყო დაფარული. თანასოფლელები ადგილზე მისვლის შემდეგ მიხვდნენ, რომ ისტორიულ ნაგებობასთან ჰქონდათ საქმე. სპეციალისტების თქმით, ხიდი, სავარაუდოდ, XV-XVI საუკუნეებში უნდა იყოს აგებული და ის “საქარავნო გზაზე” იყო განთავსებული, რომელიც ირანიდან მოდიოდა და სრულდებოდა გრემში. გზა ახლანდელი ლაგოდეხის ტერიტორიაზე გადიოდა, სადაც შემორჩენილია ქარვასლა კოშკურებით, ამ ტერიტორიაზე ქარავანი ჩერდებოდა და იქ მყოფები ისვენებდნენ.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

როსტომი, ჩვენი გიდი, თავის ჩერქეზულ სამოსში გამოწყობილი დაიარება სასტუმროს ფოიეში, ხანჯალასხმული და საომარი ჯილდოებით აკაზმული. გერმანელი ფილოლოგის ნათქვამი რომ გადამემოწმებინა, როსტომს ვკითხე, რამდენ ენაზე საუბრობდა. ზუსტი რაოდენობა თვითონაც არ იცის, თუმცა მაინც სცადა თითებზე ჩამოეთვალა: რუსული, მეგრული – მისი მშობლიური ენაა, ქართული, სომხური, სპარსული, ლეზგინური, გრუზინული, ყველა ვერც დავიმახსოვრე“, – ეს ბოლო შეცდომა (გრუზინულიო) შევუნდოთ ავტორს, რომელმაც ერთ-ერთი პირველი თბილისელი გიდის შესახებ დაგვიტოვა ცნობები…

თუმცა სჯობს, მოვლენებს მივყვეთ.

ინგლისელი სტუმრის ამბავი

სანამ გიდი როსტომის  შესახებ ვიტყოდეთ რამეს, ერთი ადამიანი უნდა ვახსენოთ: ჰენრი ნორმანი – ინგლისელი ჟურნალისტი და მოგზაური, პოლიტიკოსი, ლიბერალური პარტიის წევრი.  ის მუშაობდა გაზეთებში „Pall Mall Gazette”,  „News Chronicle”, „New York Times”. მის სახელთან არის დაკავშირებული ბევრი ცნობილი და გახმაურებული სტატია. შემდეგ იგი, როგორც პოლიტიკოსი, იბრძოდა ქალთა უფლებების დაცვისა და ქალებისთვის საარჩევნო ხმის მიცემისთვის, თუმცა მთავარ თემას დავუბრუნდეთ…

1892 წელს ჰენრი ნორმანმა იმოგზაურა რუსეთის იმპერიაში და საქართველოსაც ესტუმრა.  ამ მოგზაურობას შემდეგ ორტომეული მიუძღვნა „All The Russians“ („სრულიად რუსეთი (თუ რუსები“), რომლიც 1902 წელს გამოვიდა ძალიან საინტერესო ილუსტრაციებით. ამ წიგნის ნაწილი,  ქართულ ენაზე, „ჰენრი ნორმანის ცნობები საქართველოსა და კავკასიის შესახებ,”ეთნიკურობისა და მულტიკულტურალიზმის შესწავლის ცენტრმა გამოსცა 2019 წელს ( მთარგმნელი ნათია მეჩითიშვილი. რედაქტორი გიორგი სორდია). სტატიის ციტატები სწორედ ამ ნაშრომიდან არის აღებული.

„ამუდარიიდან მოყოლებული ჩრდილოეთის პოლარულ წრემდე და ყარსიდან კამჩატკამდე რუსეთის მეფეს ბევრი უცნაური ხალხი და ქვეყანა ჰყავდა თავისი მმართველობის ქვეშ, მაგრამ კავკასიისა და მისი ხალხების მსგავსი ძნელად თუ მოიძებნება მთელს მსოფლიოში. მართლაც, თუ ვინმე კავკასიაში მოხვედრილა, უთქვამს კიდეც: ამისთანა დედამიწის ზურგზე არაფერი მინახავსო“, – ასე იწყება ნაშრომი, რომელიც ნორმანის მოგზაურობის ჩვენთვის განსაკუთრებით საინტერესო, კავკასიისა და საქართველოს ნაწილს აღწერს.

ტურზეც ტურის ავტორი, გიდი ვლასი ვაწაძე სწორედ იმ ნორმანს ასახიერებდა, რომელიც მეცხრამეტე საუკუნის ბოლოს თბილისში პოპულარულ სასტუმრო „ლონდონს“ „ესტუმრა“.

„ყველა თვალსაზრისით ეს საინტერესო სავანე მაინც უცნობი რჩება გარე სამყაროსათვის. ადვილი და კომფორტულია აქ ჩამოსვლა. მისი მთავარი სატრანსპორტო გზები მოწესრიგებულია. ხოლო მთელს რუსეთშიც კი არ მოიძებნება ისეთი ფეშენებელური და კეთილმოწყობილი სასტუმრო, როგორც სასტუმრო ლონდონია, რომელსაც ყველა მისი ფრანგული სახელწოდებით Hotel de Londre იცნობს“, – წერს ნორმანი.

„ლონდონის“ „მიმღებში“ სტუმარსა და ტურის მონაწილეებს სასტუმროს ისტორია გააცნეს  და გამორჩეული  სტუმრების – ჰამსუნგისა თუ ჩაიკოვსკის შესახებაც უამბეს. ის დღეც გაიხსენეს ერთი ვაგონი შროშანები რომ დაახვედრეს თბილისელებმა რუს კომპოზიტორს. აკი ამიტომაც  უყვარდა მუსიკოსს გამორჩეულად თბილისსა და ბორჯომში სტუმრობა.

სანამ სასტუმროში ინგლისელი სტუმარისთვის ნომერს „ამზადებდნენ“,  გოლოვინზე გაჩერებულ მის კარეტას „ჩამოიყვანდნენ“ და ბარგს „ჩამოტვირთავდნენ“,  ინგლისელმა ჟურნალისტმა ვერ მოითმინა, მეგობარი გერმანელი ეგვიპტოლოგის რეკომენდაციისამებრ, იპოვა ქართველი გიდი და როსტომს ქალაქის გაცნობა სთხოვა. გიდის როლი ჩოხასთან და მეგრულ კილოსთან ერთად მშვენივრად მოირგო გიდმა დავით ნასარიძემ.

ლალი აფციაურმა (რომელსაც ტურის ჩატარების იდეა ეკუთვნის), გზად ორბელიანების სასახლისა და ორბელიანების უბნის, ორბელიანების კუნძულის  შესახებ ისაუბრა. „ინგლისელმა სტუმარმა“ გიდებთან ერთად სომხური ვანქის ტაძარიც (დღეს მის ადგილას 104 საჯარო სკოლაა) „მოინახულა“ და თბილისელი სომხური თემის ამბებსაც გაეცნო.

თბილისი და თბილისური ამბები

„თბილისი რუსეთისთვის კავკასიის მარგალიტია, რეგიონის დედაქალაქი და, შესაბამისად, უვლის და უფრთხილდება. ქუჩები სუფთაა, ლამპიონებით განათებული, მაღაზიები დიდი და ლამაზი, მოწესრიგებული ტრამვაი, ეტლები…

თავისი მასიური მომწვანო-მოწითალო თუნუქის სახურავებით თბილისის ნახევარი პატარა პარიზს მოგაგონებთ ან კოხტა ბუქარესტს… თბილისის ერთი ნახევარი თუ ევროპას მოგაგონეთ, მეორე წმინდაწყლის აზიურია…   ევროპასა და აზიას შორის მდებარე თბილისი ყველაზე მეტად იქ მცხოვრები ხალხების სიჭრელით მოგაჯადოებთ, რომლებიც არა მარტო უამრავ გასაოცარ ენებს ფლობენ, არამედ თავიანთი სახასიათო გარეგნობითაც გამოირჩევიან“, – წერს ნორმანი.

გარეთუბნიდან, ორბელიანების უბნიდან ამჯერად ტურის მონაწილეებმა  მუხრანთუბნის კარით ძველ ქალაქში გადაინაცვლეს. პირველი გაჩერება „ზარის ეკლესია“ იყო, მერე  უჯებირო მტკვარს „გადახედეს“, წისქვილებიან, უბრალო თბილისელებით დასახლებულ  რიყეს, რომლის თავზეც უკვე გადიოდა ციციანოვის (ციციშვილის) აღმართი, მერე როსტომის სასახლესთან და სიონთან გაჩერდნენ.

„სასტუმროდან ტრამვაით ათ წუთის სავალზე თავი ბაღდადში ან თეირანში გეგონებათ. აზიური ბაზრებიდან მხოლოდ ცოტა თუ შეგხვდებათ ისეთი, უცხოელ მუშტარზე ხარბი თვალი რომ არ ეჭიროთ…. მთელს ბაზარში ისე გეპყრობიან, როგორც ადგილობრივ მკვიდრს“… ასეთ ადგილას გიდი როსტომი შეუცვლელი ადამიანია, „ქალაქის მთავარ ბაზარზე ერთი საათით გასვლაც კი კმარა, რომ მან ყველა ენაზე დაილაპარაკოს“ (თბილისელი გიდი ბევრ ენას რომ ფლობს, ეს ხომ თავშივე ვთქვით).

სტუმარი განსაკუთრებით ღვინით ინტერესდება:

„ბაზრის ყველაზე დიდ უცნაურობას ღვინო წარმოადგენს. კახეთის რეგიონში, რომელიც თბილისიდან არც ისე შორსაა, წითელ და თეთრ ღვინოს აყენებენ, ასევე აყენებენ ღვინოს, რომელიც არც წითელია და არც თეთრი, არამედ მოწითალო-მოყავისფრო პორტვეინის ფერი და ყავისფერი ხერესის გემო დაჰკრავს.  ეს უბრალო ხალხის ღვინოა, გროშის ფასი აქვს“.

აბა, ისე როგორ იქნება, თან ღვინის დაჭაშნიკების მერე, გიდმა და ინგლისელმა სტუმარმა ქალებზე არ ისაუბრონ?

„ქართველი ქალები, მართლაც, ისეთი ლამაზები არიან, როგორც მათზე ჰყვებიან? გათხოვებისას, რაც საკმაოდ ადრეულ ასაკში, ისინი ზომაზე მეტად განივრები და მსუქნები არიან, მოწიფულობის ასაკში კი მშვენდებიან. სახის სწორი და დახვეწილი ნაკვთები აქვთ,  დიდი მშვიდი მუქი ფერის თვალები, სავსე ტუჩ-კბილი, თეთრი პირისახე, შავი თმა – რაც ჩვენთან, ევროპაში მიღებული და აღიარებული სილამაზისგან საკმაოდ შორსაა. მათ ტუჩებს ვნებიანი ჩურჩულიც შეუძლიათ და გამამხნევებელი სიმღერითაც აცილებენ ქმრებს ომში, როცა ამისი დრო დგება“…

ისტორიასა და ქალებზე საუბრისას მეფე თამარიც ახსენდებათ: „იმის ნახევარიც თუ მართალია, რასაც თამარ მეფეზე ყვებიან, მაშინ ის უნდა ყოფილიყო ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული და დასამახსოვრებელი დედოფალი…. მისი წყალობით საქართველო გაბრწყინდა და მისი დიდების ამბავი მთელს მსოფლიოს მოედო“, – დაუწერია ნორმანს თავის წიგნში.

საუბრობენ პოლიტიკაზეც, ხალხთა შორის ურთიერთობაზეც, თუმცა სტუმარს მეფეები და პოლიტიკა ავიწყდება, როცა თბილისურ აბანოში ხვდება. გოგორდის აბანოები ხომ ამ ქალაქის კიდევ ერთი „ფასდაუდებელი სიმდიდრეა“, თბილისელი მექისე  და მასთან ურთიერთობა კი – ცალკე თავგადასავალი.

ნორმანი ერთ მტკივნეულ თემასაც ეხება: „ოლივერ უორდროპი წიგნში „საქართველოს სამეფო“ (1888 წ.) წერს: რუსეთი სამომავალოდ რომ ომში ჩაებას, ამით საქართველო მაშინვე ისარგებლებს, დამოუკიდებლობას გამოაცხადებს და დარიალის ხეობაზე კონტროლს დააწესებს… ჩემი პირადი აზრით კი, რუსეთის მტრებს იმედგაცრუება მოელით, რადგან საქართველოს პოლიტიკური და ეროვნული დამოუკიდებლობა წარსულს ჩაბარდა და მიუხედავად მათი მედიდურობისა, წარმოსადეგი აღნაგობისა და სამხედრო სამოსისა, მე სერიოზულად მეეჭვება, რომ მათ რუსეთთან დაპირისპირებისა და წარმატების რეალური ძალა და უნარი შესწევდეთ“.

ასე ფიქრობდა საქართველოს მომავალზე 130 წლის წინ ორი ინგლისელი…  წინ იყო 1905, 1917, 1918, 1921 წლები, 1921 წლის მძიმე თებერვალიც, ზუსტად ეს დღეები…  უორდროპი მაინც უკეთ იცნობდა საქართველოს, თუმცა საუკუნე დასჭირდებოდა მისი სიტყვების ახდენას, მაინც დადგა დამოუკიდებლობა! ევროპისა და უცხოელი ტურისტებისკენ გზაც მხოლოდ დამოუკიდებლობამ გახსნა.

„არ მესმის, რატომ არ ჩამოდიან შეძლებული ევროპელი ტურისტები კავკასიისკენ. იქნებ ჩემმა წიგნმა მაინც წააქეზოს ისინი ამისკენ. როგორც ბატონი ფრეშფილდი ამბობს, „კავკასიის აღსაწერად ყველა სიტყვა უძლურია“  და ისევ კლინტონ დენტის დავესესხოთ: თუ ეთაყვანებით მთებს და თუ გსიამოვნებთ ბუნების ჭვრეტა და მისი თოვლით, ნისლით, ტყეებითა და სილამაზით ტკბობა, სადაც სრულიად კონტრასტული სილამაზე სრულ ჰარმონიაში მოდის, მაშინ წადით კავკასიაში, წადით ქალაქში, სადაც 70 ენაზე საუბრობენ…“, – წერდა 130 წლის წინ ჰენრი ნორმანი.

ჩვენ ისღა დაგვრჩენია გითხრათ, რომ დღეს ქალაქში, სადაც ოდესღაც ერთი გიდი იყო (ყოველ შემთხვევაში, ვინც გიდად მოიხსენიება და შემორჩა ისტორიას), დღეს ალბათ სამოცდაათამდე ენაზე მაინც ლაპარაკობენ გიდები… თბილისელი გიდების რაოდენობას კი ვერავინ გეტყვით: არც ტურიზმის ადმინისტრაციას, არც გიდების ასოციაციებს, არავის აქვს ასეთი სტატისტიკა დედამიწის ზურგზე…  თბილისში თურმე ყველაფერი როსტომიდან დაიწყო… ყოველ შემთხვევაში ტურის ავტორები – ვლასი ვაწაძე და ლალი აფციაური ასე ფიქრობენ და  ამბობენ, რომ არქივში შემორჩენილი მწირი ცნობებით, როსტომი (ნორმანსაც უნდა ვენდოთ ალბათ) მეგრელი იყო,  სასტუმროებთან „კავკაზთან“ და „ლონდონთან“ ელოდა სტუმრებს, თავადაც აქირავებდა ოთახებს,  ყიდდა იარაღს… მოკლედ ჯერ კიდევ მაშინ, სანამ სიტყვების „ტურიზმის“ და „გიდის“ მნიშვნელობა ეცოდინებოდათ, ჩვენი როსტომი თბილისში მრავალმხრივ ტურისტულ საქმიანობას ეწეოდა. უფრო ძველი თბილისელი გიდის შესახებ ჯერჯერობით ცნობები არ გვაქვს, თუმცა ალბათ ჯერჯერობით…