ფსიქოლოგია

ინტერვიუები მომზადებულია ფსიქოთერაპევტ ანუკა კალმახელიძის პროექტის

 “მშობლის როლი შვილის განვითარებაში” ფარგლებში,  სადაც მშობლების მიერ გაჟღერებულ კითხვებს სცემენ პასუხს პროფესიონალი

ფსიქოლოგ , ფსიქოთერაპევტები.

პროექტი ხორციელდება საპატრიარქოს ახალგაზრდული მოძრაობა „ დავითიანნის“ მხარდაჭერით.

ლიკა წერეთელი – ფსიქოთერაპევტი

ბავშვს არ უყვარს არც დედის და არც მამის, ახალი მეორე ნახევრები, მიუხედავად იმისა, რომ არასდროს  უნახავს თუნდაც ხელზე ხელით შეხების ფაქტი.. ამ საკითხზე მხოლოდ ბებიასთან საუბრობს და იმ ადამიანებთან ისე იქცევა, ორივე მათგანი დარწმუნბულია რომ ბავშვი შეყვარებულია მათზე. რა შეიძლება ურჩიოთ, ასეთ შემთხვევაში, მშობლებს? (მშობლები გაშორებული არიან)

უპირველეს ყოვლისა, შევთანხმდეთ იმაზე, რომ ყოველი შემთხვევა ინდივიდუალურია და დამოკიდებულია როგორც ბავშვის ბუნებაზე, ასევე მისი მშობლებისა და მათი მეორე ნახევრების, ასევე ბებიის განწყობასა და ქცევაზე. მაგრამ თუკი განზოგადებულად ვიმსჯელებთ, ფაქტია, რომ ბავშვს, უპირველეს ყოვლისა, მშობლების ერთად  ყოფნა სურს და სიყვარული სჭირდება. ამ ორი ფაქტორიდან გამომდინარე, მშობლების მეორე ნახევრები საფრთხედ განიხილებიან: მათში ხედავს ბავშვი მშობლების ცალ–ცალკე ყოფნის მიზეზსაც და, გარდა ამისა, ახალი მეორე ნახევარი სწორედ ის ადამიანია, რომლის გამოც, ბავშვის აზრით, არა მარტო მეორე მშობელი, არამედ თავადაც ზარალდება, რადგანაც ამ ახალ ადამიანს მიაქვს ის სიყვარული, რომელიც, ბავშვის შეხედულებით, მას და მის მეორე მშობელს უნდა ეკუთვნოდეს. ორივე წყვილთან სანიმუშო მოქცევა კი, შესაძლოა, იმ დარჩენილი „მცირე“ სიყვარულის დაკარგვის შიში იყოს, რომელიც ბავშვს მშობლისგან ჯერ კიდევ ეიმედება. ბებია კი, მისი აზრით, ის ადამიანია, რომლის სიყვარულიც მთლიანად შვილიშვილს ეკუთვნის და მასთან ღია საუბარი შეიძლება. ამ შემთხვევაში სიტუაცია ბევრ ფაქტორზეა დამოკიდებული, ბებიის როლი აქ ძალზე მნიშვნელოვანი შეიძლება იყოს. თუკი ის ბავშვს რომელიმე მშობლის და მისი მეორე ნახევრი წინააღმდეგ განაწყობს, ეს ბავშვისთვის ვერაფერი დახმარება იქნება. მთავარია, ბავშვმა იგრძნოს, რომ მშობლების გაცილება–შერიგება მასთან არავითარ კავშირში არ არის და რომ ის ნებისმიერ შემთხვევაში მშობლებისთვის ყველაზე საყვარელ არსებად რჩება, რომ მას სიყვარულში კონკურენტი არ ჰყავს. ამის შეგრძნება მასში სიმშვიდესა და თავდაჯერებულობას შემოიტანს და მას ენერგიის დახარჯვა მშობლების გამოსაცდელად სიტუაციების მოწყობაში (რაც ხშირია) ან მათ გამალებულ შერიგებაში აღარ დასჭირდება და მისი ენერგია გაცილებით მშვიდობიანად დაიხარჯება. საბოლოოდ იმისთვისაც მოიცლის, რომ წინასწარი მტრული განწყობის გარეშე დააკვირდეს მშობლის მეორე ნახევარს და ის ულ სხვა კუთხით დაინახოს. მისი სამყარო ამით გაიზრდება და გამდიდრდება, კიდევ ერთი ახლო ადამიანით შეივსება.

უნდა შეიკავონ თუ არა თავი მშობლებმა, ბავშვების სიახლოვეს ერთმანეთის კოცნისა და ფიზიკური შეხებისაგან?

მშობლების მიხრიდან ერთმანეთისადმი სითბოსა და სიყვარულის გამოხატვა ბავშვს, როგორც წესი, აბედნიერებს, როდესაც ხედავს, რომ სამსახურიდან მოსული მამა დედას ჩაეხუტა და აკოცა, რომ ტელევიზორის ყურებისას დედამ მამას თავი მხარზე მიადო, მამა კი დედის ხელს ხელით ეფერება. ასეთი მშობლები ხომ შვილსაც სიამოვნებით ეხუტებიან, ეფერებიან და არც მას უშლიან ემოციების გამოხატვას, ამას კი უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ბავშვის ემოციური ჩამოყალიბებისთვის. მშობლების ერთმანეთისადმი სიყვარული ბავშვზე არაცნობიერად უდიდეს დადებით გავლენას ახდენს, მის თვითშეფასებას ამაღლებს.

სტატია  მოამზადა : სალომე სისაურმა

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ინტერვიუები მომზადებულია ფსიქოთერაპევტ ანუკა კალმახელიძის პროექტის 

“მშობლის როლი შვილის განვითარებაში” ფარგლებში,  სადაც მშობლების მიერ გაჟღერებულ კითხვებს სცემენ პასუხს პროფესიონალი

ფსიქოლოგ , ფსიქოთერაპევტები.

პროექტი ხორციელდება საპატრიარქოს ახალგაზრდული მოძრაობა „ დავითიანნის“ მხარდაჭერით.

ლიკა წერეთელი – ფსიქოთერაპევტი

როგორ ავუხსნათ მოზარდ გოგონებს, რომ ინტერნეტი დაუცველია და ხშირად, შეიძლება არასასურველმა პიროვნებამ მისწეროს და სცადოს კონტაქტი? რა ფორმით მივაწოდოთ ინფორმცია, რომ ზემოთაღნინული ფაქტი, დადგომის შემთხვევაში, გვითხრას და არ დაგვიმალოს?

უპირველეს ყოვლისა, მოზარდ გოგონას „დიდად“ უნდა იგრძნოს თავი და ამგვარი გაუფრთხილებლობაც აქედან მოდის.  მეორე მხრივ დამალვა სწორედ გარკვეული შიშის შედეგია, რაც იმითაა გამოწვეული, რომ მშობელი მას გაუჯავრდება, რაც ერთი მხრივ სტრესის მომგვრელია, ხოლო მეორეს მხრივ, იმის დასტურია, რომ მშობელი მას ბავშვად აღიქვამს.  როგორც ხედავთ,  წრეზე ვტრიალებთ. ამიტომაც მშობლებმა თავად მიდგომა უნდა შეცვალონ შვილების მიმართ, ესაუბრონ მათ როგორც თანასწორებს, სრულიად ღიად და მშვიდად აუხსნან საქმის ვითარება, გაუხმოვანონ საფრთხეები  და რაც მთავარია, ნებისმიერ სიტუაციაში საკუთარი მხარდაჭერა აღუთქვან. ეს მოზარდ გოგონებს საკუთარ თავსაც სულ სხვაგვარად დაანახებს და მათთვის გარემო სიტუაციის შეფასებაც შეიცვლება, უფრო ჯანსაღი გახდება. აკრძალული ხილი ხომ ყოველთვის განსაკუთრებულად მიმზიდველია, მაგრამ როდესაც აკრძალვა ღარ არის, ისიც თავის განსაკუთრებულ ხიბლს კარგავს. ამ შემთხვევაში შიშიც აღარ ფიგურირებს  და სამყაროსთვის საკუთარი ზრდასრულობის ასეთი გზით დამტკიცების საჭიროებაც უბრალოდ ქრება.

როგორ იქცევა მშობელი, როცა ბავშვი იჩენს აგრესიას და-ძმის მიმართ?( როგორ ვასწავლოთ, რომ არ შეიძლება ძმის გამეტებით ცემა?)

აქ, უპირველესად,  გასარკვევია ის, თუ რა გახდა ამგვარი აგრესიული ქცევის მიზეზი. უმიზეზოდ ხომ არაფერი ხდება. იქნებ, ეს ძმის სრულიად კონკრეტულმა საქციელმა გამოიწვია? რა ტიპის საქციელი იყო ეს? თუ მართლაც წონასწორობიდან გამომყვანი შემთხვევა იყო, ბავშვებთან დავილაპარაკოთ, სიტუაცია გავარკვიოთ და აქ შესაძლოა სამომავლოდ ქცევის განსხვავებული სტრატეგია დაიგეგმოს. ნებისმიერ შემთხვევაში მშვიდ საუბარსა და ვითარების აუღელვებელ გარჩევას დადებითი შედეგი მოყვება. შეიძლება მშობელმა გარკვეული აქტივობები დაგეგმოს, რომელშიც ორივე ბავშვი იქნება ჩართული: სულ ერთია, ეს თამაში იქნება, წიგნის ერთობლივად  ხმამაღლა კითხვა თუ ფილმის კოლექტიური ყურება – ბავშვები რაღაცამ უნდა გააერთიანოს. საუკეთესოა, თუ ამ აქტივობებში თავად მშობელი იქნება ჩართული და ორივე ბავშვის მიმართ სიყვარულისა და სითბოს გამოხატვას შეძლებს, სამაგალითო ქცევისთვის ორივეს შეაქებს. შესაძლოა, სიტუაცია ისეთი იყოს, რომ ბავშვის ძმის ან დის მიმართ აგრესია ეჭვიანობით იყოს გამოწვეული. აქ მშობელმა საკუთარი ქცევა უნდა განიხილოს, ხომ არ უთმობს ის ერთ ბავშვს უფრო მეტ ყურადღებას, ხომ არ გამოხატავს მის მიმართ უფრო მეტ სიყვარულს, ისე, რომ მეორე ზედმეტად და მიტოვებულად გრძნობს თავს? რა აგსაკვირია, რომ მასში აგრესია გროვდება, რომელსაც ის თავისი „უბედურების“ გამომწვევ ობიექტზე მიმართავს. ეს ის ნიუანსებია, რომლებიც განსაკუთრებულ ყურადღებასა და გათვალისწინებას მოითხოვს.

სტატია მოამზადა : სალომე სისაურმა

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ინტერვიუები მომზადებულია ფსიქოთერაპევტ ანუკა კალმახელიძის პროექტის 

“მშობლის როლი შვილის განვითარებაში” ფარგლებში,  სადაც მშობლების მიერ გაჟღერებულ კითხვებს სცემენ პასუხს პროფესიონალი

ფსიქოლოგ , ფსიქოთერაპევტები.

პროექტი ხორციელდება საპატრიარქოს ახალგაზრდული მოძრაობა „ დავითიანნის“ მხარდაჭერით.

ლიკა წერეთელი – ფსიქოთერაპევტი

 როგორ   შევაყვაროთ  მოზარდს  წიგნის კითხვა?

უწინარესად, მინდა გითხრათ, რომ იძულება შედეგს ვერ მოიტანს. უფრო სწორედ მოიტანს – უკუშედეგს. ბავშვს კითხვა შესძულდება. იმისთვის, რომ რამეს მივაღწიოთ, ამის ბუნებრივი სიტუაცია უნდა იყოს შექმნილი. როდესაც ბავშვი უბრალოდ წიგნებითაა გარემოცული, პირველი რეაქცია ამ „უცნაური“ ნივთებით დაინტერესება იქნება. თუკი ბავშვი ხედავს, როგორ კითხულობენ მშობლები და ისმენს, თუ როგორ საუბრობენ ისინი ერთმანეთთან ან მეგობრებთან წაკითხული წიგნების შესახებ, ესეც ბუნებრივი ინტერესის გამომწვევი იქნება. ბავშვს ხომ ყველაფერი აინტერესებს და ის ყველაფერს აკვირდება და უსმენს. რა თქმა უნდა, საუკეთესოა თავად  ბავშვთან რაღაც წაკითხული წიგნის შესახებ საუბარი, მისი, ასე ვთქვათ „ჩათრევა“ საინტერესო სიუჟეტსა და პერსონაჟების საოცარ სამყაროში.  მსოფლიოში მრავლად არის იმგვარად მოწყობილი ბიბლიოთეკები და წიგნების მაღაზიები, სადაც მშობლებსა და ბავშვებს მთელი დღის გატარება შეუძლიათ. ამგვარ სივრცეში მოხვედრა და წიგნების ჯადოსნურ სამყაროში, მომნუსხველ ველში ყოფნაც კი უკვე სრულიად სხვა განწყობას შეუქმნის ბავშვს წიგნების მიმართ.

როგორ შეიძლება 9 წლის ბავშვისთვის, კოვიდის გამო დაწესებული შეზღუდვები, ნაკლებად სტრესული იყოს?

აქ ბევრი რამ მშობლებსა და ოჯახზეა დამოკიდებული. თუკი ბავშვი მშობლებთან, საკუთარ სახლში კომფორტულად გრძნობს თავს, თუკი იქ კონტაქტი და სითბოა, თუკი მისთვის იქ მხარდამჭერი სივრცეა და მშობლები მას ამ უსიამოვნო შეზღუდვებში ახალ შესაძლებლობებს დაანახებენ, როგორიცაა ერთად ყოფნა, რაღაც საქმეების ერთობლივად კეთება, სტრესი მინიმუმამდე იქნება დაყვანილი.

სტატია მოამზადა :  სალომე სისაურმა

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ეკა კაპანაძე – ფსიქოლოგი, ფსიქოთერაპევტი

თანამედროვე სამყაროს ერთ-ერთ მნიშვნელოვან პრობლემად შეიძლება ჩაითვალოს მიდრეკილება, უარყოფითი ემოციების განდევნისაკენ და სულ მცირე ნეგატიური გრძნობების დეპრესიაზე მიწერა.  სავარაუდოა, რომ დეპრესიის პოპულარიზაციას სოციალურ ქსელებში გავრცელებული არაერთი მცდარი ინფორმაცია თუ დამოკიდებულებაც იწვევდეს, თუმცა ისიც ფაქტია, რომ ადამიანებს უჭირთ მოუსმინონ თავის უარყოფით ემოციებს ისევე, როგორც ამას ბედნიერებისა და კარგი განწყობის შემთხვევაში აკეთებენ. ცუდ ხასიათზე ყოფნა ყოველთვის არ ნიშნავს იმას, რომ დეპრესიასთან გვაქვს საქმე, ზოგჯერ უბრალოდ ჩვენი ცხოვრების გარკვეული ეტაპის შემადგენელი ნაწილია უხასიათობა, რომელსაც ახალ აღმოჩენებამდე მივყავართ, თუ სწორად გამოვიყენებთ ასეთ პერიოდებს.

• არსებობს თუ არა დეპრესიის თვითდიაგნოსტირებისთვის რაიმე უნივერსალური მეთოდი და სიმპტომატიკა?

ფსიქოდიაგნოსტიკაში არსებობს დეპრესიის საკვლევი ტესტები, რომელთა ძირითადი დანიშნულებაა ინდივიდმა, სურვილის შემთხვევაში, დაადგინოს და მიიღოს პასუხი საკუთარი ფსიქოემოციური მდგომარეობის შესახებ. აღნიშნული ტესტები, შესაძლოა დაეხმაროს ადამიანს მიიღოს ინფორმაცია დეპრესიის გამაფრთხილებელ ნიშნებზე, თუმცა საბოლოო დიაგნოზის დასმის საშუალება ვერ მისცეს მას. ამ ტიპის ტესტები, ძირითადად, სასარგებლოა შემდგომი ნაბიჯის დაგეგმვისათვის, იქნება ეს საკუთარ ჯანმრთელობაზე პასუხისმგებლობის აღება, სპეციალისტთან ვიზიტი თუ სხვ.

მნიშვნელოვანია იმის გაცნობიერებაც, რომ ხასიათის ცვალებადობა ცხოვრების შემადგენელი ნაწილია. სევდა და გაღიზიანება ყოველი ადამიანის ყოფიერების თანმდევია, თუმცა თუ ისეთ სიმპტომატიკას, როგორიცაა: ინტერესის დაკარგვა სხვადასხვა საქმიანობისადმი, შფოთვა, სიცარიელის განცდა, კვებისა და ძილის რეჟიმის დარღვევა, სისტემატური სახე ეძლევა, ამ შემთხვევაში, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ დეპრესიასთან გვაქვს საქმე.

• ეხმარება თუ არა ადამიანს, ზოგჯერ, უარყოფითი ემოციების ქონა ფსიქიკური ჯანმრთელობის შენარჩუნებაში?

როგორც დადებითი, ასევე უარყოფითი ემოციები, ადამიანის ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. ალბათ, ბევრად უფრო შემაშფოთებელი და არარეალური იქნებოდა, რომ ნეგატიურ გამოცდილებაზე პოზიტიური ემოციებით ვრეაგირებდეთ. თითოეულ მოვლენასა თუ სიტუაციას შესაბამისი ემოციური მდგომარეობა და გამოხატვა ახასიათებს. ადამიანს უნდა გააჩნდეს ადექვატური რეაქციები მიმდინარე მოვლენებზე.

• საჭიროა თუ არა, ნებისმიერი დეპრესიისათვის დამახასიათებელი ნიშნის გამოვლენისთანავე ფსიქოლოგთან ვიზიტი?

ფსიქოლოგთან ვიზიტი, რა თქმა უნდა, სასარგებლო და რეკომენდირებულია, არა მხოლოდ დეპრესიის პრევენციისათვის, არამედ ნებისმიერი, პიროვნებისთვის რთულად გასამკლავებელი სიტუაციის შემთხვევაში, თუმცა პირველ ეტაპზე, ყოველდღიურ ცხოვრებაში ფიზიკური აქტივობის დანერგვა, როგორიცაა: ვარჯიში, ცურვა, სეირნობა, მეგობრებთან სასიამოვნო გარემოში ყოფნა და ა.შ. შესაძლოა აღმოჩნდეს გზა, მცირედი უარყოფითი შეგრძნებების მარტივად დაძლევისაკენ.

• არის თუ არა, ყველანაირი ნეგატიური განცდის გაქრობა, ფსიქოთერაპევტის მთავარი ამოცანა კლიენტთან მუშაობის დროს?

ფსიქოთერაპიის მთავარ ამოცანად, შეიძლება ჩაითვალოს, იმ დაკვეთის, მოთხოვნის დამუშავება, რაც თერაპიულ სივრცეში, ამა თუ იმ კლიენტს ესაჭიროება. თითოეული ადამიანი, თავისი ინდივიდუალური გამოცდილებიდან გამომდინარე, საკუთარ, უნიკაალურ შემთხვევაზე მუშაობს. ყოველი პიროვნებისთვის განსხვავებულია ნეგატიური განცდების წყარო, უარყოფითი ემოციების გავლენის დონე და მისი დაძლევის სურვილი. შესაბამისად, ფსიქოთერაპევტის უშუალო მიზანს წარმოადგენს, არა ყველანაირი ნეგატიური განცდის გაქრობა ადამიანში, არამედ იმ კონკრეტული დაბრკოლების პოვნა  – უარყოფითი ემოციების სახით, რომლებიც ხელს უშლიან ადამიანის ფსიქიკას ჯანსაღად ფუნქციონირებაში.

და ბოლოს, შეეცადეთ მოუსმინოთ საკუთარ თავს. პრობლემის იდენტიფიცირება და მასზე მუშაობა დაგეხმარებათ რესურსების აღმოჩენასა და რეალიზებაში.

მოამზადა: გვანცა ხაბელაშვილმა

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ინტერვიუები მომზადებულია ფსიქოთერაპევტ ანუკა კალმახელიძის პროექტის “მშობლის როლი შვილის განვითარებაში” ფარგლებში,  სადაც მშობლების მიერ გაჟღერებულ კითხვებს სცემენ პასუხს პროფესიონალი ფსიქოლოგ , ფსიქოთერაპევტები.

პროექტი ხორციელდება საპატრიარქოს ახალგაზრდული მოძრაობა „ დავითიანნის“ მხარდაჭერით.

ეკა ნინოშვილი- ბავშთქა და მოზარდთა ფსიქოთერაპევტი

1. როგორ მივხვდე დაეწყო თუ არა ბავშვს ე.წ. გარდატეხის ასაკი? როგორ უნდა დავიცვა ამ პერიოდში ოქროს შუალედი?

ბავშვობიდან მოზრდილობაში გადასვლა. ის იწყება დაახლოებით 11 წლიდან და 17-18 წლამდე გრძელდება. მოზარდის ფიზიკური, ანატომიურ-ფიზიოლოგიური განვითარების ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორია სქესობრივი მომწიფება. რომლის დასაწყისად გოგონებში 11-13 წელია, ბიჭებისათვის 13-14 წელი.. მოზარდის ფიზიკური განვითარება,,ნახტომისებურად” ხდება, რაც სხეულის ინტენსიურ ზრდაში გამოიხატება. გარდამავალი ასაკისათვის დამახასიათებელია კრიტიციზმი. ის კრიტიკულად გამადიდებელი ლუპით უყურებს ყველაფერს.

მოზარდი ხშირად მეამბოხეა, აწყობს ბუნტს მშობლების წინააღმდეგ. არ მოსწონს მათი წესები, შეხედულებები, ამიტომ ხშირად კამათობს. მათ სურთ რომ ბრძოლით მოიპოვონ დამოუკიდებლობა, თუმცა მშობლების სიყვარული და ზრუნვა არანაკლებ ჭირდებათ.

მშობლის რეაქცია ამ დროს არ უნდა იყოს მწვავე, დამრიგებლური კილო  მშობლის მხრიდან ამოღებულ უნდა იქნას. მათ უნდა მოძებნონ რამე საერთო ინტერესი. მოზარდის თავისებურება იმაში მდგომარეობს, რომ გარეგნულად და თავისი მოთხოვნილებებით ის ზრდასრულია, ხოლო შინაგანი თავისებურებებითა და შესაძლებლობებით ჯერ კიდევ ბავშვი. სწორედ აქედან მომდინარეობს მისი მოთხოვნილება მიიღოს მშობისგან სითბო და ყურადღება

ამ პერიოდში აუცილებელია მშობლებმა შვილების მიმართ შეცვალონ დამოკიდებულების სტილი. მათ მიმართ აღარ უნდა იყოს ურთიერთობა როგორც ბავშვის მიმართ, მოზარდი თავს დიდად თვლის,,მე პატარა აღარ ვარ’ და პრეტენზიას აცხადებს ახალ უფლებებზე, უფროსებისათვის ეს პრეტენზიები უსაფუძვლოა. თუ ეს წინააღმდეგობა დარჩება კონფლიქტი გარდაუვალია. ამიტომ მფარველი მეურვიდან მშობელი მეგობრად უნდა იქცეს. ზედმეტი მზრუნველობა ხელს უშლის ბავშვის განვითარების ახალ საფეხურზე გადასვლას.  სრულფასოვანი ურთიერთობებისა და ცხოვრებისეული გამოცდილების გაზიარებისათის  ყველაზე მნიშვნელოვანი მშობლების მხრიდან მეგობრული სიახლოვისა და თანასწორობის განცდა გვევლინება.

2. 11 წლის ბიჭი როგორ გადავაჩვიო ტყუილს?

პირველ რიგში უნდა გაირკვეს რატომ ტყუის ბავშვი.

ტყუილის მრავალი მიზეზი  არსებობს

ზოგჯერ ბავშვი უბრალოდ ფანტაზიორობს, ზოგჯერ იტყუება სასურველი შედეგის მისაღწევად ან ყურადღების მისაქცევად. ტყუილის მიზეზი შეიძლება იყოს მშობლების ან სხვა ავტორიტეტი ადამიანების მაღალი (არაადეკვატური) მოლოდინები, თუმცა ყველაზე ხშირად ტყუილის მიზეზად მაინც დასჯის შიში გვევლინება.

სწორედ   ამ მიზეზებიდან გამომდინარე უნდა  შეარჩიოს მშობელმა სწორი მიდგომა. ეს შეიძლება იყოს:

• ბავშვისადმი რეალისტური და გონივრული მოთხოვნების წაყენება
• სიმკაცრის ლოიალური და კეთილგანწყობილი დამოკიდებულებით ჩანაცვლება.( რითიც ბავშვი მიხვდება  რომ სიმართლის თქმის შემთხვევაში ცუდი არაფერი ელის).
• თვითონ მშობელიც იყოს გულწრფელი, რადგან ბავშვები ხშირად ზრდასრულების მაგალითზე სწავლობენ.
• გაუზიარონ მშობლებმა საკუთარი გამოცდილებები მარცხსა თუ წარმატებაზე.
• დაეხმარონ ბავშვს საკუთარი ძლიერი მხარეების აღმოჩენაში
• განიხილონ ის შედეგები რაც შეიძლება მოჰყვეს ბავშვის ამა თუ იმ ქცევას, მათ შორის ტყუილს
• განიხილონ ბავშვის საქციელი და არა მისი პიროვნება
• ბავშვმა მშობელთან ურთიერთობისას უნდა იგრძნოს, რომ სიმართლე მის დასახმარებლად და გამოსავლის მოსაძებნად არის საჭირო და არა მისი ,, გასამართლებისა“ და ,,განაჩენის გამოტანისთვის“.

სტატია მოამზადა : მარიამ შავგულიძემ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

გლოვის პროცესი შეგვიძლია განვმარტოთ, როგორც მძაფრი ემოციური და ფიზიკური რეაქცია, რომელსაც ინდივიდი ახლო ადამიანის, ან ოჯახის წევრის  გარდაცვალების შემდეგ განიცდის.

გეშტალტ თერაპიის მიხედვით „ადამიანის ყველა ფუნქცია ორგანიზმის/გარემოს, სოციო-კულტურულ, ცხოველურ და ფიზიკურ სფეროში ურთიერთქმედებს.“ ამის გათვალისწინებით, საყვარელი ადამიანის სიკვდილი ორგანიზმის/გარემოს სფეროში თვითრეგულაციის დისბალანსია და მწუხარების პროცესი ამ წონასწორობის აღდგენას წარმოადგენს. თავად პროცესი კი შეიძლება დავყოთ ხუთ ეტაპად:

ეტაპი 1

მოულოდნელი გარდაცვალების, ისევე როგორც ხანგრძლივი ავადმყოფობის შემდეგ, ოჯახი იმედგაცრუებული, შეძრწუნებული რჩება და არ შეუძლია სასტიკ რეალობას თვალი გაუსწოროს. თავდაპირველ დღეებს ნათესავებთან და მეგობრებთან შეხვედრები და მზადების პროცესი ავსებს. დაკრძალვის შემდეგ ოჯახს სიცარიელის შეგრძნება ეუფლება მას შემდეგ, რაც ნათესავები და მეგობრები მიდიან და იწყება ყოველდღიური ცხოვრების ეტაპი. ამ დროს ადამიანები თავიანთ თავს უსვამენ კითხვებს: „რატომ მე? რატომ ეს ადამიანი?“ და ყოველგვარი პასუხის გარეშე იწყება უარყოფა („ეს ნამდვილად კოშმარია;“ „გავიღვიძებ და მივხვდები, რომ ცუდი სიზმარი იყო…“). ბევრი ადამიანი დროს მოგონებებსა და ოცნებებში ატარებს. ზოგიერთი მათგანი არა მხოლოდ თავს განაცალკევებს სხვებისგან, რომ თავიანთ თავს საქმეს ურთულებენ, თვალი გაუსწორონ საყვარელი ადამიანის გარდაცვალებას. ეს სიტუაცია, მძიმე დანაკარგი (bereavement) განისაზღვრება, როგორც ღრმა მწუხარებისა და მარტოობის მდგომარეობა.

გეშტალტის გადმოსახედიდან, მწუხარე ადამიანი ამ ეტაპზე კონტაქტის პროცესს რადიკალურად შეცვლილად (შეწყვეტილად) აღიქვამს. თავდაპირველად, როგორც წესი, მისი რეაქცია ნორმასთან შედარებით დაქვეითებულია; უარყოფას მოყვება დროებითი, არასტანდარტული ფუნქციონირება, რაც მოიცავს სიზმრებს, ცოცხლად წარმოსახვასა და ფსევდოჰალუცინაციებს. პირველი ერთგვარი თავდაცვაა, მეორეს მიზანს კი „ჭარბი დაძაბულობის ენერგიის ამოწურვა“ წარმოადგენს.

ჩვეულებრივ, მგლოვიარე ადამიანს სურს იპოვოს ადამიანი, რომელთანაც საყვარელ ადამიანზე ისაუბრებს – ცხოვრების ისტორიების მოყოლა, მათი კარგი მომენტების გაზიარება, როგორ შეხვდნენ ერთმანეთს, გემოვნება, პროექტები, რომლებიც ჩაიშალა, ისევე როგორც ცუდი მომენტები და გარდაცვლილი ადამიანის „სიჯიუტე.“ ექსპერტები თვლიან, რომ მგლოვიარე ადამიანმა გარდაცვლილი ადამიანის გარდაცვალების უმცირესი დეტალებიც კარგად უნდა გაიხსენოს (Horowitz, Siegel, Holen, Bonanno, Milbrath, & Stinson [1997]).

ავტორი იხსენებს, რომ ოცდაათი წლის განმავლობაში არ შეხვედრია მწუხარე ადამიანს, რომელიც გარდაცვლილ ადამიანზე სპონტანურად ლაპარაკს არ იწყებდა. მათ თვალები „შუშისებრი“ უხდებოდათ არა მხოლოდ საყვარელი ადამიანის გარდაცვალებისგან გამოწვეული ტკივილის გამო, არამედ მათზე სახალისო, ამაღელვებელი ისტორიების გახსენების და გაზიარების დროსაც. ისინი ავტორს უზიარებდნენ მოთხრობებს, წერილებს, ნახატებს, ისტორიებს…

ამ ყველაფრის გათვალისწინებით იგი გვთავაზობს, წერილის ფორმატში დავწეროთ დღიური გარდაცვლილი ადამიანისთვის და შევადგინოთ ამ ურთიერთობასთან დაკავშირებული მუსიკის, ჩანაწერების და ა.შ. კრებული. ეს ყველაფერი „გამოტანის“ (sacar fuera) პროცესის გააქტიურებას შეუწყობს ხელს, რასაც თან სდევს განადგურების (დე-სტრუქტურირებისა) ეტაპობრვი პროცესი; ეს ყველაფერი კი ასიმილაციასა და ზრდაში დაგვეხმარება.

ეტაპი 2

მათ, ვინც სიკვდილის თემა კარგად იცნობს, ხშირად უკვირთ, როდესაც იგებენ, რომ მწუხარება სიკვდილითაა გამოწვეული. ეს მნიშვნელოვანი ნაბიჯია როგორც ავადმყოფი ადამიანის, ასევე ოჯახისთვის, როდესაც მწუხარება კატასტროფული ან უკურნებელი დაავადების შედეგია. მაგრამ ეს ეტაპი სიკვდილით გამოწვეული გლოვის დროსაც არსებობს, თუმცა არა ასეთ აშკარა ფორმით. თუკი პირველ ეტაპზე ადამიანი სინამდვილეს გაურბის, უარყოფს, ეს „შეთანხმებისა“ და „ვაჭრობის“ საშუალებას იძლევა. ამ დროს ცოცხალი ადამიანი, რომელიც ჯერ კიდევ ჩაფლულია რეალობის შოკში, უშედეგოდ ცდილობს მოლაპარაკება აწარმოოს (ღმერთთან, სიცოცხლესთან, გარდაცვლილთან, უზენაეს არსებასთან და ა.შ.) და იძლევა დაპირებას რაღაცის სანაცვლოდ.

ეს მოლაპარაკებები ახალი ამბების გაცნობიერებისა და ემოციური მუხტის ინტენსივობის გადავადების გზაა. ამავდროულად, იგი ხელს უწყობს შემდეგ ეტაპზე გადასვლას: დანაშაულის გრძნობის გარეშე მისცენ ბრაზს, რისხვას, აღშფოთებას არსებობის საშუალება. ამ ეტაპის დასასრულს ორი ელემენტი ახასიათებს. პირველი დასაბამს აძლევს მრისხანებას, მეორეს კი ავტორი „რიტუალს“ უწოდებს, რომელშიც შესაწირავს მოიაზრებს. ეს არის უარი გარდაცვლილი ადამიანის წინაშე (როგორც წესი, გაუცნობიერებლად), თითქოს მეხსიერების გასაგრძელებლად. მაგალითისთვის შეგვიძლია მოვიყვანოთ ექთანი, რომელსაც რამდენიმე წლის წინ მამა გარდაეცვალა. ერთხელ, ტირილის დროს, ავტორმა მას ჰკითხა, რას იზიარებდნენ ისინი ერთმანეთში და რა დაკარგა მან მამის გარდაცვალებით, რაზეც ექთანმა დაუფიქრებლად უპასუხა: „მასმოხარშული კრემი უყვარდა, მაგრამ იმ დღის შემდეგ, როდესაც გარდაიცვალა, აღარასდროს, არავისთვის მომიმზადებია ის.“ ავტორი აღნიშნავს, რომ ექთნის საუბარში გამოწვევისა და სიამაყის ნაზავი იგრძნობოდა და მან ტირილი ნაკლები ინტენსივობით განაგრძო.

არსებობენ ადამიანები, რომლებიც გლოვის დროს კონკრეტულ სანაპიროს აღარ სტუმრობენ ან კონკრეტული მუსიკის მოსმენას წყვეტენ. ავტორსაც გამოუცდია გლოვა – მან თავისი მეუღლის გიტარა ნაფლეთებად დაამსხვრია და მისთვის ხელი აღარ უხლია. რიტუალის მთავარი არსი არა იმ საქმიანობის აღდგენაა, რაც ინდივიდმა შეწყვიტა, არამედ სიტუაციის გაცნობიერება.

ეტაპი 3

მომხდარის შემდგომ ველში შემოდის მრისხანების განცდა, ბრაზი თუ რატომ მოხდა ეს. მართალია მწუხარე ადამიანი ტირის და დარდს გრძნობს გლოვის პირველ ეტაპზე, მაგრამ ისე ჩანს, თითქოს ცრემლები და დარდი „მხოლოდ თავისთვისაა.“  ბრაზი და რისხვა საწყისი ემოციებია. კუბლერ-როსი (1969/1973) აღნიშნავს: როდესაც უარყოფის პირველი ეტაპი ვეღარ ნარჩუნდება, მას სიბრაზის, მრისხანების, შურისა და უკმაყოფილების გრძნობები ანაცვლებს.

გეშტალტის პროფესიონალებმა იციან, რომ ემოციები შეიძლება გაცნობიერების გარეშე არსებობდეს. ამ ეტაპზე მწუხარე ადამიანები სვამენ კითხვებს, რომლებიც პირველი რამდენიმე დღის განმავლობაში დაუსვეს თავიანთ თავს: „რატომ მე? მე რატომ დამემართა? რით დავიმსახურე?“ ზოგჯერ გარდაცვლილის მიმართ გარკვეულწილად თავს იჩენს წარსულ ამბებთან დაკავშირებული დანაშაულის განცდა. ამ დროს ისინი ეჭვს გრძნობენ ღმერთის, ცხოვრების მნიშვნელოვან საკითხებზე და ა.შ. მათ პასუხები არ აქვთ თავიანთ კითხვებზე. პასუხები არ აქვს არც თერაპევტს, რომელიც არც კი ცდილობს ამ კითხვებს უპასუხოს. თერაპევტი ასევე არ ცდილობს რაიმე რელიგიური იდეის დანერგვას, განურჩევლად იმისა, არის თუ არა ინდივიდი რელიგიური. იგი იღებს მათ განცხადებებსა და რწმენას.

გეშტალტ თერაპიის თანახმად, ჩვენ განადგურების ფაზაში ვართ, სადაც აგრესია და ბრაზი აუცილებელია. მგლოვიარე ინდივიდმა უნდა გაანადგუროს აუტანელი მდგომარეობა და სასიყვარულო ობიექტის დაკარგვა, რათა პროცესი დამაკმაყოფილებლად გაგრძელდეს. როგორც პერლსი და სხვები (1951) აღნიშნავენ, „განადგურება (დე-სტრუქტურირება) არის გლოვის ყველა პროცესის ფრაგმენტებად დანგრევა, რათა ისინი ახალ მთლიანობაში ასიმილირდნენ.“ ამ ეტაპის ბოლოს მწუხარე ადამიანები საყვარელი ადამიანის დავიწყების შიშზე, ყველა დეტალის, ჟესტის დამახსოვრების აუცილებლობაზე საუბრობენ. ისინი ზოგჯერ ამბობენ, სახის მახასიათებლების დამახსოვრება უჭირთ, ან თავს დამნაშავედ გრძნობენ. განადგურება იწყება, და შესაბამისად ჩნდება შიში და შფოთვა, რაც შემდეგ ეტაპს აძლევს დასაბამს.

ეტაპი 4

სევდა ბრაზის შემდეგ ჩნდება, ზოგჯერ მასთან მონაცვლეობით. ახლა თითქოს დამწუხრებულმა ადამიანმა ორგანულად იცის დანაკარგის შესახებ. ის აღარ არის მხოლოდ რაციონალური და გონებრივი. უნდა ითქვას, რომ დანაკარგი იგრძნობა, არარსებობა განიცდება. ეს ყველაზე დელიკატური ეტაპია, რადგან ინდივიდი დანაკარგს განიცდის არა მხოლოდ საყვარელი ადამიანის არყოფნის, არამედ იდეების, გეგმების, გრძნობების, ინტერესების, პროექტების, იმედების უკმარისობის სახით.

ეს ის ეტაპია, როდესაც ადამიანები თავიანთ თავის უფრო მეტის უფლებას აძლევენ. მათთვის ჭამა რთულია, ცუდად ან საერთოთ არ სძინავთ, არიან აპათიურები, არ შეუძლიათ კონცენტრირება. დეპრესიული ტენდენციის მქონე ადამიანებს შეიძლება ამ ეტაპზე თვითმკვლელობის იდეაცია ან მცდელობა ჰქონდეთ. ეს არის დანაშაულის გრძნობების ეტაპი: მწუხარება, სასოწარკვეთა, მაგრამ ასევე სიყვარული, ბედნიერება…

თერაპევტის საქმიანობა ამ ეტაპზე ემოციების გამოხატვის მხარდაჭერაა, მიმდინარე შეფერხებებთან ერთად. ისინი უჩვეულოდ იქნებიან, რაც კონტაქტის პროცესის შეწყვეტას იწვევს. ამაში მოიაზრება ინტოექცია, პროექცია, ეგოტიზმი და ა.შ. ასეთ დროს თერაპევტსა და კლიენტს შორის კონტაქტიც გაწყვეტის გარეშე „ცხელი სავარძლის“ ტექნიკის გამოყენება შეიძლება სარგებლიანი აღმოჩნდეს როგორც არა მხოლოდ ინფორმირებულობის ტექნიკა, ასევე ემოციური განტვირთვის გზა და შენახული დაძაბულობისა და კონტროლისგან გათავისუფლება.

ეტაპი 5

აღიარება ზარალის ათვისების ტოლფასია. მწუხარების ამ, ბოლო ეტაპზე მისასვლელად წინასწარ განსაზღვრული დრო არ არსებობს. ის მწუხარებასა და აღორძინებას შორის მერყეობს. ამ დროს ერთვება ერთგულების ჩვევა, ანუ გარდაცვლილი ადამიანის ზოგიერთი  მახასიათებლის გამორკვევა, რომელიც აუცილებელ საჭიროებებსა და შესაძლებლობებს აკმაყოფილებს, და რომელიც „წარმოადგენს ძალას შემდგომი მოქმედებისათვის.“ ეს ერთგულება შეიძლება ასევე დავინახოთ გარდაცვლილი ადამიანის ჩვევების, ტანსაცმლისა და საგნების დაცვაში. გარდა ამისა, ასიმილაციის ამ ბოლო ეტაპზე ინდივიდი გარკვეული ცვლილებების განხორციელების შესაძლებლობას განიხილავს.

სტატია მოამზადა : ემმა კოპალეიშვილმა , მარიამ შავგულიძემ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ინტერვიუები მომზადებულია ფსიქოთერაპევტ ანუკა კალმახელიძის პროექტის “მშობლის როლი შვილის განვითარებაში” ფარგლებში,  სადაც მშობლების მიერ გაჟღერებულ კითხვებს სცემენ პასუხს პროფესიონალი ფსიქოლოგ , ფსიქოთერაპევტები.

პროექტი ხორციელდება საპატრიარქოს ახალგაზრდული მოძრაობა „ დავითიანნის“ მხარდაჭერით.

მანჩო წვერავა – ფსიქოთერაპევტი

1. რა მოვიმოქმედო იმისათვის, რომ ბავშვს მივაჩვიო პუნქტუალობა, არ დააგვიანოს (გაკვეთილზე, შეხვედრაზე, ცეკვაზე).

ბავშები ძირითადად მშობლებისგან დაისწავლიან ხოლმე ჩვევებს და მათი ქცევის მაგალითზე უყალიბდებათ ესა თუ ის ჩვევა. რა თქმა უნდა  მნიშვნელოვანია აქ მშობლის როლი, ასწავლეთ   შვილს თქვენს მაგალითზე თუ რამდენად მნიშვნელოვანია პუნქტუალურიბა . კითხეთ რა არის მიზეზი იმისა რომ აგვიანებს აქ ძალიან ბევრი რამ შეიძლება იმალებოდეს. ესაუბრეთ აუხსენით პუნქტუალურბის დადებითი მხარეები მოუსმინეთ მის აზრს რას ფიქრობს რას გრძნობს ეცადეთ მასთან ბოლომდე შეხვიდეთ კონტაქტში რათა ორივესთვის ცხადი იყოს რას და რატომ სთხოვთ.

2. როგორ მივაჩვიოთ ბავშვი ყოველდღიურ რუტინას? როგორ გავაგებინო მოზარდს, რომ მოაწესრიგოს მისი ნივთები?

ასეთ დროს მნიშვნელოვანია გამიჯნოთ რა არის თქვენთვის რუტინა და რას თხოვთ მას და რა არის ეს  თქვენი შვილისთვის . მნიშვნელვანია შეუთანხმდეთ ბავშვს რას  რატომ და რისთვის  აკეთებთ წინასწარ მიაწოდეთ ინფორმაცია მაგ: „ახლა ავდგებით და ხელ-პირს დავიბანთ“ „ახლა ვივახშმებთ და შემდეგ დავიძინებთ“ მნიშვნელოვანია რომ ეს იყოს მუდმივობა და ხდებოდეს ერთასა და იმავე დროს სწორედ ეს არის რუტინა. მნიშვნელოვანია რომ მუდმივად იყოს თქვენ შორის კონტაქტი მოუსმინოთ და გაუზიაროთ გულწრფელად თქვენი ემოციები და შეგრძნებები აუცილებლად ეცადეთ თქვენი ტონი იყოს მაქსიმალურად მშვიდი. რაც შეეხება მოწესრიგებას პირველ ეტაპზე სცადეთ დაიხმაროთ და მასთან ერთად დაალაგოთ გახადეთ ეს პროცესი შემოქმედებითი ისაუბრეთ სხვა და სხვა თემებზე ეს პროცეს მეტად სახალისოს გახდის.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ალბათ, ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში, ინტერნეტში ერთხელ მაინც შეგხვედრიათ მხატვრულ ნაწარმოებებზე დაფუძნებული ქვიზები, მაგალითად: “რომელ სახლს მიეკუთვნებით ჰოგვარტსში ან ვესტეროსში?” “რომელი “გიჟი მეფე” ხართ?” შექსპირის რომელი როლის შესასრულებლად ხართ დაბადებული?” და ა.შ. საინტერესოა, თუ რატომ უნდა გვინდოდეს ამის ცოდნა.

რანდი შედლოსკი-შუმეიკერის ხელმძღვანელობით, ამ საკითხთან დაკავშირებით 2014 წელს ერთი კვლევა ჩატარდა. სტატია სახელწოდებით “მე-ს გაფართოება გამოგონილი პერსონაჟების საშუალებით” (Self-Expansion through Fictional Characters) პარასოციალური ურთიერთობის (ცალმხრივი) კონცეპტიდან მომდინარეობს – ეს შედარებით ახალი ტერმინია სოციალურ მეცნიერებებში და მედიის წყალობით, უფრო და უფრო პოპულარული ხდება.

მიუხედავად იმისა, რომ ცხადია ნამდვილ და გამოგონილ ადამიანებს შორის ზღვარი (მე ვარსებობ, ჰერმიონ გრეინჯერი კი – არა), ძალიან რთულია ასეთი მკაფიო ზღვარი გავავლოთ ნამდვილ და გამოგონილ ურთიერთობებს შორის. შესაძლოა, თქვენც აღმოჩენილხართ მსგავს სიტუაციაში, როდესაც მენტალური წარმოდგენა შეგიქმნიათ ვიღაც პიროვნებაზე და გიფიქრიათ იმაზე, თუ რას მოიმოქმედებდა იგი კონკრეტულ სიტუაციაში.

შეუძლიათ თუ არა გამოგონილ მეგობრებს უკეთეს ადამიანად გვაქციონ? უსაფრთხო მანძილის გარდა, რისი შემოთავაზება შეუძლია შეთხზულ ყაჩაღთან ურთიერთობას? შუმეიკერის კვლევა იმ მასშტაბებს განიხილავს, სადაც პარასოციალურ ურთიერთობებს თვით-განვითარება შეუძლიათ გაგვიადვილონ, ან სელფის უფრო დიდი პასუხისმგებლობა ჩამოგვიყალიბონ. ნამდვილ სამყაროში, შუმეიკერის სიტყვებით, თვით-განვითარება მაშინაა შესაძლებელი, როდესაც ჩვენთან ურთიერთობაში მყოფ ადამიანს განვიხილავთ, როროგრც “ცოდნისა და გამოცდილების სანდო წყაროს”. შეუძლია თუ არა გამოგონილ პერსონაჟს იგივე სიძლიერის გავლენა ჰქონდეს ჩვენს გაუმჯობესებაზე?

დიახ – ასე აჩვენებს კვლევა. უნივერსიტეტის სტუდენტებს სთხოვეს, უცნობი ნოველა წაეკითხათ. ნოველა ახალგაზრდა პიროვნებას ეხებოდა, რომელიც სირბილის შეჯიბრებაში იღებდა მონაწილეობას, და შემდეგ სტუდენტებს უნდა შეეფასებინათ პროტაგონისტი თავიანთ ორ ნამდვილ ნაცნობთან (ახლო მეგობარი და კლასელი) და ორ სატელევიზიო პერსონაჟთან ერთად (ერთი ფავორიტი და ერთი არაფავორიტი პერსონაჟი) სხვადასხვა განზომილებებით. თვით-განვითარებას 14-ნაწილიანი სკალით ზომავდნენ (მაგ.: “რამდენად გეხმარება X შენი თავის ცნობიერების გაუმჯობესებაში?” ან “რამდენად შეგცვალათ X-ის ცოდნამ უკეთესობისკენ?”) და კორელაცია დადგინდა არა იმის საფუძველზე, რეალური იყო თუ არა პიროვნება, არამედ იმის საფუძველზე, არამედ ურთიერთობის ინტენსივობაზე დაყრდნობით.

კვლევამ აჩვენა, რომ ახლო მეგობრები ყველაზე დიდ გავლენას ახდენენ თვით-განვითარებაზე, შემდეგ – სატელევიზიო პერსონაჟები, ბოლოს კი – რიგითი ნაცნობები. რაც უფრო მეტად მსგავსი იყო გამოგონილი პერსონაჟი ექსპერიმენტის მონაწილის იდეალურ (და არა ნამდვილ) მე-სთან, უფრო ძლიერი იყო გავლენა.

თუმცა არავინ ამტკიცებს, რომ პარასოციალურ ურთიერთობებს რეალურის ჩანაცვლება შეუძლიათ, ავტორები კვლევას ძალიან მნიშვნელოვან “კარგ ამბად” განიხილავენ, რადგან იგი მიანიშნებს, რომ ჩვენი ურთიერთობებიდან განვითარების შესაძლებლობები მხოლოდ ყოველდღიური ინტერაქციებით არ შემოიფარგლება. ავტორთა თქმით, “მხატვრულ სამყაროში გადასვლა პიროვნული ზრდის საშუალებას იძლევა იმდენად, რამდენადაც გამოგონილი პერსონაჟების გამოცდილებები, პერსპექტივები და ცოდნა უშუალოდ მკითხველის განვითარებას უწყობს ხელს.” აქედან გამომდინარე, პარასოციალური ურთიერთობები მოდელებს გვიყალიბებს “განსაკუთრებით მათთვის, რომლებიც დროებით ან ქრონიკულად იზოლირებულნი არიან, აქვთ ლიმიტირებული სოციალური ურთიერთობები ან მხოლოდ ჰომოგენურ სოციალურ ჯგუფებში ატარებენ დროს.”

https://digest.bps.org.uk/2014/08/20/can-relationships-with-fictional-characters-aid-our-self-development/

სტატიის ავტორი : მარიამ შავგულიძე

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

მსოფლიო მასშტაბით მრავალი კვლევაა ჩატარებული ბიპოლარულ აშლილობაზე.
მკვლევარების ძირითად ინტერესს წარმოადგენს, თუ რა გავლენას ახდენს ადამიანზე,
როდის ვლინდება და რა დამახასიათებელი თავისებურებები გააჩნია. ბიპოლარული
აშლილობა არის ფსიქიკური აშლილობა, რომელიც აწუხებს მსოფლიოს მოსახლეობის 1% –
ზე მეტს. მისი ქრონიკული მიმდინარეობა დაკავშირებულია ავადობისა და
სიკვდილიანობის მაღალ მაჩვენებლებთან, რის გამოც ბიპოლარული აშლილობა
ახალგაზრდებში უუნარობის ერთ – ერთი ძირითადი მიზეზია (Eduard Vieta, 2018) .
პაციენტების დაახლოებით 25 % – ს, სუიციდის მცდელობა ჰქონიათ. ამერიკის
შეერთებულ შტატებში, ბიპოლარული აშლილობის გავრცელების პრევალენტობა
მერყეობს მოსახლეობის 1 % – დან 1,6 % – მდე (Donald M. Hilty, 1999) .
ადამიანს, რომელსაც აქვს ბიპოლარული აშლილობა, შესაძლოა უარყოფითი გავლენა
მოახდინოს მის ფიზიკურ და მენტალურ ჯანმრთელობაზე.
ბიპოლარული აშლილობა შეიძლება გამოვლინდეს ნებისმიერ ასაკში, მაგრამ, როგორც
წესი, დაწყება ხდება დაახლოებით 25 წლის ასაკში (Smitha Bhandari, 2019) . თუმცა,
კვლევებით დასტურდება, რომ ის ძირითადად თავს იჩენს მოზარდებში და გრძელდება
მთელი ცხოვრების განმავლობაში. ბიპოლარული აშლილობა არის კომპლექსური, მძიმე
და მრავალფაქტორული განწყობის აშლილობა (V Bergink, 2016) .
ბიპოლარული აშლილობით დაავადებულ პაციენტთა დაახლოებით 55% -ს, ასევე აქვთ
სულ მცირე ერთი თანმხლები შფოთვითი აშლილობა, რომელიც შეიძლება მოიცავდეს
შფოთვას, პანიკურ აშლილობას, პოსტ ტრამვულ სტესულ აშლილობას ან სოციალურ
ფობიას. შფოთის არსებობა კორელაციაშია ბიპოლარული აშლილობის სიმძიმის
ზრდასთან (Sajatovic, 2010) .
ბიპოლარული აშლილობა შეიძლება იყოს ქრონიკული ან ეპიზოდური (რაც ნიშნავს იმას,
რომ ხდება ზოგჯერ და არა რეგულარული ინტერვალებით) ფსიქიკური აშლილობა. მან
შეიძლება გამოიწვიოს განწყობის, ენერგიის, აქტივობის, კონცენტრაციისა და
ფოკუსირების უჩვეულო, ხშირად უკიდურესი და მერყევი ცვლილებები. ბიპოლარულ
აშლილობას ხანდახან უწოდებენ მანიაკალურ დეპრესიულ აშლილობასაც, რომლებიც

2
ძველი ტერმინებია. თითოეული ადამიანი, ცხოვრებაში განიცდის აღმასვლას და
დაღმასვლას, მაგრამ ბიპოლარული აშლილობა განსხვავებულია. განწყობის
ცვლილებების დიაპაზონი შეიძლება იყოს უკიდურესი. მანიაკალური ეპიზოდის დროს,
ადამიანი თავს შეიძლება გრძნობდეს ძალიან ბედნიერად, იყოს გაღიზიანებული ან
ამაღლებული და აქტიურობის დონე მკვეთრად გაიზარდოს. დეპრესიული ეპიზოდის
დროს, ვიღაც შეიძლება იყოს ძალიან სევდიანი, ინდიფერენტული, ან უიმედო და ამავე
დროს აქტიურობის დონე იყოს ძალიან დაბალი. ზოგიერთ ადამიანს აქვს ჰიპო
მანიაკალური ეპიზოდები, რომლებიც ჰგავს მანიაკალურ ეპიზოდებს, თუმცა ნაკლებად
მწვავე და პრობლემურია (Bipolar Disorder, 2018) .
მიუხედავად იმისა, რომ ბიპოლარული აშლილობის დროს, განწყობის ეპიზოდი შეიძლება
შედგებოდეს მხოლოდ მანიაკალური ან დეპრესიული ეპიზოდებისაგან, იგი ასევე
შეიძლება მოიცავდეს ორივეს ერთად (Ursula McCormick, 2015) .
მაგალითად, ჰოლანდიელი კოჰორტას შთამომავლების 88 % – ს, რომელთაც
განუვითარდათ ბიპოლარული სპექტრის აშლილობა, თავდაპირველად დეპრესიული
ეპიზოდით გამოირჩეოდა. ბიპოლარული აშლილობის გარდასახვის საშუალო დრო 5,1
წელია (Eduard Vieta, 2018) .
ბიპოლარული აშლილობის ტიპები
არსებობს ბიპოლარული აშლილობის ორი ძირითადი ტიპი. ორივე მათგანი იწვევს
განწყობის, ენერგიის დონის ცვლილებებს. ეს განწყობები მერყეობს ძალიან
ამაღლებული, ენერგიული ქცევის ან აქტივობის გაზრდილი დონიდან (მანიაკალური
ეპიზოდები) დაქვეითებული, უიმედო და აქტივობის დაბალ დონემდე (დეპრესიული
ეპიზოდები) (Bipolar Disorder, 2018) (Ursula McCormick, 2015) .
ბიპოლარული აშლილობა I მიჩნეულია, როგორც მანიაკალური ეპიზოდი, რომლის
ხანგრძლივობა სულ მცირე 7 დღეა და განისაზღვრება მანიის მინიმუმ ერთი ეპიზოდის
არსებობით. არის ისეთი შემთხვევები, როდესაც მანიაკალური სიმპტომები ისეთი
მწვავეა, რომ საჭირო ხდება ჰოსპიტალური მკურნალობა. ჩვეულებრივ, ცალკეული
დეპრესიული ეპიზოდებიც მიმდინარეობს, რომელიც გრძელდება სულ მცირე ორი კვირა.
ასევე, შესაძლებელია განწყობის დარღვევის ეპიზოდები შერეულ მახასიათებლებთან
ერთად (ერთდროულად აქვთ დეპრესია და მანიაკალური სიმპტომები).

3
ბიპოლარული აშლილობა II დეპრესიული და ჰიპო მანიაკალური ეპიზოდებით
ხასიათდება, მაგრამ არა ზემოთ აღწერილი სრული მანიაკალური ეპიზოდებით (Bipolar
Disorder, 2018) .
ბიპოლარული აშლილობის სიმპტომები და ხანგრძლივობა
ბიპოლარული აშლილობის სიმპტომები შეიძლება იყოს განსხვავდებული. ინდივიდი,
რომელსაც აქვს ბიპოლარული აშლილობა, შეიძლება ჰქონდეს მანიაკალური ეპიზოდები,
დეპრესიული ეპიზოდები ან შერეული ეპიზოდები. შერეული ეპიზოდი მოიცავს, როგორც
მანიაკალურ, ასევე დეპრესიულ სიმპტომებსაც. განწყობის ასეთი ეპიზოდების არსებობა,
იწვევს სიმპტომებს, რომელიც გრძელდება ერთი ან ორი კვირის განმავობაში, შეიძლება
უფრო დიდ ხანსაც გაგრძელდეს. ეპიზოდის დროს, სიმპტომები გრძელდება ყოველდღე,
დღის უმეტეს მონაკვეთში. განწყობის ეპიზოდები ინტენსიურია. გრძნობები
ინტენსიურია და ხდება ქცევის, ენერგიის დონის ან აქტივობის დონის ცვლილებები,
რომელიც გარშემო მყოფებისთვის შესამჩნევია. ბიპოლარული აშლილობის მქონე
ზოგიერთ ადამიანს, შეიძლება ჰქონდეს უფრო მსუბუქი სიმპტომები, სხვებთან
შედარებით. მაგ: ჰიპო მანიაკალური ეპიზოდის დროს, შეიძლება ადამიანი ძალიან კარგად
გრძნობდეს თავს, იყოს ძალიან პროდუქტიული, მან შეიძლება ვერც იგრძნოს, რომ რაიმე
ისე ვერ არის. თუმცა, ოჯახის წევრებმა და მეგობრებმა შეიძლება შეამჩნიონ გუნება-
განწყობისა და აქტივობის დონის ცვლილებები, რადგან ქცევა ჩვეულებისამებრ
განსხვავებულია და მწვავე დეპრესიამ შეიძლება გამოიწვიოს მსუბუქი ჰიპო
მანიაკალური ეპიზოდები (Bipolar Disorder, 2018) .
კვლევებით დადასტურებულია, რომ ბიპოლარული აშლილობის მქონე პაციენტები,
დეპრესიის ეპიზოდებს უფრო ხშირად და ხანგრძლივად განიცდიან, ვიდრე მანიაკალურ
ან ჰიპო მანიაკალურ ეპიზოდებს. განწყობის ეპიზოდების ხანგრძლივობა ცვალებადია.
ჰიპო მანიაკალური ეპიზოდი შეიძლება გაგრძელდეს რამდენიმე კვირის განმავლობაში,
მანიაკალური ეპიზოდი კვირიდან თვეებამდე, ხოლო დეპრესიული ეპიზოდი შეიძლება
გახანგრძლივდეს თვეებიდან წლებამდე (Ursula McCormick, 2015) .
გამომწვევი მიზეზები – რისკ ფაქტორები

4
საინტერესოა, რა არის ის ფაქტორები, რომლის ზემოქმედების შედეგად, ვლინდება
ბიპოლარული აშლილობა. მრავალი კვლევაა ამის შესახებ ჩატარებული და მიღებულმა
შედეგებმა აჩვენა, რომ არსებობს ისეთი გარემო ფაქტორები, რომლებიც იწვევს
ბიპოლარულ აშლილობას. ესენია: სტრესი, ალკოჰოლი, სხვადასხვა ნივთიერებების
ბოროტად გამოყენება და ძილის ნაკლებობა (ინსომნია).
ანტიდეპრესანტების გამოყენება დეპრესიული ხასიათის მქონე ახალგაზრდებში,
შეიძლება იყოს რისკ ფაქტორი, რადგან ანტიდეპრესანტებმა, შეიძლება გამოიწვიონ ჰიპო
მანიაკალური სიმპტომები.
თამბაქოს მოხმარება ასოცირებულია ფსიქიკური აშლილობების მომატებულ რისკთან,
დეპრესიიდან შიზოფრენიამდე. დედის მიერ თამბაქოს მოხმარებაც კი ზრდის რისკს,
რომ მის შთამომავალს ჰქონდეს ბიპოლარული აშლილობა (Eduard Vieta, 2018) .
ძილის დაქვეითება, ზრდის რისკს, ბიპოლარული აშლილობის მქონე ადამიანში, გამოვლინდეს
მანიის ეპიზოდი (Smitha Bhandari, 2019) .
დიდ ბრიტანეთში, 3140 ბიპოლარული აშლილობის მქონე კვლევის მონაწილემ (68%
ქალი) აღნიშნა, რომ ძილის დაქვეითებამ გამოიწვია მაღალი ან დაბალი განწყობის
ეპიზოდები (66% BD-I). მათი საშუალო ასაკი 46.44 წელია. მაღალი განწყობის ეპიზოდების
მაჩვენებელი, დაკავშირებულია მდედრობითი სქესის წარმომადგენლებთან. უფრო
დეტალურად კი, მონაწილეების 20 % – მა განაცხადეს, რომ ძილის დაქვეითებამ
გამოიწვია მანიის ან ჰიპომანიის ეპიზოდები. 11,4 % – მა კი აღნიშნა, რომ მათ
შემთხვევაში, ადგილი ჰქონდა დეპრესიულ ეპიზოდს.
მამრობითი სქესის წარმომადგენლებსა და იმ მონაწილეებთან შედარებით, რომელთაც
ჰქონდათ ბიპოლარული აშლილობის II დიაგნოზი, მდედრობითი სქესის
წარმომადგენლები, რომლებსაც ჰქონდათ ბიპოლარული აშლილობის I დიაგნოზი,
აცხადებდნენ, რომ ძილის დაქვეითებამ გამოიწვია მაღალი განწყობის ეპიზოდები (Katie
Swaden Lewis, 2017) .
ბიპოლარული აშლილობის დროს, მამაკაცებს შეიძლება ჰქონდეთ მანიაკალური
ეპიზოდი, ხოლო ქალები ხშირად განიცდიან დეპრესიულ მდგომარეობას (Smitha Bhandari,
2019) .
ბიპოლარული აშლილობა ხშირად გვხვდება ოჯახებში და კვლევის თანახმად, ეს
ძირითადად მემკვიდრეობით აიხსნება. გარკვეული გენების მქონე ადამიანებს უფრო

5
ხშირად აქვთ ბიპოლარული აშლილობა, ვიდრე სხვებს. ოჯახური ისტორია ბიპოლარული
აშლილობის ერთ-ერთი მყარი რისკ ფაქტორია (Eduard Vieta, 2018) .
საკმაოდ ბევრი მკვლევარია დაინტერესებული, რომ გამოიკვლიონ, თუ რამდენად დიდ როლს
თამაშობს გენეტიკური ფაქტორი ფსიქიკური აშლილობის აღმოცენებაში. კერძოდ, ჩატარებული
კვლევებით დასტურდება, რომ ადამიანს, რომელსაც აქვს ბიპოლარული აშლილობა, ჰყავს სულ
მცირე ერთი ახლო ნათესავი დეპრესიით ან ბიპოლარული აშლილობის მქონე.
ბავშვს, რომელსაც ერთი მშობელი ჰყავს ბიპოლარული აშლილობით, 10 % – დან 25 % – მდე აქვს
შანსი, რომ მასაც განუვითარდეს მომავალში. იმ შემთხვევაში, თუ ორივე მშობელს აქვს
აღნიშნული ფსიქიკური აშლილობა, მაშინ ეს შანსი იზრდება 10 % – დან 50 % – მდე. თუ არა
იდენტურ ტყუპ და-ძმას აქვს დარღვევა, შანსი, რომ სხვა და-ძმას ექნება, დაახლოებით
10% – 25% – ია. მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნა, რომ ოჯახის წევრებში, ბიპოლარული
აშლილობა, შეიძლება სხვადასხვა ფორმით გამოვლინდეს (Smitha Bhandari, 2019) .
თუმცა, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ გამომწვევი მიზეზი, მხოლოდ გენები არ არის.
კვლევების შედეგებმა აჩვენა, რომ მაშინაც კი, როდესაც ერთ ტყუპს განუვითარდა
ბიპოლარული აშლილობა, მეორე ტყუპს შეიძლება არ ჰქონდეს. ასევე, ადამიანს, რომლის
მშობელს ან დედ – მამის შვილს აქვს ბიპოლარული აშლილობა, უფრო მეტად არიან
მიდრეკილნი, მაგრამ არის ისეთი შემთხვევებიც, როდესაც ოჯახის წევრებს აქვთ
ბიპოლარული აშლილობა, მათ კი არა (Bipolar Disorder, 2018) .
ცნობილი ფაქტია, რომ გარემო პირობები ზემოქმედებს ადამიანის ფიზიკურ, მენტალურ
ჯანმრთელობაზე, პროფესიულ ფუნქციონირებაზე და პირად ურთიერთობებზე (Ursula
McCormick, 2015) .
აქედან გამომდინარე, ბავშვობაში გადატანილი არასასურველი მოვლენები (ბავშვობის
ტრამვა, მშობლის დაკარგვა, ახალი სამსახური ან სამსახურის დაკარგვა, ოჯახური
უთანხმოება) რისკ ფაქტორია იმისა, რომ მოგვიანებით განვითარდეს ბიპოლარული
აშლილობა (V Bergink, 2016) (Smitha Bhandari, 2019) .
ასაკი
უმეტეს შემთხვევაში ბიპოლარული აშლილობა იწყება გვიან მოზარდობაში
(თინეიჯერობის ასაკში) ან ადრეულ ზრდასრულობაში და შეიძლება გაგრძელდეს მთელი
ცხოვრების განმავლობაში. ზოგჯერ, ბიპოლარული აშლილობა შეიძლება გამოვლინდეს

6
ბავშვებშიც. ბიპოლარული აშლილობა ხშირად მოითხოვს ხანგრძლივ მკურნალობას და
თავისით არ ქრება (Bipolar Disorder, 2018) .
დანიაში ჩატარდა კვლევა, რომელიც მიმდინარეობდა 1980 წლიდან 1998 წლამდე,
მონაწილეთა რაოდენობა შეადგენდა 980 554 ადამიანს. კვლევის მიზანი იყო, დაედგინათ,
რამდენად არსებობდა რისკი იმისა, რომ ბავშვობაში გადატანილი არასასურველი
ცხოვრებისეული მოვლენები, რომელიც განსხვავდებოდა, როგორც სიხშირით, ასევე
სიმძიმით, შემდგომში გამოეწვია ბიპოლარული აშლილობა. 2235 მონაწილეს დაუდგინდა
ბიპოლარული აშლილობა (1392 მდედრ. 843 მამრ). მდედრობით სქესთა
წარმომადგენლებში, საშუალო ასაკი 23 წელია. ბიპოლარული აშლილობის მქონე 686 (30.7
%) მონაწილეს, 21 წლის ასაკში დაესვათ დეპრესიის დიაგნოზი. მათ ჰქონდათ,
მანიაკალური ან ჰიპო მანიაკალური ეპიზოდები, დეპრესიული ეპიზოდის შემდეგ. 1549
კოჰორტაში, ჰიპო მანია იყო ბიპოლარული აშლილობის პირველი რეგისტრირებული
ეპიზოდი. უფრო მეტიც, 59 ადამიანს, დაესვა ბიპოლარული აშლილობის დიაგნოზი 15
წლამდე ასაკში. აღნიშული კვლევით, დადგინდა, რომ ოჯახური უთანხმოება ზრდის
რისკს, რომ მოგვიანებით გამოვლინდეს ბიპოლარული აშლილობა და ასევე, სომატური
დაავადება ზრდის ბიპოლარული აშლილობის რისკს იმ შემთხვევაში, თუ ის
კომბინაციაშია, ცხოვრების არასასურველ მოვლენასთან (V Bergink, 2016) .
ასევე, საინტერესოა კვლევის შედეგები, რომელიც ჩატარდა ამერიკის შეერთებულ
შტატებში და ევროპის ორ ქვეყანაში (ნიდერლანდები და გერმანია), ბიპოლარული
აშლილობის მქონე 500 – ზე მეტ ადამიანში, რომელთა საშუალო ასაკი 42 წელია. აშშ-ს
პაციენტებში, ორჯერ მეტი შემთხვევა იყო ბავშვობის არასასიამოვნო მოვლენების და
გენეტიკური ფაქტორის მხრივ. კვლევის შედეგებმა აჩვენა, რომ ევროპის პაციენტების
მხოლოდ 2 % – ს ჰქონდა ბავშვობაში დაწყებული ბიპოლარული აშლილობა, ხოლო აშშ – ში
კი 22 % -ს. აშშ-ს პაციენტთა 61 % – ს ბიპოლარული აშლილობა დაეწყოთ 19 წლის ასაკში,
რაც ორჯერ მეტია, ევროპის შედეგებთან (30 %).
ამერიკის შეერთებულ შტატებში პერლისმა და მისმა კოლეგებმა ჩატარებული კვლევით
დაადგინეს, რომ ბიპოლარული აშლილობის მქონე პაციენტების 28 % – ს 13 წლის ასაკში
დაეწყოთ აღნიშნული აშლილობა. 66 % – ს კი 20 წლის ასაკში (Robert M. Post, 2008) .
ბიპოლარული აშლილობის მკურნალობის გზები

7
როგორც უკვე აღინიშნა, ბიპოლარული აშლილობის მკურნალობა რთული, ხანგრძლივი
და საყურადღებო პროცესია. ის შეიძლება იყოს სუიციდის, სამსახურის დაკარგვისა და
ოჯახური უთანხმოების გამომწვევი მიზეზი, მაგრამ სათანადო მკურნალობა უკეთეს
შედეგებს იძლევა (Bipolar Disorder, 2018) . ამიტომ, სპეციალისტის კონსულტაციის შედეგად,
საჭიროა მკურნალობის ჩატარება, როგოც მედიკამენტური, ასევე ფსიქოთერაპიული
გზით.
ფარმაკოლოგიური მკურნალობა ფუნდამენტურია ბიპოლარული აშლილობით
დაავადებულთა წარმატებული მართვისთვის. მწვავე ეპიზოდების დროს, მკურნალობის
მიზანია სიმპტომების შემცირება (Ursula McCormick, 2015) . ის იძლევა საშუალებას,
გაკონტროლდეს ბიპოლარული აშლილობის სიმპტომები. ზოგ ადამიანს სჭირდება
სცადოს რამდენიმე განსხვავებული მედიკამენტი და დააკვირდნენ მკურნალ ექიმთან
ერთად, სანამ საუკეთესოს არ მიაგნებენ. ყველაზე გავრცელებული მედიკამენტი,
რომელსაც მკურნალი ექიმი ნიშნავს, არის განწყობის მარეგულირებელი (Bipolar Disorder,
2018) .
ფსიქოთერაპია
ფსიქოთერაპია, მკურნალობის სხვადასხვა ტექნიკებიდან ერთ-ერთი მეთოდია, რომლის
მიზანია, დაეხმაროს ადამიანს, განსაზღვროს და ცვლილებები შეიტანოს მის ემოციებში,
ფიქრებსა და ქცევებში. ბიპოლარული აშლილობის მქონე ადამიანებს, ფსიქოთერაპია
აძლევს განათლებას, უნარებსა და სტრატეგიებს. ფსიქოთერაპია, ხშირად მედიკამენტურ
მკურნალობასთან ერთად კომბინირებულად გამოიყენება, რასაც მოაქვს უკეთესი შედეგი
(Bipolar Disorder, 2018) . ბიპოლარული აშლილობის მქონე ადამიანებში, ფსიქოთერაპია
წარმოადგენს მკურნალობის ერთ-ერთ გზას, რომელიც ამცირებს თანმხლები დეპრესიისა
და შფოთვის სიმპტომებს (Joseph M. Cerimele, 2014) .
ფსიქო-სოციალური თერაპია
ფსიქო-სოციალური მკურნალობა, ინდივიდუალური ფსიქოთერაპიის ჩათვლით, ასევე
საგანმანათლებლო და დამხმარე ჯგუფური თერაპიები, სულ უფრო განიხილება
ბიპოლარული აშლილობის მკურნალობის განუყოფელ ნაწილად. ფსიქო-სოციალური
მკურნალობის საერთო კომპონენტებია, დაავადების შესახებ განათლება, მიმდინარე

8
მკურნალობაზე ფოკუსირება და საკუთარი თავის მოვლა. საინტერესოა, რომ ფსიქო-
სოციალურ მკურნალობას შორის, ეფექტურობის ყველაზე ძლიერი მტკიცებულებაა
პაციენტებისა და აღმზრდელების ჯგუფური ფსიქოლოგიური განათლება. ამ მიდგომის
ხანგრძლივი დროით დაცვა განაპირობებს, მკურნალობის დროის შემცირებას (Ursula
McCormick, 2015) .

როგორც ზემოაღნიშნული კვლევებიდან ჩანს, ფსიქიკური აშლილობა ხელს უშლის
ორგანიზმის ჯანსაღ ფუნქციონირებას და აისახება ადამიანის ცხოვრების ხარისხზე და
ზიანს აყენებს მათ ურთიერთობებს გარშემომყოფებთან (Ursula McCormick, 2015) .
იმისათვის, რომ ადამიანის მდგომარეობა გახდეს უკეთესი, საჭიროა კომპლექსური
მკურნალობა და ყველა რეკომენდაციის გათვალისწინება.

Bibliography
1. Bipolar Disorder. (2018). National Institute of Health .
2. Donald M. Hilty, M. T. (1999). A Review of Bipolar Disorder Among Adults. Psychiatric Services .
3. Eduard Vieta, M. P. (2018). Early Intervention in Bipolar Disorder. The American Jornal of Psychiatry .
4. Joseph M. Cerimele, M.-F. C. (2014). Bipolar Disorder in Primary Care:Clinical Characteristics of 740
Primary Care Patients With Bipolar Disorder. Psychiatric Services .
5. Katie Swaden Lewis, K. G.-S. (2017). Sleep loss as a trigger of mood episodes in bipolar disorder:
individual differences based on diagnostic subtype and gender. The British Journal of Psychiatry .
6. Robert M. Post, D. A. (2008). Incidence of childhood-onset bipolar illness in the USA and Europe. The
British Journal of Psychiatry .
7. Sajatovic, K. K. (2010). Patient, Treatment, and Systems-Level Factors in Bipolar Disorder
Nonadherence: A Summary of the Literature. CNS Neuroscience & Therapeutics .
8. Smitha Bhandari, M. (2019). WebMD. Retrieved from https://www.webmd.com/bipolar-
disorder/guide/bipolar-disorder-whos-at-
risk?fbclid=IwAR2nYgm88zS9W2cYBJyZZC3syfj9aOt9K70sPJ8Hmd4i2n2z6bsoY-LPrvg#1
9. Ursula McCormick, M. R.-B.-B. (2015). Diagnosis and treatment of patients with bipolar disorder:A
review for advanced practice nurses. Journal of the American Association of Nurse Practitioners .

9
10. V Bergink, J. L.-O. (2016). Childhood adverse life events and parental psychopathology as risk factors
for bipolar disorder. Translational Psychiatry

მასალა მოამზადა :  ნინო ჩხაიძე 

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

მენტალური  ჯანმრთელობა წარმოადგენს პიროვნების   კოგნიტურ, ბიჰევიორულ და ემოციურ მდგრადობას. მენტალური ჯანმრთელბა განაპირობებს  ინდივიდის ინტეგრაციას საზოგადოებაში , უნარს დაძლიოს  მის გარშემო მყოფი გარემო და შეძლოს ჯანსაღი ფუნქციონირება საკუთარ თავთან და მის საზღვრებს გარეთ.

მენტალური ჯანმრთელობის დარღვევა იწვევს რიგ დავადებებს როგორიცაა დეპრესია , სტრესი , ძლიერი შფოთვა,პანიკური აშლილობა და სხვა, რომლებიც გვაფერხებს ყოველდღიურ ცხოვრებაში, მათი მოგვარებისთვის კი მრავალი ძალის ჩართვა და იმ ბარიერების დამსხვრევაა რომელიც დღეს ამ დავადებებს უდგას წინ. სტიგმები რომლებიც ხელს გვიშლიან გამოვხატოთ ჩვენი პრობლემები ყველანანირი „იარლიყების’’ მიკერვის გარეშე.

მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემებს მრავალ გარემოში ვაწყდებით მათ შორის ერთერთი ყველაზე საყურადღებო და მნიშველოვანია გარემოა სკოლა.  ადგილი რომელიც საწყის უდებს ადამინიას სოციალიზაციას და მის ინტეგრაციას საზოგადოებაში.სწორედ სკოლა აყალიბებს იმ გარემოს რომელშიც პიროვნება სწავლობს და იმუშავებს იმ უნარებს რომელებიც შემდგომ ცხოვრებაში შეძლებს გამოყენებას, მაგრამ რამდენად აქცევს ყურადღებას სასკოლო გარემო მენტალურ ჯანმრთელობას რამდენად ხშირია მენტალური პრობლემები სკოლებში და რა სახით ? რა იწვევს მათ ? არის თუ არა ეს პრობლემები ჩაკეტილ ჩარჩოებში და საჭიროა თუ არა ამ ჩარჩოების მოხსნა.

მსჯელობა

როდესაც 6 წლის ასაკში ბავში აბიჯებს სკოლაში ის იწყებს ახალი გარემოს შესწავლას , იწყება პირველი ნაბიჯები პიროვნების განვითარებისა, სოციალიზაციის გზები , თვითდამკვიდრების პირველი მცდელობები. შემდგომ მოზარდობის ასაკშკი კი ხდება უამრავი ცვლილები,სოციალური-ფსიქოლოგიური ფაქტორები რომლებიც ამზზადებს მოზარდს მომავალი ცხოვრებისათვის. საზოგადოებრივი მრავალფეროვნება , ოჯახური და სასკოლო გავლენა მოზარდებს უქმნის განვითარების და პიროვნულ  ცვლილებების საფუძველს.ეს გარდამავალი პერიოდია ბავშობიდან გამოსვლისა და მოზარდობის პერიოდისკენ გადასვლის . ბევრი ფიზიოლოგიურ და სოციალურ ცვლილებებთან ერთან ასევე მნიშვნელოვანია მენტალური ჯანმრთელობაც  რომელიც ხშირ შემთხვევაში უგუვებელყოფილი რჩება და ექცევა სტიგმის ქვეშ, საზოგადოებაში ჩამოყალიბებული სტრეოტიპი იმასთან დაკავშირებით რომ ჩვენ დისტრესზე საუბარი დაუშვებელია ჩვენ არ უნდა ვისაუბროთ ჩვენ ფსიქიკურ პრობლემებზე თუნდაც გადაჭარბებულ სტრესზე,რადგან ეს ამა თუ იმ ლეიბლის მიკერებაა ,რომელიც  საზოგადოების გარკვეული ნაწილიდან გარიყვას იწვევს.სწორედ აქედან გამომდინარე მოზარდები ექცევიან იმ დონის ჩარჩოებში საიდანაც გამოსვლა ,მათთვის თითქმის შეუძლებელია . სწორედ ამ წარმოდგენების ქვეშ მყოფი მოზარდები ვერ ახერხებენ თავიანთ პიროვნების რეალიზაციას შინაგანი , მათვის ამოუცნობი პრობლემების გამო .მოზარდები, რომლებიც ემზადებიან იმისათვის რომ საზოგადოების სრულყოფილი და ჯანსაღი წევრები გახდნენ.მოზარდების ფუნქციური როლი სასკოლო გარემოში ცოდნის მიღება მისი გააზრება და გამოყენებაა, მაგრამ ხშირ შემთხვევაში ამ ყველაფერს ხელს უშლის სკოლისგან მიღებული მაღალი სტრესი, შფოთვა იმის თაობაზე თუ როგორ რეალიზდება მოსწავლე საკლასო გარემოში, ზეწოლა მშობლებისგან , თანატოლებისგან და ოჯახისგან , ვუტოვებთ თუ არა მოსწავლე იმის საშუელებას რომ ისუნთქოს დაინახოს თავისი პრობლემა და მოახერხოს მისი დაძლევა ?  სასწავლო გარემოში მოსწავლის აკადემიურ მოსწრებასთან ერთად სწორედ ამ პრობლემებზე უნდა კეთდებოდეს აქცენტი, არსებობს რიგი პრობლემებისა რომელიც თავს იჩენს სკოლაში მათ შორის  საყურადღებოა მოზარდთა დეპრესია და შფოთვით აშლილობა . ეს ის დავადებებია რომლებსაც გაჩნიათ გამოხატულების ფართო სპექტრი ,  რომლებივ ვლინდება სხვადასხვა დონეზე  საჭიროებს ინდივიდუალურ მიდგომას და სრულ მხარდაჭერას ,  სასკოლო გარემო საჭიროებს ამ დავადებების მიმართ მიმღებლობის ჩამოყალიბებას , მასწავლებებლები უნდა იყვნენ ინფორმირებულები და უნდა შეძლოოთ ამოიცნონ ის საბაზისო ნიშნები რომლებიც შემდგომ პრობლემის ამოცნობაში დაეხმარებათ, მიმართონ  სკოლის ფსიქოლოგს თუ დადგება ამის საიჭორეაბა და მოზარდი მზად იყოს ყოველგვარი შიშის გარეშე გადადგას დახმარებისკენ ნაბიჯი. ქვემოთ განვიხილავთ ამ დავადებათა  ნიშნებს და მიდგომის გზებს.

 სკოლის გავლენა დეპრესიაზე

კვლევებზე დაყნობით ,დეპრესია მოზარდებში , ყველაზე გავრცელებულ ასაკად ითვლება 12 და 14 წელი.ამ დროისთვის დამახასიათებელია ცვლილებები ფიზიოლოგიურ დონეზე, რომლის დროსაც  მოზარდი არ არის მზად . ისინი გადადიან მაღალ კლასებში, იცვლება პასუხისმგებლობები ,როლები სასკოლო სისტემაში. თავს იჩენს თვითდამკვიდრების და საკუთარი თავის აღმოჩენის მოტივები.კვლევამ აჩვენა რომ მოზარდებში დეპრესიის სიმპტომები უფრო მეტად ახასითებთ გოგონებს ვიდრე ბიჭებს.გოგონებში დეპრესია გამოწვეულია სოციალური გარიყვის, სხვა გოგონების მიერ აბუჩად აგდების,საკუთარი სხეულის შეცნობა-შეუცნობობის საკითხების და ა.შ გამო. ბიჭებში იმატებს აგრესია, საკუთარი ავტონომიის დამტკიცების სურვილი და სხვა ,სწორედ ამ  ცდელობების წარუმატებლობამ შესაძლოა გამოიწვიოს დეპრესია.დეპრესიის დიაგნოზის მქონდე მოსწავლეები განიცდიან სირთულეებს სწავლის პროცესში , მათ უჭირთ კონცენტრაციის შენარჩუნება , არ შეუძლიათ ბოლომდე მიიყვანონ თავიანთი საქმე , არ ერთვებიან საგაკვეთილო პროცესში, მათ უჭირთ საკუთარი თავის გამოხატვა და  არ უსმენენ მასავლებელს, მათვის დამახასიათებელია საქმისადმი გულგრილი დამოკიდებულება და მოტივაციის დაბალი დონე. სოციალურად დეპრესიის მქონე მოსწავლეები ერიდებიან ისეთ აქტივობებს სადაც მათ მოუწევთ სხვასთან ურთიერთობა დეპრესიის ფაქტორებიდან გამომდინარე მათ აქთ დარღვეული რიგი კოგნიციები რომლებიც ხელს უშლით გარემოში აქტულიზებისთვის , ამ მიზემებიდან გამომდინარე ხშირად სხვებს ისინი ჰგონიათ ანტისოციალურები ჩაკეტილები.ხშირ შემთხვევაში მათ აქვთ დიდი სურვილი იყვნენ აკადემიურად წარჩინებულნი მაგრამ დეპრესიული ფონის დემოტივაცია მათ ხელს უშლით ამაში. რა პრობლემებს შეიძლება გადავაწყდეთ ასეთი მოსწავლის აღმოჩენისას ქართულ რეალობაში ? , როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ აკადემიური გარემო არის მენტალური პრობლმების მიმართ სტიგმატიზირებული  , მოსწავლეებს უჭირთ გამოხატონ პირდაპირ თუ რა აწუხებთ მათ , ამ დროს მასწავლებელმა უნდა შემაჩნიოს არავერბალური და ვერბალური სიგნელები, როგორ აცვია მას , სჭირდება თუ არა საუბარი, ახდენს თუ არა კონცენტრირებას ამა თუ იმ საკითხზე, რამდენად მოტივირებულია.აუცილებელია რომ ამ დავადების მიმართ ვიკოთ უკიდურესად სენსიტიურები ის მოსწავლებიი რომლებიც ვერ გამოხატავენ საკუთარ თავს იკეტებიან თავიანთთავებში ,ხშირ შემტხვევაში უვითარდებათ მძიმე ფსიქოლოგიური პრობლემები , რომლებიც უკიდურეს სიტუაციაში სუიციდით მთავრდება.სწორედ ამ ნიშნების აღმოჩენისას სასკოლო გარემომ პოზიტიური გზებით უნდა შეუქმნას მოზარდს მოტივაცია იმისა ,რომ მიმართოს სკოლის ფსიქოლოგს რომ დროულად მოხდეს მოსწავლის, აკადემიური პროცესში ჩართვა და მისი პოტენციალის სრული გამოყენება.

შფოთვითი აშლილობა  ( Anxiety)  განმარტებულია როგორც სუბიექტური განცდა შიშის , დისტრესის ან ზედმეტი ნერვიულობისა მას აქვს მწვავე ფიზიოლოგიური(მუდმივი თავის ტკივილი , გულისრევაის შეგძნებები , მუდმივი კანკალი ) და ემოციური გამოხატულებები( გამუდმებული პანიკას , დაბნეულუბის ან პარანოიდული გამოვლინებები  ). შფოთვის დიაგნოზის დასმისას   გამოიკვეთება მსუბუქი შფოთვა რომელიც დაკავშირებულია რაიმე კონკრეტულ ფობიასთან ან სიტუაციასთაც  და გენერალიზებულ შფოთვებად რომელის  აღმოცენების სპექტრიც ძალიან  მრავალი ტრიგერიდან გამომდინარეობს . მოზრდილებში მრავლადა გავრცელებული სხვადასხვა სახის შფოთვითი აშლილობები  , ამერიკული ფსიქოლოგიის ასოციაციაზე დაყრდნობით ( APA) შფოთვითი აშლილობის  აღმოჩენა და მისი დიაგნოზის დასმა ხშირ შემთხვევაში ვერ ხდება ადრეული ასაკიდან მოზარდებს შფოთვის მაღალი გამოხატულება შეენიშნებათ გვიან მოზრდილობაში , 15-17 წლამდე პერიოდში. შფოთვითი აშლილობის მქონე მოსწავლეებს აწყდებიან რიგ სირთულეებს სასწავლო პროცესში. შფოთვა ამცირებს მაღალი აკადემიური მოსწრებას , მოსწავლის  შეფასებას საგაკვეთილო პროცესში, მსუსბუქი შოთვის მქონე მოსწავლები უფრო მეტად ახერხებენ ჩართულობას საგაკვეთილო პროცეში კონცერტრირდებიან მიზანზე  და შეუძლიათ მათი მიღწევა , ხოლო მაღალი შფოთვის დროს მოსწავლები ხშრად აცდენენ სკოლას და  დაქვეითებული აქვთ შემეცნების უნარი .ხშირ შემთხვევაში საერთოდ ვერ ახერხებენ სწავლას , არ აქვთ ჯანსაღი ინტერპერსონალუროი ურთიერთობები , ხშირად აცდენენ სკოლას ან არ აქტიურობენ კლასში რადგან  არ შეუძლიათ შფოთვის დაძლევა , კველებმა აჩვენა რომ ამ სიტუაციების გამო ხშირად მოზარდები სკოლას საერთოდ ანებებენ თავს .აქიდან გამომდინარე სკოლის გარემო და ოჯახი მოზარდს იღებს როგორც არადეკვატურ პიროვნებას მაგრამ ხშირ შემტვევაში მას მიეწერება  ‘’დელინკვეტნი მოზარდის  ‘’ , ‘’ ცუდი მოსწავლის“, ზარმაცის „ იარლიყები რაც კიდევ უფრო აუარესებს მოზარდის სიტუაციას .  შფოთვით ნიშნების არ დაკვირვებით,მასწავლებლებს არ ესმით თუ რატომ არ შეუძლია მოსწავლეს მოყვეს გაკვეთილი ,გამოვიდეს აუდიტორიის წინაშე, შეძლოს საკუთარი აზრის გამოხატვა, რატომ არის ის ჩაკეტილი და  არ სურს ჩართულობაა კლასში, ეს იწვევს მოსწავლის გარიყვას საკლასო გარემოდან, ამ პრობლებიდან გამომდინარე ხშირად სკოლაში მოსწავლის პრობლემებს უკავშირებენ სახლთან,ხოლო ოჯახი კი პირიქით,  სკოლას აბრალებს მოზარდის პრობლმემებს ამ შემტხვევაში გაუგებარ სიტუაციაში რჩება მოსწავლე რომელიც საჭიროებს დახმარებას და მისი შეკავებული ენერგიის გამოშვებას, სწორედ ამიტომ პედაგოგმა აუცილებლად უნდა განსაზღვროს თუ რისგან არის გამოწვეული მოსწავლის ეს ქცევა და შეძლოს ადეკვატური რეაგირება. ამ დროს სკოლის ფსიქოლოგთან დახმარებით პედაგოგი ადგენს ინდივიდუალურ გეგმას , რომელის დაეხმარება მოსწავლეს შფოთვის კოპირებაში.

კვლევა

იქიდან გამომდინარე ,რომ დღევანდელ მსოფლიოში ბევრი  ორგანიზაცია და კვლევა ეთმობა იმ სტიგმის დარღვევას რომელიცაა მენტალური დავაადებები და მცდელობა იმისა, რომ ახალგაზრდა თაობას შეცვალოს წარმოდგენა ამ დავადებების მიმართ მაგრამ ქართულ რეალობაში ამის მცდელობები ნაკლებადაა არსებითი. გადავწყვიტე ჩამეტარებინა კვლევა და გამერკვია თუ რას ფიქრობენ მოზარდები ამ პრობლების შესახებ აქვთ თუ არა საკმარისი ცნობადობა და შეუძლიათ თუ არა გამოხატონ პრობლემა მასწავლებელთან სკოლის ფსიქოლოგთან ან თუნდაც თავიანთ კლასელებთან . შედგა თავისუფალი კითხვარი რომელიც შედგებოდა რვა კითხვისგან , გამოიკითხა 150 ადამინი თბილისი საჯარო სკოლებში , კითხვაზე თუ რას ფიქრობდნენ მოზარდები მენტალურ დავადებეზე როგორიცაა დეპრესია ,შფოთვა სტრესი და ა.შ მათი პასუხი იყო , რომ მათ არ იცოდნენ ქონდა  თუ  არა ეს დავადება ვინმეს მათ გარშემო ,მაგრამ მუდამ ესმოდათ თავიანთი ნაცნობებისგან სხვა სკოლებში ამ პრობლმების შესახებ , მოზარდთან მეორე ნაწილი ამტკიცებდა რომ პირად გადახდენია ეს კონკრეტული პრობლემები ,მაგრამ კითხვაზე  დაინტერესდნენ თუ არა ამით მათი კლასელები ან მასწავლებლები პასუხი ორ ნაწილად გაიყო  „შეცადნენ „ . ზოგიერთი „კი“ ან აბსილიტური უარი . ასევე ყველაზე მნიშვნელოვანი კითხვათა შორის მიმართავდნენ თუ არა ისინი რაიმე პრობლემის შეთხვევაში სკოლის ფსიქოლოგს უმარავლესობის პასუხი იყო არა.

მენტალური პრობლემები უღესად საინტერესო და უკიდურესად მნიშვნელოვანი თემაა, დღევანდელ რეალობაში  , თუ ჩვენ ავიმაღლებთ ცნობადობას იმის შესახებ,  თუ რა დგას ამ ცნების უკან და ვიქნებით პოზიტიურად განმტკიცებული, ამ პრობლემების ცვლილებისკენ, ვასწავლოთ ახალგაზდა თაობას რომ ვიყოთ ღიები ამ პრობლემების მიმართ .თუ ჩრვენ დავამსხვრევთ იმ  ბარიერს,  რომელც ხელს გვისშლის საკუთან ფსიქოლოგიურ ჯანმრთელობის სრული პოტენციალის მიღწევაში, მაშინ ჩვენ წინ მივიღებთ ჯანსაღ, მენტალურ დავადებების მიმართ ღია და ნორმალიზებულ გარემოს.

სტატიის ავტორი : ემმა კოპალეიშვილი

გამოყენებული ლიტერატურა :

• “”The mental health of adolecents ‘’ -a national profile 2008 david knof m.jane park
• Depression supporting students at school- Thomas Hubert PHD
• Students with anxiety -evelyn h,hanie , Rebecca powel standal

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”