ფსიქოლოგია

   სოციალური ქსელი – ეს არის პროგრამული უზრუნველყოფა, რომელიც საშუალებას აძლევს მომხმარებელებს შექმნან თავიანთი პროფილები და დაუკავშირდნენ სხვა მონაწილეებს ვირტუალურ სამყაროში. ის წარმოადგენს კონკრეტული ადამიანის ნაცნობების გარკვეულ ვირტუალური წრეს, სადაც თვითონ ადამიანი – არის სოციალური ქსელის ცენტრი, მისი ნაცნობები კი – ამ ქსელის განშტოებები, ხოლო ურთიერთობები ამ ადამიანებთან – კავშირები.

  ინტერნეტს არაერთი უარყოფითი თვისება აქვს. კერძოდ, ინტერნეტის გამოყენებისას მომხმარებელი ზოგიერთ საიტზე განათავსებს პირად მონაცემებს: სახელი, გვარი, მისამართი, ტელეფონის ნომრები, ინტერესის სფეროები, მეგობართა წრე, ფოტოები და ა.შ. ინტერნეტი და სოციალური ქსელები ხელს უწყობენ პირადი ინფორმაციის მითვისებას და სხვა მიზნებისთვის გამოყენებას.  ასევე ონლაინშესყიდვების დროს პირადი ინფორმაცია საბანკო ბარათების და საიდუმლო სიტყვის, პაროლების შესახებ გადაეცემა ინტერნეტმაღაზიების საიტებს. ეს ინფორმაცია შეიძლება მოიპოვოს არაკეთილმოსურნე პიროვნებამ, რომელიც შემდგომ აღნიშნულ ინფორმაციას გამოიყენებს ბოროტი მიზნებით: ფინანსების ხელში ჩაგდება, შანტაჟი, უცხო პიროვნების რეკვიზიტებით ინტერნეტ თაღლითობის ან სხვა ტიპის კიბერდანაშაულის ჩადენა. ვინაიდან ინტერნეტი, ისევე როგორც მობილური და რადიო კავშირგაბმულობა სხვადასხვა ტექნიკური საშუალებებით იმართება, შესაძლებელია ინტერნეტ აქტივობის მონიტორინგი, ჩაწერა, გაანალიზება, როგორც საჭირო და აუცილებელი, ასევე არასასურველი ბოროტი მიზნებით. მრავალი ქვეყნის და ორგანიზაციის მუშაობაში განსაკუთრებული ადგილი უკავია კომპიუტერულ სისტემების და ინტერნეტის გამოყენებას, შესაბამისად მათი მუშაობის შეფერხება ან რაიმე სახის დაზიანება, სერიოზულად იმოქმედებს ნებისმიერ პროცესზე, რასაც აღნიშნული ორგანიზაცია, კომპანია თუ სახელმწიფო სტრუქტურა ახორციელებს. ინტერნეტში გავრცელებულია მილიონობით ვირუსული, მავნე კოდი, რომელიც შექმნილია კომპიუტერული სისტემების დასაზიანებლად. არსებობს მრავალი ფუნქციის მქონე ვირუსი: ზოგიერთ ვირუსს შეუძლია კომპიუტერის მართვა და არასანქცირებული მონიტორინგი, თვალთვალი ინტერნეტ მომხმარებლის საქმიანობაზე, ასევე საიდუმლო დოკუმენტაციის, ფინანსური მასალების, საბანკო ბარათების ინფორმაციის ხელში ჩაგდება და გადაგზავნა ვირუსის ავტორისთვის, სხვადასხვა კრიტიკული ინფორმაციული სისტემების წინააღმდეგ ინტერნეტ მომხარებლის კომპიუტერიდან შეტევის განხორციელება.

კვლევის მიზანი:

ჩვენი კვლევის მიზანს წარმოადგენს, განვსაზღვროთ და შევაფასოთ, რამდენად ახდენს გავლენას უარყოფითი შინაარსის ვიდეომასალა მომხმარებლების დამოკიდებულებებზე სოციალურ ქსელში უფროსი თაობის ადამიანებთან მიმართებით.

მიზნის მიღწევის გზაზე არსებული საკვლევი კითხვებია:

1. განვსაზღვროთ, რამდენად ხშირი ურთიერთობა აქვთ რესპონდენტებს უფროსი თაობის ადამიანებთან სოციალური ქსელების მეშვეობით.
2. განვსაზღვროთ რესპონდენტების დამოკიდებულებები უფროსი თაობის ადამიანებთან დაკავშირებით სოციალურ ქსელებში.

ცნებების ოპერაციონალიზაცია:

უფროსი თაობის ადამიანებში მოიაზრებიან, 50 წელს გადაცილებული საქართელოში მცხოვრები ადამიანები.

საკვლევი ჰიპოთეზა:

 ჩვენი კვლევის მიზნიდან გამომდინარე, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩვენს მიერ შეტანილი უარყოფითი შინაარსის ინტერვენციის ვიდეო გავლენას მოახდენს რესპონდენტების შეხედულებებზე და მათ განაწყობს უარყოფითი დამოკიდებულებებით საკვლევი საკითხის მიმართ.

მეთოდოლოგია

ჩვენი კვლევის  ფარგლებში გამოვიყენეთ კლასიკური ექსპერიმენტული დიზაინი. ექსპერიმენტის ფარგლებში წარმოდგენილი იყო ორი ჯგუფი: საკონტროლო (1) და ექსპერიმენტული (2), რომელთა წევრებიც ჰომოგენურნი იყვნენ გარკვეული მახასიათებლის მიხედვით, კერძოდ ისინი იყვნენ „დავითიანის ფსიქოლოგიური ცენტრის“ სალექციო ჯგუფები. როგორც ვთქვით ექსპერიმენტის ორივე ჯგუფი იყო  მსგავსი მახასიათებლების მქონე, განსხვავება იქნება მხოლოდ სტიმული, რომელიც იქნა წარდგენილი მხოლოდ ექსპერიმენტულ ჯგუფში. ჩვენი ექსპერიმენტული პირობა წარმოდგენილი იყო  ვიდეოს სახით ( ვიდეო იხ. ქვემოთ მოცემულ დანართ N1-ში).[2] აღნიშნული დიზაინის მეშვეობით, ვეცადეთ დაგვედგინა ნეგატიური შინაარსის ვიდეო სოციალური ქსელების შესახებ შეცვლიდა თუ არა ეპსპერიმენტული ჯგუფის  დამოკიდებულებას აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით. ექსპერიმენტულ და საკონტროლო ჯგუფებში შერჩევის მოცულობა თანაბარი იყო, კერძოდ 15-15.

შედეგები და ანალიზი

   მონაცემების ანალიზის შედეგად დადგინდა, რომ ჩვენს მიერ გამოკითხული რესპონდნეტების 96.7% მდედრობითი სქესის წარმომადგენელია, ხოლო 3.3% მამრობითი სქესის.  გამოკითხული რესპონდენტებიდან უმრავლესობა (83.3%) სოციალურ ქსელებს მოიხმარს ყოველდღიურად. ხოლო, ძირითად მიზანს, რომლისთვისაც რესპონდენტები სოციალურ ქსელებს მოიხმარენ არის მეგორებთან ურთიერთობა (30.0%), გართობა (23.3%) და სამსახური (16.7%).

   რესპონდენტებს შევთავაზეთ ასეთი კითხვა, აკონტროლებთ თუ არა სოციალურ ქსელში თქვენი მეგობრების რაოდენობას, რათა გაგვეგო რესპონდენტები ინტერესდებიან თუ არა მათი ვირტუალური მეგობრებით, რის შედეგადაც შემდეგი შედეგი მივიღეთ, რომ რეპონდენტების 36.7% მუდმივად აკონტროლებს სოციალურ ქსელში მეგობრების რაოდენობას, 6.7% ზოგჯერ აკონტროლებს, ხოლო 40.0% საერთოდ არ აკონტროლებს. (იხ.დიაგრამა N2) ასევე, კითხვაზე აკონტროლებთ თუ არა სოციალურ ქსელში თქვენი სამეგობრო წრის შემადგენლობას, რესპონდენტების   43.3% მუდმივად აკონტროლებს სამეგობრო წრის  შემადგენლობას, 16.7% ზოგწერ აკონტროლებს ხოლო, 26.7% საერთოდ არ აკონტროლებს. (იხ. დიაგრამა N1)

დიაგრამა N1 აკონტროლებენ თუ არა სოციალურ ქსელში ვირტუალური მეგობრების რაოდენობას და შემადგენლობას

  რესპონდენტებს დავუსვით შეკითხვა, მეგობრობენ თუ არა სოციალურ ქსელებში უფროსი თაობის ადამიანებთან, რაზეც მათ გვიპასუხეს, რომ რესპონდენტების მეხუთედს (20.0%) ძალიან იშვიათად უწევს ურთიერთობა უფროსი თაობის ადამიანებთან სოციალური ქსელების მეშვეობით, თითქმის მესამედს (33.3%) არც ძალიან ხშირად და არც იშვიათად უწევს ურთიერთობა, ხოლო რესპონდენტების 23.3% ძალიან ხშირად ურთიერთობს უფროსი თაობის ადამიანებთან სოციალური ქსელების მშევეობით. (იხ. დიაგრამა N2)

დიაგრამა N2 რამდენად ხშირად ურთიერთობენ უფროსი თაობის ადამიანებთან სოციალური ქსელების მეშვეობით

   კითხვაზე, რა აზრის ხართ სოციალურ ქსელებში უფროსი თაობის ადამიანების მატებასთან დაკავშირებით, შემდეგნაირი შედეგი მივიღეთ. საკონტროლო ჯგუფის რესპონდენტების 42.5%-სთვის სრულიად მისაღებია სოციალურ ქსელებში უფროსი თაობის ადამიანების მატება, ხოლო ექსპერიმენტული ჯგუფის 5.6% თვლის მისაღებად.(იხ. დიაგრამა N3) იმისათვის, რათა დაგვედგინა არსებობს თუ არა ექსპერიმენტულ და საკონტროლო ჯგუფებს შორის რაიმე სტატისტიკური განსხვავება გამოვიყენეთ T-test, რის შედეგადაც მივიღეთ შემდეგი შედეგი. ექსპერიმენტულსა(M=3.31, SD=1.06) და საკონტროლო(M=2.38, SD=1.33)  ჯგუფებს შორის  დაფიქსირდა მნიშვნელოვანი განსხვავება პასუხებს შორის. t(74)= -3.33, p=0.001. მიღებული შედეგი ცხადყოფს, რომ ნეგატიური ტიპის ვიდეო, რომელიც ჩადებული გვქონდა კითხვარში ექსპერიმენტული პირობის სახით, გავლენას ახდენს რესპონდენტების შეხედულებებზე სოციალურ ქსელებში უფროსი თაობის ადამიანების მატებასთან ერთად.

დიაგრამა N3 რა აზრის ხართ სოციალურ ქსელებში უფროსი თაობის ადამიანების მატებასთან ერთად

   შემდეგი კითხვა იყო ასეთი, თქვენი აზრით, რამდენაც უსაფრთხოა სოციალური ქსელებით სარგებლობა, რაზეც საკონტროლო ჯგუფის 12.5% თვლის, რომ ის სრულიად უსაფრთხოა, ხოლო ექსპერიმენტული ჯგუფის 16.7%. ამ ორ ცვალდს შორის განსხვავების დასადგენად გამოვიყენეთ ასევე T-test, რის შედგეადაც მივიღეთ, რომ საკონტროლო (M=2.70, SD=0.85) და ექსპერიმენტულ (M=2.33, SD=0.82) ჯგუფებს შორის სტატისტიკური სხვაობა არ გამოიკვეთა. t(74)=1.89, p=0.062. ექსპერიმენტული და საკონტროლო ჯგუფების შეხედულებებს შორის განსხვავების არარსებობა მიუთითებს იმაზე, რომ ჩვენს მიერ შეთავაზებული ექსპერიმენტული პირობა გავლენას არ ახდენა იმაზე, თუ რესპონდენტები რამდენად უსაფრთხოდ მიიჩნევენ სოციალურ ქსელებს.

   იმისათვის რათა ჩვენი მიზანი განგვეხორციელებინა რესპონდენტებს შევთავაზეთ რამდენიმე დებულება, რომლის მიმართაც უნდა გამოეხატათ თავიანთი დამოკიდებულება. პირველი კითხვა, რომელიც დავუსვით იყო, საინტერესოა თუ არა სოციალურ ქსელებში უფროსი თაობის ადამიანებთან ურთიერთობა, რაზეც შემდეგნაირი შედეგი მივიღეთ. საკონტროლო ჯგუფის რესპონდენტების მეათედი (10.0%) სრულიად ეთანხმება ამ მოსაზრებას, ხოლო 12% არ ეთანხმება და თვლიან, რომ სოციალურ ქსელებში უფროსი თაობის ადამიანებთან ურთიერთობა არ არის საინტერესო. რაც შეეხება ექსპერიმენტული ჯგუფის წევრებს, მათი 11.11% სრულიად ეთანხმება ამ მოსაზრებას, ხოლო 13.9% საერთოდ არ ეთანხმება. რესპონდენტების თითქმის ნახევარი (52.5%) ნეიტრალურად არი განწყობილი ამ მოსაზრების მიმართ. ექსპერიმენტული (M=3.33, SD=1.07) და საკონტროლო (M=3.15, SD=1.15) ჯგუფების შედარების შედეგად მივიღეთ, რომ მათ შორის მნიშვნელოვანი განსხვავება არ შეიმჩნევა. t(74)=-0.71, p=0.474. რაც გულისხმობს იმას, რომ კითხვარში ჩვენს მიერ შეტანილმა ცვლადმა გავლენა არ მოახდინა რესპონდენტების შეხედულებებზე, ანუ, მნიშვნელობა არ აქვს იმას ჩვენი ვიდეო ნეგატიური შინაარსის იქნებოდა თუ პოზიტიური, მისი გავლენა ექსპერიმენტული ჯგუფის რესპონდენტებზე არ შეიმჩნევა.

   შემდეგი დებულება იყო, სოციალური ქსელები უფრო მეტ საშუალებას აძლევს ადამიანებს ჩაიდინონ დანაშაული, რაზეც საკონტროლო ჯგუფის 22.5% სრულიად ეთანხმება ამ მოსაზრებას, ხოლო 25% საერთოდ არ ეთანხმება, რაც შეეხება ექსპერიმენტულ ჯგუფს, მისი რესპონდენტების 11.1% სრულიად ეთანხმება ამ მოსაზრებას, ხოლო 16.7% არ ეთანხმება. საკონტროლო (M=2.55, 1.17) და ექსპერიმენტული (2.77, 0.87) ჯგუფების შედარების შედეგად მივიღეთ, რომ მათ შორის დიდი განსხვავება რ შეიმჩნევა. t(74)=1.95, p=0.0364. მიღებუბული მონაცემებიდან გამომდინარე შესაძლებელია ვთქვათ, რომ ჩვენმა ექსპერიმენტულმა პირობამ გავლენა მოახდინა ექსპერიმენტულ ჯგუფზე, და მათი შეხედულებები  შეიცვალა  ნეგატიური ვიდეოს ნახვის შემდეგ.

   ბოლო კითხვა, რომელიც რესპონდენტებს დავუსვით იყო, საფრთხის შემცველია თუ არა უფროსი თაობის ადამიანებთან ურთიერთობა სოციალური ქსელების მეშვეობით, რაზეც მივიღეთ შემდეგი პასუხები. საკონტროლო ჯგუფის 12.5% თვლის რომ სოციალური ქსელებით უფროსი თაობის ადამიანებთან ურთიერთობა საფრთხის შემცველია, ხოლო 57.5% არ ეთანხმება ამ მოსაზრებას. ექსპერიმენტული ჯგუფის რესპონდენტების 27.8% ეთანხმება ამ მოსაზრებას, ხოლო 33.3% არ ეთანხმება, იმას, რომ უფროსი თაობის ადამიანებთან ურთიერთობა სოციალური ქსელები მეშვეობით საფრთხის შემცველია. საკონტროლო (M=3.63, SD=1.07) და ექსპერიმენტული (M=3.11, 1.06) ჯგუფების შედარების შედეგად დადგინდა, რომ მათ შორის არსებობს მცირე სტატისტიკური განსხვავება. t(74)=2.08, p=0.04. რაც იმას ნიშნავს, რომ ნეგატიური შინაარსის ვიდეომ შ რესპონდენტების გარკევული ნაწილის შეხედულებაზე იქონია გავლენა,იმასთან დაკავშირებით, რომ სოციალური ქსელებში ურთიერთობა უფროსი თაობის ადამიანებთან საფრთხის შემცველია.

დასკვნა

   ჩვენი კვლევის მიზნიდან გამომდინარე, გვაინტერესებდა მოახდენდა თუ არა გვალენას ჩვენს მიერ განხორციელებული ინტერვენცია რესპონდენტების დამოკიდებულებებზე სოციალურ ქსელში უფროსი თაობის ადამიანებთან დაკავშირებით. ინტერვენციას წარმოადგენდა ვიდეო, რომელშიც ასახული იყო სოციალური ქსელების ერთ-ერთი უარყოფითი მხარე, კერძოდ, სხვისი პიროვნების მითვისება. საკონტროლო და ექსპერიმენტული ჯგუფების მონაცემების გაანალიზების შედეგად ოთხ შეკითხვაზე გამოვლინდა ჯგუფების პასუხებს შორის სხვაობა, რომელიც დაკავშირებული იყო ვიდეოსთან, რომელიც რესპონდენტებმა ნახეს კითხვარის შევსების დაწყებამდე. მიუხედავად იმისა, რომ საკონტროლო და ექსპერიმენტულ ჯგუფებში მსგავსი მახასიათებლების მქონე რესპონდენტები შევარჩიეთ, მათი რაოდენობა გენდერულად  თანაბარი არ იყო, ვერ ვიტყვით, რომ ჩვენი ინტერვენცია პროდუქტიული აღმოჩნდა, რადგან ჩვენ არ გვქონდა მონაცემები რესპონდენტების დამოკიდებულებების შესახებ კვლევამდე, რაც გულისხმობს იმას, რომ აღნიშნული შედეგი შესაძლოა გამოწვეული იყოს არა ვიდეოს ყურების შედეგად, არამედ იმით რომ მათი დამოკიდებულებები ვიდეოს ნახვამდეც   მსგავსი ტიპის იყო სოციალურ ქსელებში უფროსი თაობის ადამიანებთან დაკავშირებით. ეს ყოველივე კი შესაძლოა ჩავთვალოთ კვლევის შეზღუდვად.

   მიღუბული შედეგიდან გამომდინარე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩვენი ჰიპოთეზა იმის შესახებ, რომ ნეგატიური შინაარსის ვიდეომასალა უარყოფითად შეცვლიდა რესპონდენტების დამოკიდებულებებს, გამართლდა. კითხვაზე, რა აზრის ხართ სოციალურ ქსელებში უფროსი თაობის ადამიანების მატებასთან დაკავშრებით მივიღეთ საკმაოდ შეცვილი მონაცემები, რომელთა შორისაც გამოვლინდა სტატისტიკური განსხვავება ( t(74)= -3.33, p=0.001), რაც გულისხმობს იმას, რომ ჩვენს მიერ შეთავაზებული ვიდეოს ყურების შემდეგ მათი შეხედულებები შეიცვალა ნეგატიური კუთხით. ასევე კითხვაზე, რამდენად უსაფრთხოა სოციალურ ქსელში უფროსი თაობის ადამიანეთან ურთიერთობა, დაფიქსირდა მცირედი სტატისტიკური სხვაობა საკონტროლო და ექსპერიმენტული ჯგუფების მონაცემებს შორის, რაზეც ასევე, შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ ვიდეოს ყურების შესაბამისად შეიცვალა მათი დამოკიდებულებები.

   მიუხედავად ამისა, ჩვენს კველვას აქვს გარკვეული შეზღუდვები. კერძოდ, ჩვენ მიერ გამოკითხული ადამიანების რაოდენობით არ შეგვიძლია მიღებული მონაცემების გენერალიზება. ასევე, ვერ მოხერხდება პრეტესტის ჩატარება რესპონდენტების არსებული დამოკიდებულებების გასაზომად, მაგრამ, საბოლოო ჯამში შესაძლოა ვთქვათ, რომ ჩვენმა ინტერვენციამ შედეგი გამოიღო.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. მარიამ ხონელიძე, „სოციალური ქსელების გავლენა დამიანთა ფსიქიკაზე“ ; 2014

2. ელზა ბიწაძე, „სოციალური ქსელების განვითარების თანამედროვე ტენდენციები“, 2013

3. It’s a Social World: Top 10 Need-to-Knows About Social Networking and Where It’s Headed. Whitepaper.

  http://www.comscore.com/Insights//2011/

4. კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრი http://www.crcc.ge
5. Don Tapscot, “How to Net Generation Change the world”; 2016
6. Bodford, J, 7 Ways Facebook Is Bad for Your Mental Health. Psychologytoday, 2014)

დავითიანნის ფსიქოლოგიის ცენტრი●Psychology center of Davitianni

ექსპერიმენტი: სოციალური ქსლების მიმართ დამოკიდებულება

ავტორები: ანანო შაყულაშვილი, ნოდარ ქაშიაშვილი, ბექა ჯარიაშვილი

[1] Don Tapscot, “How to Net Generation Change the world”; 2016

[2]  https://goo.gl/TYykr8