ისტორია

ისტორიაში პირველად, მკვლევრებმა შეძლეს და თიხის უძველესი აგურიდან დნმ-ის ფრაგმენტები ამოიღეს. ეს იმის ერთგვარი დემონსტრაციაა, რომ ძველი საშენი მასალებით შეგვიძლია გავიგოთ, რა მცენარეები გვხვდებოდა გარემოში იმ დროს.

შესწავლილი აგური იმ ადგილას დამზადდა 2 900 წლის წინ, სადაც დღეს ჩრდილოეთი ერაყია. სავარაუდოდ, ამისათვის მდინარე ტიგროსის სანაპიროდან აღებული ტალახი და სხვადასხვა მასალა (ბზე, ჩალა, ნაკელი და სხვ) შეურიეს ერთმანეთს.

როგორც აღმოჩნდა, შესაძლებელია, რომ აგურს შიგნით ათასწლეულების მანძილზე შენარჩუნდეს პატარა მცენარეული ნაწილაკები, რომლებიც მასში ჩალისა და ნაკელის მეშვეობით მოხვდა. სწორედ ეს ნაწილაკები შეისწავლეს ოქსფორდის უნივერსიტეტის, დანიის ეროვნული მუზეუმისა და კოპენჰაგენის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა.

მკვლევრებმა აგურზე სპეციალური ანალიზური ტექნიკა გამოიყენეს, რომელსაც აქამდე სხვა ფოროვანი მასალის (თუნდაც ძვლების) შესასწავლად იყენებდნენ. ასე მათ მცენარეულ მასალაში არსებული დნმ გაშიფრეს, შედეგად კი მცენარეთა 34 სხვადასხვა ტაქსონომიური ჯგუფი გამოავლინეს.

კვლევის ფარგლებში შესწავლილი აგური ნეოასურელი მეფის, ასურნასირფალ II-ის, სასახლეში იპოვეს, უძველეს ქალაქ კალჰუში. იგი ძველი წელთაღრიცხვის დაახლოებით 879-869 წლებით (ამ დროს შენდებოდა სასახლე) თარიღდება. ეს თიხაში გაკეთებული წარწერის დახმარებით გაიგეს, რომელშიც კონკრეტულად სასახლე იყო მოხსენიებული.

მცენარეთა ოჯახებს შორის, რომელთა დნმ-ც აგურში ყველაზე მეტი დაფიქსირდა, კომბოსტოსებრნი (Brassicaceae) და მანანასებრნიც (Ericaceae) იყო. გენეტიკური მასალები შემდეგი ოჯახებიდანაც დაფიქსირდა: არყისებრნი (Betulaceae), დაფნისებრნი (Lauraceae), Selineae (ოჯახი, რომელიც სტაფილოსა და ოხრახუშს მოიცავს) და Triticeae (კულტივირებულო ბალახები).

მკვლევართა გუნდი მცენარეულ დნმ-ზე იყო ორიენტირებული, რადგან იგი ყველაზე უკეთ იყო შემონახული, თუმცა იმავე ტექნიკების გამოყენება ცხოველურ დნმ-ზეც შესაძლებელია. თიხის აგურები მსოფლიოში არაერთ არქეოლოგიურ ადგილას გვხვდება; შესაბამისად, დიდია პოტენციალი, რომ მათი მეშვეობით ბევრი ახალი ინფორმაცია მივიღოთ იმ ეკოსისტემებსა და გარემოზე, რომლებშიც ეს აგურები დამზადდა.

ამ შემთხვევაში აგურის ორგანული შიგთავსის შემონახვას ხელი იმან შეუწყო, რომ აგური ბუნებრივად გასაშრობად დატოვეს და ამისთვის ცეცხლი არ გამოუყენებიათ. ამასთანავე, ნიმუშები აგურის შუიდან აიღეს, სადაც მასალა კარგად იყო დაცული.

მიღებული ცნობები უძველეს ცივილიზაციებზე გვაწვდის დამატებით ინფორმაციას და გვიჩვენებს, როგორ შეიცვალა მსოფლიო ათასწლეულების განმავლობაში.

კვლევა ერთგვარი მაგალითია იმისა, თუ რაოდენ დიდი მნიშვნელობა აქვს მეცნიერებაში სხვადასხვა დარგის სპეციალისტთა ერთობლივ მუშაობას — არის საკითხები, რომელთა შესწავლაც მრავალმხრივ განსწავლულობას მოითხოვს.

ნაშრომს გამოცემაში Scientific Reports გაეცნობით.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ის მამაცი და უჭკვიანესი სტრატეგი იყო, თუმცა მოგებული ბრძოლების შემდეგ ბევრჯერ დასწამეს ცილი; საქართველოზე შეყვარებულ სარდალს დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში ბრძოლა არ წაუგია, თუმცა ღალატის ბრალდებით დახვრიტეს. ის იყო მთელი არსებით გენერალი, რომელიც ამბობდა, რომ „სიცოცხლე არც დაბადებით იწყება და არც სიკვდილით მთავრდება“…

დახვრეტიდან 79 წლის შემდეგ, 2016 წლის 30 ნოემბერს, გენერალ გიორგი მაზნიაშვილს, თავისი ღვაწლისთვის, ქართველმა ერმა ძეგლი დაუდგა. მართალია, თბილისში, ჩუღურეთის რაიონში მდებარე ძეგლის იერსახემ მოსახლეობის არაერთგვაროვანი რეაქცია გამოიწვია, თუმცა ჩვენ მის ავკარგიანობაზე საუბარს ვამჯობინეთ, დაუმარცხებელ გენერლად წოდებული ქართველი მხედარმთავარი კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ.

გიორგი მაზნიაშვილი 1870 წელს კასპის მუნიციპალიტეტის სოფელ სასირეთში, გლეხის ოჯახში დაიბადა.

გიორგის მამა რუსეთიდან ჩამოსული ოფიცერი, ივანე მაზნევი იყო, რომელმაც ცოლად ქართველი ქალი – ქრისტინე გლურჯიძე შეირთო, საქართველო შეიყვარა, გვარი მაზნიაშვილზე გადაიკეთა და შვილები ქართული სულისკვეთებით აღზარდა.

მომავალი გენერალი ბავშვობიდან სამხედრო კარიერაზე ოცნებობდა, ამიტომ მშობლებმა თბილისის იუნკერთა სასწავლებელში შეიყვანეს.

სასწავლებლის დამთავრებისთანავე, მაზნიაშვილმა მეფის არმიაში დაიწყო სამსახური და მალე გენერლის ჩინამდე აღზევდა.

🔹1904-1905 წლების რუსეთ-იაპონიის ომში ისე გამოიჩინა თავი, რომ პეტერბურგის სამხედრო ჰოსპიტალში მყოფი დაჭრილი სამხედრო თავად ნიკოლოზ II-მ მოინახულა და იმპერიის უმაღლესი ჯილდო – წმინდა გიორგის ჯვარი გადასცა. იმპერატორის დავალებით, ლაზარეთში მყოფ გენერალს თავად იმპერატორის ქალიშვილები უვლიდნენ.

გამოჯანმრთელების შემდეგ გიორგი მაზნიაშვილმა პირველ მსოფლიო ომშიც გამოიჩინა თავი.

🔹1917 წლის რევოლუციის შემდეგ კი სამშობლოში დაბრუნდა და ორი ეროვნული დივიზია შექმნა.

ეს ის პერიოდია, როცა საქართველოს დასავლეთიდან ოსმალები და გერმანელები უტევდნენ, ჩრდილოეთიდან – რუსი ბოლშევიკები და დენიკინელები, აღმოსავლეთიდან – თურქები და სამხრეთიდან – სომეხი დაშნაკები.

დაუმარცხებელ გენერალს ქართული ტერიტორიების მიტაცების მსურველთა მოგერიება ოთხივე მხრიდან უწევდა.

🔹1918 წელს კავკასიის კომისარიატმა გიორგი მაზნიაშვილს თბილისის დაცვა დაავალა. მაზნიაშვილმა დავალება წარმატებით შეასრულა, თუმცა იმავე წელს, ბრესტის ზავის თანახმად, რუსეთმა აჭარა თურქეთს გადასცა.

თურქეთი თავის მხრივ, მხოლოდ აჭარას არ დასჯერდა და გურიასაც შეუტია. გიორგი მაზნიაშვილმა პარტიზანებისა და საჯარისო ნაწილების დახმარებით, სასწრაფოდ სახალხო ლაშქარი ჩამოაყალიბა და ჩოლოქის ბრძოლაში თურქებს არა მარტო გურია, ბათუმიც გამოსტაცა ხელიდან.

🔹1918 წლის აპრილში მაზნიაშვილთან აფხაზების დელეგაცია მივიდა და გენერალს აფხაზეთის მტრისგან გათავისუფლება სთხოვა. 1918 წლის 22 ივნისს, 2, 6 და 26 ივლისს გენერალმა წარმატებული დარტყმა მიაყენა რუსეთიდან დაძრულ ჯარებს და ერთმანეთის მიყოლებით გაათავისუფლა გაგრა, ადლერი, სოჭი და ტუაფსე, რომლებზეც პრეტენზიას აცხადებდა როგორც თეთრი, ისე წითელი რუსეთი.

🔹1918 წლის 18 ივნისს გიორგი მაზნიაშვილი საქართველოს აფხაზეთის გენერალ-გუბერნატორად და საქართველოს რესპუბლიკის შეიარაღებული ძალების უმაღლეს მთავარსარდლად დანიშნეს.

🔹1918 წლის ოქტომბერში მაზნიაშვილი უკვე თბილისის გენერალ-გუბერნატორია, იმავე წლის ნოემბერში კი – საქართველო-სომხეთის ომის შულავერის ფრონტის სარდალი. სომხეთთან ომის დროს მაზნიაშვილმა სრულმასშტაბიანი შტურმით აიღო შულავერი და რამდენიმე სოფელი გაათავისუფლა.

1920 წლის ოქტომბერში გიორგი მაზნიაშვილი თბილისის გარნიზონის უფროსად დაინიშნა. 1921 წლის რუსეთ–საქართველოს ომის დროს თბილისის დაცვის ცენტრალური მიმართულების სარდალი იყო და ბოლშევიკების მე-11 არმიას უკან დახევა აიძულა, თუმცა, მოულოდნელად, საქართველოს მთავრობისგან ბრძოლის შეწყვეტის ბრძანება მიიღო.

გენერალი იძულებული გახდა, ბრძანებას დამორჩილებოდა.

„კრებაზე, სადაც ეს გადამწყვეტი დადგენილება მიიღეს, არამცთუ მიგვიწვიეს ჩვენ, ფრონტის უფროსები, რომელნიც ფრონტს თვალით დავყურებდით და კარგად ვიცოდით მოწინააღმდეგის და ჩვენი ძალები, არამედ არც შეგვეკითხნენ, ჩვენი აზრის მოსმენაც კი არ ინებეს,“ – დანანებით იხსენებდა მოგვიანებით გენერალი.

🔹1921 წლის თებერვალში მაზნიაშვილს ემიგრაციაში მიმავალი საქართველოს მთავრობის თბილისიდან გაყვანა დაევალა. 17 მარტს გენერალმა დავალება შეასრულა, თუმცა, თავად პოლიტიკურ ინტერესებზე მაღლა ქვეყნის ინტერესები დააყენა და გაქცეულ მთავრობას ემიგრაციაში არ გაჰყვა.

ეს ის პერიოდია, როდესაც საქართველოს შიდა არეულობით მოსარგებლე თურქეთმა ბათუმის ოლქი ისევ დაიკავა. პატრიოტი გენერლისთვის განსაცდელში მყოფი სამშობლოს მიტოვება წარმოუდგენელი იყო, ამიტომ საბჭოთა საქართველოს ხელისუფლების თხოვნას დათანხმდა და მტრის წინააღმდეგ ბრძოლაში ჩაება.

ისტორიამ შემოინახა დაუმარცხებელი გენერლის სიტყვა, რომლითაც სუფსის სადგურთან მდებარე ეკლესიის ეზოში შეკრებილ საზოგადოებას მიმართა:

„მამებო, ძმებო, შვილებო! უჭირს სამშობლოს, გვართმევენ ბათუმს. ჩვენს ჯარსა და არმიას დახმარება სჭირდება. თოფ-იარაღი და ტყვია-წამალი ჯარისკაცებს არ გვყოფნის, პურსაც ვერ მოგცემთ… ისევ თქვენი მჭადითა და ცულით უნდა დავხვდეთ მტერს და ვძლიოთ… ქუდზე კაცი უნდა გამოხვიდეთ!”

🔹1921 წლის 20 მარტს, თურქებთან სამდღიანი ბრძოლის შემდეგ, მაზნიაშვილის ჯარმა კიდევ ერთხელ გაიმარჯვა და ბათუმი საქართველოს დაუბრუნა.

გამარჯვების ბრძოლის შემდეგ ბოლშევიკებმა გიორგი მაზნიაშვილი კონტრრევოლუციონერობის და ბანდიტიზმის ბრალდებით დააპატიმრეს და დახვრეტა მიუსაჯეს. თუმცა შემდეგ თურქებთან ბრძოლაში მისი ღვაწლი გაითვალისწინეს და განაჩენი პატიმრობით შეუცვალეს. სამი წლის შემდეგ კი გაათავისუფლეს და, როგორც მენშევიკების გენერალი, სამშობლოდან გააძევეს.

საფრანგეთში მყოფმა ქართულმა ემიგრაციამ და ჟორდანიას მთავრობამ გენერალი პატივით მიიღო და ყოველთვიურად მცირეოდენი გასამრჯელო – 500 ფრანკიც დაუნიშნა, თუმცა…

❗ 1924 წელს, მაზნიაშვილის პარიზში ყოფნისას, საბჭოთა ხელისუფლებამ ემიგრირებული დემოკრატიული მთავრობის მიერ მოწყობილი აჯანყება ჩაახშო. პარიზში მყოფ ქართველებს შორის ხმა გავრცელდა, თითქოს თითქოს ქაქუცა ჩოლოყაშვილის რაზმი იმიტომ დამარცხდა, რომ მაზნიაშვილმა ბოლშევიკებს აჯანყების გეგმა გადასცა. იმედგაცრუებულმა გენერალმა საბჭოთა ხელისუფლებას სამშობლოში დაბრუნების ნებართვა სთხოვა, მიუხედავად იმისა, რომ მშვენივრად იცოდა, რა საფრთხე ელოდა სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ.

„საქართველოში გავრცელდა ხმა, თითქოს მე გადამეცეს ბოლშევიკებისათვის გეგმა შეიარაღებული აჯანყებისა. მე არავითარ ყურადღებას არ მივაქცევდი, რომ ეს ხმები მარტო აქ, პარიზში ვრცელდებოდეს, რადგანაც აქ ყველასათვის ცხადია პროვოკაციული ხასიათი ამ ხმებისა, მაგრამ სულ სხვა მდგომარეობაა საქართველოში: იქ იმყოფება ჩემი ოჯახი, ნათესავნი და ნაცნობები და ადვილად წარმოსადგენია, რა უსიამოვნო და მძიმე წუთები უნდა განიცადოს ჩემმა ცოლ-შვილმა, თუ მამა მათის ღალატის შესახებ გაიგეს რამე და ეს იმ დროს, როდესაც მამა იმათმა თავის სამშობლოს სამსახურს შესწირა, რაც ძალი შესწევდა და ეხლაც უცხოეთში მარტო იმ ფიქრებით სულდგმულობს, რომ რითიმე დაეხმაროს მას ამ განსაცდელში. თქვენ, რასაკვირველია, უკეთესად მოგეხსენებათ, რომ მე არამც თუ არ ვიცოდი გეგმა აჯანყებისა, არ ვიცოდი ისიც კი, რომ აჯანყება მოხდებოდა. გიორგი მაზნიაშვილი უმალ თავს მოაჭრევინებს, ვიდრე თავის სამშობლოს უღალატებს,“ – წერდა გიორგი მაზნიაშვილი 1925 წლის 18 იანვარს.

გენერალს, რომელმაც შიშველი ხელებით და მშიერი ჯარისკაცებით თურქებს გურია და აჭარა ხელიდან გამოგლიჯა, ბოლშევიკურმა ხელისუფლებამ არც სამსახური მისცა და არც პენსია.

გააგრძელეთ კითხვა

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

სალადინის მდივანი – იმად ალ-დინი თავის პოემაში სალადინს ასე მიმართავს:

وإن بلاد رق مظلمة فخذ

وبعد الفرنج الكرك فاقصد بلاده م

خراسان والنهرين والدرك الفرسا

بعزمك وأملاً من دمائهم الرسا

,,აღმოსავლეთის ქვეყნები წყვდიადმა მოიცვა, მაშ, დაიკავე ხორასანი, მესოპოტამია, თურქეთი და სპარსეთი, ფრანგების (ჯვაროსნების) შემდეგ გაემართე შენი განზრახვით ქართველთა ქვეყნის წინააღმდეგ და აღავსე საფლავები მათი სისხლით“.

(თარგმანი – ბ.ჭ.).

საოცარი ტექსტია, ჯვაროსანთა დამარცხების შემდეგ პოლიტიკური ისლამური სამყაროს მთავარი მტრები ქართველები არიან და ფრანგების დამარცხების შემდეგ ჯერი მათზეა. თამართან დადებული ხელშეკრულების მიუხედავად, სალადინმა ეს პროპაგანდა მიიღო და ხალიფას მიმართ წერილშიც გააჟღერა.

იმად ად დინის თანამედროვე სომეხი ავტორი სომხური სახარების ერთ უნიკალურ მინაწერში ამავე რეალობას შემდეგნაირად გადმოგვცემს:

,,[დაიწერა] სომხური წელთაღრიცხვის ექვსას ორმოცდაცამეტ წელს

(1204 წ. 31/1 — 1205 წ. 28/I), უფალ იოჰანესის კათალიკოსობისას, ქრისტეს მიერ გვირგვინოსანი და ძლევამოსილი [კილიკიის – ბ. ჭ] სომეხთა მეფის – ლევონის, სტეფანეს ძის, მეფობის ჟამს, ბოროტსა და უკუღმართ დროში, როდესაც ქრისტიანთა მოდგმა გადაბუგული იყო ყოველგან, ვითარცა მინდვრის ძეძვი; [ისინი] უცხოთესლთაგან მრავალმხრივ შევიწროებული და გაწამებული იყვნენ, რადგან ფრიად მომძლავრებულიყო ცოფიანი და უსჯულო, მხევლის შთამომავალთა, აგარიანთა ტომი; მძლავრობით მიიტაცეს ყველა ქვეყანა… [ამ დროს] აღმოსავლეთში [სუფევდა] ქართველთა დედოფლის, სახელად თამარის, სახლი. მან დიდი სიმამაცე გამოიჩინა, [ურწმუნოთა – ბ. ჭ.] მრავალი გვარი დააქცია, ააოხრა და უცხო თესლნი ბასრი მახვილით მოსრნა, დარჩენილთ ხარკი დაადო, დაიმორჩილა. მის კარზე იყო ორი ძმა, სომხური მოდგმის მთავრები. უხუცესს ერქვა ზაქარე შაჰანშაჰი ; [იგი იყო] კაცი წმიდა და მხნე, ფრიად შემკული ღმრთის შიშით, იქამდე, რომ თითქმის ქვაბებში [მყოფ] ბევრ მეუდაბნოეს აღემატებოდა. უმრწემესს იოანე ერქვა. ისინი ორთავე ბედნიერი იყვნენ იმ დედოფლისაგან და ფრიად დაფასებული მისგან, იმდენად, რომ ისინი დაედგინა მთელი თავისი ლაშქრის და სამეფოს მეთაურად. [ზაქარია და ივანე] ჯვრის მტერთა წინააღმდეგ მხნე მებრძოლნი და მძლეველნი გამოდგნენ. ყოველგან აქებდნენ მათ სახელს. უკეთუ ყოვლისშემძლე უფალს არ მოეცა ჩვენთვის ამ ძლევამოსილ მეფეთა და ქრისტესმოყვარე მთავართა მანუგეშებელი მოდგმა, წინასწარმეტყველის სიტყვისამებრ, სოდომისა და გომორის მიმსგავსებული გავხდებოდით“ (ა. აბდალაძის თარგმანი).

ამ ორ ბრწყინვალე წყაროს ღრმა შინაგანი კავშირი აქვს, იმად ად დინის მიხედვით, აღმოსავლეთი წყვდიადმა მოიცვა, რის მიზეზსაც სომხური სახარების მინაწერი ასე განმარტავს: ,,ამ დროს აღმოსავლეთში [სუფევდა] ქართველთა დედოფლის, სახელად თამარის, სახლი. მან დიდი სიმამაცე გამოიჩინა [ურწმუნოთა – ბ. ჭ.] მრავალი გავარი დააქცია, ააოხრა და უცხო თესლნი ბასრი მახვილით მოსრნა, დარჩენილთ ხარკი დაადო, დაიმორჩილა“.

და ბოლოს, რა სახის წარმოდგენები არსებობდა თამარზე სალადინის სამეფოში, საუკეთესოდ ჩანს ეგვიპტური ეპიკური პოემიდან – ,,ალ ჰიმმა“:

,,ქართველებს ჰყავდათ დედოფალი… მან დასცა მამრნი და ბუმბერაზნი, დამორჩილებული ჰყავდა მძლავრი და მამაცი, რჩეული ჭაბუკები და მებრძოლები, ხელმძღვანელობდა იგი ლაშქრობებს თურქებისა და თურქომანების წინააღმდეგ, მას განრთხმული ჰყავდა ბიზანტიელები და ჯვრის მსახურნიც, უწია მისმა სიავემ ყველა ქვეყანას და შეურაცხყო ყველა არსება, მასთან იყო ხუცესი, რომელიც იყო ყველა მღვდელმთავრის ხელმძღვანელი და მეთაური ყველა ურწმუნოსა და ერეტიკოსისა, ერთ დღესაც, მან აუკრძალა მას ლაშქრობები თანამორწმუნეთა წინააღმდეგ და აწვია იგი იარაღის ასაღებად ისლამის ქვეყნებზე… მას ჰყავდა 400 000-ზე მეტკაციანი ლაშქარი, ყველანი დაფარული ჯაჭვითა და ჩაფხუტით (შეადარე ,,ქართლის ცხოვრება“ თამარის ლაშქრის აბჯარკეთილობაზე), კარგად მომზადებულები საბრძოლველად, ცხენითაც და ფეხითაც, მამაცნი ომებში და ასპარეზობებზე“ (თარგმანი – ბ.ჭ.).

შეადარე ,,ქართლის ცხოვრება“ – საუკეთესო სპარსელი მოასპარეზის – ამირ მირმანის გუნდის დამარცხება თამარის ყმათაგან.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

თა­მარ მე­ფი­სა და მისი კა­რის შე­სა­ხებ ცნო­ბე­ბი ამოკ­რე­ბი­ლია სხვა­დას­ხვა წყა­რო­დან თუ ზე­პირ­სი­ტყვი­ე­რი გად­მო­ცე­მე­ბი­დან, რომ­ლე­ბიც შე­მოგ­ვი­ნა­ხეს რო­გორც ქარ­თველ­მა, ისე ევ­რო­პელ­მა და ახ­ლო­აღ­მო­სავ­ლელ­მა ავ­ტო­რებ­მა.

თა­მარ მეფე ვი­საც ნა­ნა­ხი არ ჰყავ­და, ერთი მისი თა­ნა­მედ­რო­ვის თქმით, და­ბა­დე­ბი­დან ბრმად უნდა ჩათ­ვლი­ლი­ყო…

წყა­რო­თა თა­ნახ­მად, თა­მარს ლურ­ჯი თვა­ლე­ბი ჰქონ­და, იყო “გრე­მან­თუ­ა­ლი­თა”, სა­ბას დროს გრე­მანს ასე­თი მნიშ­ვნე­ლო­ბა ჰქონ­და – “[თუ­ალ­ნი] არც შავ­ნი და ცხო­ვარ­თა ფერი”, მაგ­რამ XII-XIII სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში ის აღ­ნიშ­ნავ­და “თუ­ალ­სა­ზღუ­ებრ ლურჯსა”. ალ­ბათ ამი­ტომ წერს თა­მა­რის მე­ო­რე ის­ტო­რი­კო­სიც, რომ დე­დო­ფალს ჰქონ­და “თუ­ალ­ნი ტბა­თა­ებრ მზი­სა შემ­ცხრო­მელ­ნი”. ის არ­ცთუ ისე მა­ღა­ლი ტა­ნი­სა ყო­ფი­ლა (“ტანი ზო­მი­ე­რი”), ჰქო­ნია თეთ­რი პი­რი­სა­ხე, მაგ­რამ ღაწ­ვე­ბი ვარ­დის­ფრად შე­ფაკ­ლუ­ლი (“ღა­წუ­თა­ვარ­დებ­რივ ფე­როვ­ნე­ბა”, “ღა­წუ­ნი­ვარ­დო­ვან­ნი”), იმა­ვეს წერს ჩახ­რუ­ხა­ძეც (“ღაწვმწყა­ზა­რი”), თით­ქოს მორ­ცხვი გა­მო­ხედ­ვა ჰქონ­და, თუმ­ცა მხი­ა­რუ­ლი პი­რი­სა­ხე აღ­ბეჭ­დი­ლი იყო სი­ლა­ღით (იმა­ვეს წერს ჩახ­რუ­ხა­ძე – “მზე მცი­ნა­რი, სა­ჩი­ნა­რი”), მაგ­რამ მე­ფეს ურ­ყე­ვი გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბე­ბი და მწყობ­რი სა­უ­ბა­რი სჩ­ვე­ო­და (“ზრახ­ვი­სა უჩუკ­ნო­ბა და სი­ტყვი­სა სი­ნარ­ნა­რე”, და­ახ­ლო­ე­ბით ამა­ვეს წერს ჩახ­რუ­ხა­ძეც), ეს სიმ­ტკი­ცე გა­აფ­თრე­ბა­დაც შე­იძ­ლე­ბა ქცე­უ­ლი­ყო და “მო­ეწ­ვა და მო­ე­ოხ­რე­ბი­ნა ურჩნი მე­ფო­ბი­სა მი­სი­სა” სა­კუთ­რივ სა­ქარ­თვე­ლო­შიც, რო­გორც ეს ფხოვ­ში გა­ა­კე­თა, რის გა­მოც ბოლო დრომ­დე ფხო­ვურ/ხევ­სუ­რულ გად­მო­ცე­მებ­ში თა­მა­რი ლა­მის ეშ­მა­კე­ულ, ავ დე­და­კა­ცად მი­იჩ­ნე­ო­და. ამ უზა­დოდ მა­ღალ­მხატ­ვრუ­ლი და­ხა­სი­ა­თე­ბით მე­ფე­ქა­ლის თა­ნა­მედ­რო­ვე ავ­ტორ­მა “ხატი თა­მა­რი­სი ზე­და­მი­წევ­ნუ­ლად აღ­ძეგ­ლა”. მე­ფე­ქა­ლის­ვე თა­ნა­მედ­რო­ვე­ებს მისი მომ­თენ­თა­ვი სი­ნა­ზის წი­ნა­შე მუხ­ლე­ბი ეკ­ვე­თე­ბო­დათ, უმ­შვე­ნი­ე­რე­სი დე­დო­ფა­ლი იყო “მგუ­ე­მელ კდე­მი­თა”, მისი ნაკ­ვთე­ბი­სა და მა­ნე­რე­ბის სი­ნა­ტი­ფე ორ­ლე­სუ­ლი მახ­ვი­ლი­ვით წა­მა­ხუ­ლი იყოო.

XII-XIII სა­უ­კუ­ნე­ში მუს­ლი­მი სულ­თნე­ბი სა­ქარ­თვე­ლოს ძლე­ვა­მო­სილ მე­ფე­ებს უამ­რავ ეგ­ზო­ტი­კურ სა­ჩუ­ქარს, მათ შო­რის ცხო­ვე­ლებ­საც ჩუქ­ნიდ­ნენ, სპი­ლო­ე­ბი­სა და ლო­მე­ბის ჩათ­ვლით (ალა-ად-დინი, აღ­სარ­თა­ნი). შამ­ქო­რის ომში კი დავ­ლად ქარ­თვე­ლებს ორ­მო­ცი ავა­ზაც დარ­ჩათ. თა­მარ­ზე შეყ­ვა­რე­ბულ­მა შარ­ვან­შამ ლო­მის ბოკ­ვე­რი გა­მოგ­ზავ­ნა, პა­ტა­რა ბოკ­ვე­რი დე­დოფ­ლის კალ­თა­ში გა­ი­ზარ­და… დღე­საც ბევ­რს ჰყავს მო­ში­ნა­უ­რე­ბუ­ლი ლომი, სა­ერ­თოდ ისი­ნი პატ­რო­ნი­სად­მი დიდი სიყ­ვა­რუ­ლით გა­მო­ირ­ჩე­ვი­ან ხოლ­მე.წყა­რო­ე­ბის გად­მო­ცე­მით, ბოკ­ვე­რი გაზ­რდის შემ­დეგ ისე­თი თავ­ზარ­დამ­ცე­მი გახ­და, რომ “შე­სა­ხე­და­დაც ზა­რია”, დე­დო­ფალს ფე­სუ­ედს (ფეს­ვე­დი – ქა­ლის გრძე­ლი სა­მო­სე­ლი) ულო­კავ­და და რო­დე­საც ჯაჭ­ვით უკან გა­ზი­დავ­დნენ, შემ­ზა­რა­ვად ღრი­ა­ლებ­და. თა­ნა­მედ­რო­ვე­ე­ბი ამ შთამ­ბეჭ­დავ სა­ნა­ხა­ო­ბა­ში მრავ­ლის­მე­ტყველ სა­ხეს ხე­დავ­დნენ იმი­სას, თუ რო­გორ დნე­ბო­და დე­დოფ­ლის წი­ნა­შე უძ­რა­ვი გუ­ლიც, იდ­რი­კე­ბო­და ამ­პარ­ტა­ვა­ნი ქედი და მგლის მუხ­ლიც იჩო­ქებ­და.

თა­მარ მეფე. ყინ­წვი­სის ფრეს­კა­თა­მა­რის ოთხი ფრეს­კუ­ლი გა­მო­სა­ხუ­ლე­ბი­დან პორ­ტრე­ტუ­ლი არც ერთი არ არის, ქა­ლის აქ გა­მო­სა­ხუ­ლი სახე – პირმრგვა­ლი, წარ­ბებ­გა­დაბ­მუ­ლი, პა­ტა­რა ტუ­ჩე­ბით, ერ­თგვა­რი კლი­შეა შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის აღ­მო­სავ­ლე­ლი ლა­მა­ზი ქა­ლი­სა და მისი სხვა­დას­ხვა ვა­რი­ა­ცი­ის ნახ­ვა უამ­რავ ძველ ქარ­თულ ხელ­ნა­წერ­შია შე­საძ­ლე­ბე­ლი. მაგ­რამ თა­მა­რის თა­ნა­მედ­რო­ვე სა­ქარ­თვე­ლო­ში მრა­ვა­ლი ნი­ჭი­ე­რი, ან­ტი­კუ­რი ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი და მხატ­ვრუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის მცოდ­ნე, მხატ­ვრულ სი­ტყვას სა­ფუძ­ვლი­ა­ნად და­უფ­ლე­ბუ­ლი ფარ­თო წარ­მო­სახ­ვი­სა და თვალ­სა­წი­ე­რის მქო­ნე ავ­ტო­რი წერ­და, მათ თა­მა­რის ფი­ზი­კუ­რი თვი­სე­ბე­ბი და მას­ში გა­მო­ხა­ტუ­ლი სუ­ლი­ე­რი მხა­რე­ე­ბი თა­ვი­ანთ შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში ნი­ჭი­ე­რად ასა­ხეს.ის იყო სა­შუ­ა­ლო სი­მაღ­ლის, თეთ­რი სა­ხის, ლურჯთ­ვა­ლე­ბა, ღაწ­ვებ­შე­ფაკ­ლუ­ლი, მორ­ცხვი მზე­რის, მაგ­რამ სა­ხე­ნა­თე­ლი ქალი, შე­მო­სი­ლი იმ­დრო­ინ­დელ მსოფ­ლი­ო­ში სა­უ­კე­თე­სო ხა­რის­ხის ქსო­ვი­ლის­გან (იბნ ის­ფან­დი­ა­რი) ნამ­ზა­დი, ყინ­წვი­სის ლაჟ­ვარ­დის­ფე­რი (თა­ვის თვა­ლე­ბი­ვით) სა­იმ­პე­რა­ტო­რო პორ­ფი­რით, ძვირ­ფა­სი თვლე­ბით მო­ოჭ­ვი­ლი ოფა­ზის, ანუ ბა­ჯაღ­ლო ოქ­როს მა­ღა­ლი გვირ­გვი­ნით. მას­ში ჩას­მუ­ლი ზმი­რი­სა (ზურ­მუხ­ტის) და სმა­რაგ­დის თვლე­ბი მწვა­ნე შუქს ღვრიდ­ნენ. აღ­ზე­ვე­ბუ­ლი­ყო მა­ღალ სა­მე­ფო ტახ­ტზე, რომ­ლის “კე­დელ-ყუ­რე­ნი” ფიქლით იყო შე­ძერ­წი­ლი, მას­ში ელ­ვა­რე სარ­დი­ო­ნი, ხუ­რუმ­ზი, ბივ­რი­ლი­ო­ნი და ლიგ­ვი­რი­ო­ნი იყო “ურ­თი­ერ­თს შთა­თხზი­ლი” (იო­ა­ნე შავ­თე­ლი), რო­მელ­თა გა­მოც ტახ­ტი ძვირ­ფა­სი ქვე­ბის წარმ­ტა­ცი ფე­რა­დოვ­ნე­ბით ცი­ა­ლებ­და.სარ­დი­ო­ნი და ბივ­რი­ლი­ო­ნი იყო “თუ­ა­ლი ნაკ­ვერ­ცხლის ფერი, რო­მელ­სა აქუნ­და ღამე ცე­ცხლებ­რი­ველ­ვა­რე­ბაი”. ამი­ტომ შავ­თე­ლი წერს, რომ მე­ფის იგავ­მი­უწ­ვდო­მე­ლი ტახ­ტი თვა­ლის­მომჭრე­ლად ელავ­და, მას­ზე დაბ­რძა­ნე­ბუ­ლი სა­ხე­ნა­თე­ლი დე­დოფ­ლის თვითმხილ­ვე­ლე­ბი გად­მოგ­ვცე­მენ:

გე­გუ­თის სა­სახ­ლეს­თან და­მონ­ტა­ჟე­ბულ მი­ნის კონ­სტრუქ­ცი­ა­ზე გრა­ფი­კუ­ლი გა­მო­სა­ხუ­ლე­ბაა, რო­მე­ლიც დამ­თვა­ლი­ე­რე­ბელს სა­შუ­ა­ლე­ბას აძ­ლევს, ძეგლი პირ­ვან­დე­ლი სა­ხით აღიქ­ვას“უგავს ელო­ბა კრო­ნოს ცი­ერ­სა”. ალ ჰუ­სა­ი­ნი სა­უბ­რობს სა­ქარ­თვე­ლოს (“აბხა­ზის”) მე­ფის ოქ­როს მა­გი­დებ­ზე, სი­ნებ­ზე, თეფ­შებ­სა და ფი­ა­ლებ­ზე, რი­თაც მეფე სა­დი­ლობ­და (შავ­თე­ლი ახ­სე­ნებს უძ­ვირ­ფა­სე­სი ალის­ფე­რი ბა­დახ­შის სა­სა­დი­ლო ჭურ­ჭელ­საც), ვერ­ცხლის გე­ჯებ­ზე, რი­თაც მისი ცხე­ნე­ბი წყალს სვამ­დნენ, მე­ფის ხა­ზი­ნა­ზე – სავ­სე­ზე დი­დძა­ლი მარ­გა­ლი­ტით, სარ­დი­ო­ნი­თა და მარ­ჯნით, “რო­გორ­ზეც ალაჰ­მა ილა­პა­რა­კა ყუ­რან­ში და რო­გორ­საც მორ­წმუ­ნე­ებს შე­პირ­და სა­მო­თხე­ში”.მე­ფის სამ­ლოც­ვე­ლო სავ­სე ყო­ფი­ლა ბა­ჯაღ­ლო ოქ­როს, ძვირ­ფა­სი თვლე­ბით მო­ოჭ­ვი­ლი ჯვრე­ბით, ოქ­როსყდი­ა­ნი და ძვირ­ფას­თვლი­ა­ნი სა­ხა­რე­ბე­ბით, “რომ­ლის მსგავ­სიც არ­სად იყო და რომ­ლის ფა­სიც არა­ვინ იცო­და”. თა­მა­რის სა­ხა­რე­ბის მი­ნა­წე­რი­დან ირ­კვე­ვა, რომ დე­დოფ­ლის კა­რის ეკ­ლე­სი­ა­ში სა­ბაწ­მინ­დის შავმთუ­რი ტი­პი­კო­ნით ხელ­მძღვა­ნე­ლობ­დნენ.აჯა იბ ად-დუ­ნი­ას აღ­წე­რით, კე­თილ­მო­წყო­ბილ სა­მე­ფო სა­სახ­ლეს მრა­ვა­ლი კოშ­კი ჰქონ­და და­ტა­ნე­ბუ­ლი, ძირს კი ძა­ლი­ან ახ­ლოს წყა­ლი ჩა­უ­დი­ო­და. შავ­თე­ლის ცნო­ბით, თა­ღე­ბით შემ­კულ დი­დე­ბულ სა­მე­ფო სა­სახ­ლე­ში, რო­მე­ლიც “აზ­მა­თა” მი­ხედ­ვით “ყოვ­ლი­თურთ სა­მო­თხი­სა მსგავ­სია”, უამ­რა­ვი ბაღი (“მტილ-სა­მო­თხე­ნი”) და აუზი (ავა­ზა­ნი) იყო, აჯა იბ ად-დუ­ნია ქა­ლაქ­ში სხვა “სი­კე­თით სავ­სე ბა­ღებ­ზეც” ლა­პა­რა­კობს.სპარ­სე­ლი გე­ოგ­რა­ფის, ჰამ­დალ­ლაჰ ყაზ­ვი­ნის ცნო­ბით ირ­კვე­ვა, რომ აბხა­ზის (სა­ქარ­თვე­ლოს) მე­ფის შე­მო­სა­ვა­ლი მი­ნი­მუმ ორ­ჯერ მეტი იყო თა­ნად­რო­უ­ლი ინ­გლი­სი­სა და საფ­რან­გე­თის მე­ფის შე­მო­სა­ვალ­ზე.სა­ნამ რუ­მის სულ­თა­ნი რუქნ-ად-დინი სა­ქარ­თვე­ლოს წი­ნა­აღ­მდეგ გა­მო­ი­ლაშ­ქრებ­და, რუ­მის იმ­პე­რი­ა­ში იყო დიდი ეკო­ნო­მი­კუ­რი კრი­ზი­სი.

იბნ ბიბი გად­მოგ­ვცემს, რომ ხალ­ხს სულ­თა­ნი სა­ქარ­თვე­ლო­ზე ლაშ­ქრო­ბით აი­მე­დებ­და, რაც “ური­ცხვ ნა­დავლს” მო­ი­ტან­და:”ღმრთი­სა­გან აღ­თქმუ­ლი ური­ცხვი ნა­დავ­ლი(ს) (შოვ­ნა), აღ­სრულ­დე­ბა აბხა­ზის და­მორ­ჩი­ლე­ბით”. ასე, დიდი იმ­პე­რია ეკო­ნო­მი­კუ­რი კრი­ზი­სი­დან გა­მოს­ვლას სა­ქარ­თვე­ლოს და­ლაშ­ქვრით გეგ­მავ­და, რომ­ლის სიმ­დიდ­რე­ზე ლე­გენ­დე­ბი არა მხო­ლოდ მახ­ლო­ბელ რუ­მამ­დე, შო­რე­ულ გერ­მა­ნი­ამ­დეც კი აღ­წევ­და. “პარ­ცი­ფალ­ში” (XII სა­უ­კუ­ნის სა­რა­ინ­დო რო­მა­ნი) ლა­პა­რა­კია კავ­კა­სი­ის დიდ სა­მე­ფო­ზე (“ტრი­ბა­ლი­ბო­თი”), ოქ­როს მთებ­ზე, დი­დე­ბულ ოქ­რო­ქ­სო­ვი­ლებ­სა და ბრწყინ­ვა­ლე დე­დო­ფალ­ზე.ერთი უც­ნო­ბი წყა­რო­დან, რო­მე­ლიც ახ­ლა­ხან მო­ვი­პო­ვე, ირ­კვე­ვა, რომ ჯვა­როს­ნე­ბი ელო­დე­ბოდ­ნენ, რო­დის და­უბ­რუ­ნებ­და ქრის­ტი­ა­ნებს მუს­ლიმ­თა­გან და­პყრო­ბილ იე­რუ­სა­ლიმს – ღე­გი­ნა Pოტენ­ტი­სი­მა თა­მარ (“დე­დო­ფა­ლი ძლე­ვა­მო­სი­ლი თა­მა­რი”), რო­გორც პრეს­ვი­ტერ იო­ა­ნეს მემ­კვიდ­რე. ამის მერე გა­სა­გე­ბი ხდე­ბა, თუ რა­ტომ მო­ი­თხოვ­და სა­ლა­დი­ნი “ფი­ცის წიგნ­ში” თა­მა­რის­გან პი­რო­ბას, რომ მის ტე­რი­ტო­რი­ებს არ და­ი­პყრობ­და. თეთრყირ­მი­ზი, ლურჯთ­ვა­ლე­ბა თა­მა­რი, ლურ­ჯი პორ­ფი­რი­თა და ზმი­რის­თვლი­ა­ნი ოფა­ზის მა­ღა­ლი გვირ­გვი­ნით, თა­ვი­სი მწიგ­ნობ­რე­ბი­სა და კა­რის ბრწყინ­ვა­ლე პო­ე­ტე­ბის გა­რე­მოც­ვა­ში, თა­ნა­მედ­რო­ვე­თა შე­ფა­სე­ბით “სწავ­ლის ებ­გუ­რია (გუ­შა­გი)”.გა­აგ­რძე­ლეთ კი­თხვა

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”