ისტორია

ყველას ახსოვს 9 აპრილის მოვლენების ამსახველი ერთ-ერთი ყველაზე ემოციური კადრი, როდესაც ქართველი ბიჭი რუსულ ტანკს ჯოხს ურტყამს. ეს კადრი დაუმორჩილებლობის სიმბოლოდ იქცა.

ფეისბუქის საკუთარ გვერდზე მაია კიკაბიძე ფოტოს აქვეყნებს და სწორედ ამ მამაც ბიჭზე, ირაკლი (შმაგი) დოლიძეზე წერს.

„ერთი ბიჭი იყო, ირაკლი (შმაგი) დოლიძე, როდის გავიცანი და როგორ არ მახსოვს 13 წლის ვიყავი დაახლოებით, ერთ უბანში ვცხოვრობდით, მაჩაბლის ქუჩაზე ცხოვრობდა ჩემზე უფროსი იყო ერთი წლით და ჩემი ლამაზი კლასელი უყვარდა) შმაგი იყო ძალიან უცნაური და განსხვავებული სახელიც შმაგი დაირქვა ასე დამიძახეთო, მხიარული, ხმამაღალი იმ ეპოქისთვის ძალიან თავისუფალი იყო, უცბად საიდან სად გაჩნდებოდა ხოლმე, მეორე სართულიან ხტებოდა) მთამსვლელობა უნდოდა, ერთხელ ვიღაცამ ბათინკები აჩუქა დიდი ბრაგუნა ბათინკები და ზაფხული იყო იმით დადიოდა მთაში მივდივარო, მე და ჩემს კლასელს სულ დაგვყვებოდა აქეთ იქით უბანში, რაღაცეებს გვიყვებოდა ხელგაშლილი ემოციურად აჟიტირებული ხასიათით და იპრანჭებოდა.

ერთხელ დამიძახა და ხელი გავიჭერიო მითხრა, მუშტი შეკრული ჰქონდა, გაშალა და ვხედავ, ხელის გული გაჭრილი ჰქონდა, ნემსით და ძაფით ამოუკერია, უნდოდა ეს ვაჟკაცობა მომეყოლა ჩემი მეგობრისთვის.

ყოველ დღე მხვდებოდა თითქმის, უბანში ხან თავის ქუჩაზე ხან “ბირჟასთან” სულ სოლოლაკში და ამ დროს ყველგან იყო. თავისუფლება ცხოვრობდა მასში, უშუალო ადამიანი პატარასთან და უფროსთან ერთნაირად მეგობრობდა და ყველას უყვარდა, მასზე არასოდეს გამიგონია რამე უარყოფითი.

ყველა იცნობდა, თბილისი იცნობდა. ერთ დღეს სახლში მივედი და დედაჩემმა ძალიან ცუდი ამბავი მოხდაო მითხრა . . . .

რამ გამახსენა შმაგი. . . გუშინ ტვ-ში ფიქრია ჩიხრაძე იგონებდა 9 აპრილს. არასოდეს არავის უხსენებია და მან ახსენა – იყო ერთი პატარა ბიჭი შმაგი დოლიძეო, აი ისო პატრიარქი ვინც გაიყვანა და აეფარაო კადრშიც ჩანსო, მიკროფონიც უჭირავს, ეს ის ბიჭიაო ჯოხს რუსულ ტანკს რომ ურტყამს უკან დაიხიეთო, კადრებშიც ჩანსო . . . . გული გამიჩერდა( 9 აპრილს გადარჩა, ისეთი იყო რომ იქიდან ბევრს გამოიყვანდა და გადაარჩენდა. ერთი წელი იყო გასული 9 აპრილის შემდეგ, რუსთაველზე იდგა, ტაქსის აჩერებდა და მანქანა დაეჯახა. იყო ასეთი ადამიანი კარგი და საამაყო შმაგი“,-წერს მაია კიკაბიძე.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

9 აპრილის ტრაგედია ერთ-ერთი ისეთი თარიღია საქართველოს ისტორიიდან, რომელიც არასდროს არ უნდა დაავიწყდეს ქართველ ხალხს, არც ერთ თაობას. იმ დღემ ბევრი ტკივილი, ბევრი საფიქრალი და დიდი გმირობის მაგალითი დაუტოვა შთამომავლობას. 
ამ გმირების სახელები და გვარები ბევრს დღემდე ახსოვს: აზა ადამია, ნათია ბაშალეიშვილი, ეკა ბეჟანიშვილი, ნატო გიორგაძე, თამუნა დოლიძე, თინა ენუქიძე, ნინო თოიძე, ზაირა კიკვიძე, მანანა ლოლაძე, თამარ მამულიშვილი, ვენერა მეტრეველი, მამუკა ნოზაძე, ნანა სამარგულიანი, შალვა ქვასროლიაშვილი, მარინა ჭყონია-სამარგულიანი, ელისო ჭიპაშვილი, თამარ ჭოველიძე, ნოდარ ჯანგირაშვილი, მზია ჯინჭარაძე, მანანა მელქაძე, გია ქარსელაძე…

მე-19 საუკუნის საოცარი არშაკუნის სასახლე გვიყვება, თუ როგორც შეხვდა აღმოსავლური ცივილიზაცია დასავლურ ცივილიზაციას ძველ თბილისში. სასახლე ეკუთვნოდა სპარსული წარმოშობის სომეხ ვაჭარს, ვარდან არშაკუნს, რომელიც სპარსეთიდან ჩამოსულა საქართველოში საცხოვრებლად. 1850-იანი წლების ბოლოს არშაკუნს გადაეწყვიტა აეშენებინა გრანდიოზული წვეულებათა სასახლე, რომლის მსგავსი მთელ ამიერკავკასიაში არ იქნებოდა და სილამაზით აღტაცებაში მოიყვანდა მნახველს.
სასახლის ასაშენებლად არშაკუნმა მოიწვია რუსი არქიტექტორი გრიგორი ივანოვი, ასევე ოსტატები სპეციალურად ირანიდან ბროლისა და სარკეებიანი დარბაზების მოსაწყობად. მოიხატა კედლები და ჭერი აღმოსავლური დეკორითა და ორნამენტებით. ინტერიერის მოსაწყობად შეიძინეს ძვირფასი ავეჯი, მდიდრული ხალიჩები და ბროლის ჭაღები. არშაკუნმა გადაწყვიტა, რომ მშენებლობის დასრულება გრანდიოზული მეჯლისით უნდა დაგვირგვინებულიყო, თუმცა მეჯლისამდე ორი კვირით ადრე გარდაიცვალა. სასახლის ბედი კი გაურკვეველი დარჩა, ვინაიდან არშაკუნს მემკვიდრე არ ჰყავდა.
სასახლემ რამდენჯერმე გამოიცვალა მფლობელი და იერსახე. 1900-იან წლებში სასახლე შეისყიდეს ქობულაშვილებმა და სასახლის რესტავრაციისთვის ოსტატები მოიწიეს ბაქოდან, ირანიდან და იტალიიდან. მოხატულობასა და ინტერიერში ერთმანეთს ერწყმოდა დასავლური და აღმოსავლური კულტურა. გასაბჭოების შემდეგ, 1922 წლიდან, სასახლე თბილისის სახელმწიფო სამხატვრო აკადემიას გადაეცა და სწორედ მათი დამსახურებაა, რომ სასახლემ პირვანდელი სახე შეინარჩუნა. დღეს არშაკუნის სასახლეს ისტორიული ძეგლის სტატუსი აქვს. რესტავრატორებმა თავდაუზოგავად იშრომეს, რომ თითქმის ზუსტად აღედგინათ სასახლის პირვანდელი ზღაპრული იერსახე.

კლდეში ნაკვეთი ქალაქი უფლისციხე კავკასიის ერთ-ერთი უძველესი დასახლება და საქალაქო ცენტრი იყო. ისტორიული წყაროების მიხედვით, ქალაქი უფლისციხე დააარსა ქართლოსის შვილიშვილმა უფლოსმა და ქალაქიც სწორედ მის სახელს ატარებს. უფლისციხის შესახებ ძალიან ცოტა ისტორიული წყარო არსებობს და ცდილობენ არქეოლოგიური აღმოჩენებით შეავსონ ის სიცარიელეები, რაც ქალაქის ირგვლივ არსებობს.
ძველი წელთაღრიცხვით I ათასწლეულის I ნახევრიდან იქმნებოდა უფლისციხის ხუროთმოძღვრული კომპლექსი, მათგან დიდი ნაწილი გამოკვეთილია ადრინდელ ანტიკურ პერიოდში და თარიღდება ძველი წელთაღრიცხვით VI-IV საუკუნეებით. თუმცა, უფლისციხის მთავარი კედელი გვიყვება სამი განსხვავებული ეპოქის შესახებ და გვეუბნება, რომ უფლისციხეში ადამიანები უწყვეტად ცხოვრობდნენ. მათგან უახლესი შუა საუკუნეების ნიმუშს წარმოადგენს, X-XII საუკუნეების.
ქალაქის ტერიტორიაზე დაცულია გვიანდელი ბრინჯაოსა და ადრინდელი რკინის ხანის წარმართული სალოცავის ნანგრევები, შუა საუკუნეების კლდეში ნაკვეთი საწნახლები, საკურთხევლები, ცხოველთა შესაწირი მოედნები, 1000 წლის წინანდელი საცხოვრებელი ოთახი, სადაც საუკეთესოდ არის შემორჩენილი თაღები, თონე და ასე შემდეგ. ასევე საინტერესოა ანტიკური ხანის ღრმა სარკმელი, რომელშიც პირველი მზის სხივი შემოდიოდა და ეცემოდა უძველეს სარიტუალო მოედანს, სადაც ქურუმი ძველი აღმოსავლური წესების მიხედვით სწირავდა ხარს. ლეგენდის თანახმად, უფლისციხეში იყო მონების უბანიც და უფლისციხე მონების მიერაა აგებული. მონას აძლევდნენ წერაქვს, რომლის პირიც უბრალო ლითონით იყო დაფარული, ბოლო ნაწილში კი ოქრო ჰქონდა და როდესაც ლითონი გაცვდებოდა, მონა თავისუფლდებოდა და ოქროც მას რჩებოდა.
უფლისციხესა და სასოფლო გარეუბნის მეურნეობაზე გარკვეულ წარმოდგენას გვაძლევს არქეოლოგიური გათხრებით გამოვლენილი აგრარული კულტების სალოცავი, კლდეში ნაკვეთი საწნახლები, მარნები, ბრინჯაოსა და კაჟის ნამგლები, რკინის სახნისი, ყურძნის წიპწები და ა.შ. ქალაქის სამხრეთ ნაწილში მდინარე მტკვარზე ეშვება კლდეში გაჭრილი საიდუმლო გვირაბი, რომელსაც საინტერესო ისტორიაც აქვს. X საუკუნეში აფხაზეთის მეფე გიორგიმ შვილი კონსტანტინე ქართლის გამგებლად დააყენა. ქართლის აზნაურების მხარდაჭერით კონსტანტინე, რომელსაც გამეფება სურდა, მამას აუჯანყდა და უფლისციხეში გამაგრდა. მეფე გიორგიმ ალყა შემოარტყა ციხეს და დიდი ბრძოლის მიუხედავად ვერ აიღო. თუმცა კონსტანტინეს გაქცევა მოუწია და სწორედ ამ გვირაბის გამოყენებით გაქცეულა. მოგვიანებით მამას შვილი დაუჭერია და სასჯელად თვალები დაუთრია და დაუსაჭურისებია. ქართლის ერისთავად კი თავისი მეორე ძე ლეონი დაუსვამს.
უფლისციხის უდიდესი ნაწილი დღეს დანგრეულია და პირვანდელი სახე თითქმის სრულად შეცვლილი. 2006 წელს უფლისციხეს მიენიჭა ეროვნული მნიშვნელობის კულტურის უძრავი ძეგლის კატეგორია. ქალაქის გადარჩენისა და ამ ბრწყინვალე ძეგლის შენარჩუნების მიზნით, ამერიკის საელჩომ განახორციელა პროექტი, რომელშიც ნახევარ მილიონ ლარზე მეტი დაიხარჯა. უნდა აღინიშნოს, რომ უფლისციხის შესახებ უფრო მეტი კითხვები არსებობს, ვიდრე პასუხები და მომავალში ბევრი საინტერესო აღმოჩენის მომსწრენი ვიქნებით.