კვლევები

ჩვენი სიცოცხლის განმავლობაში უამრავ მოგონებას ვაგროვებთ, რომლებიც ასაკის მატებასთან ერთად უფრო და უფრო ძნელად გასახსენებელი ხდება. ხშირად ამას ტვინში მახსოვრობაზე პასუხისმგებელი უჯრედების ცვლილებას უკავშირებენ, რადგან მიიჩნევა, რომ მათში ყველა მოგონების მხოლოდ ერთი “დედანი” ინახება.

ამის მიუხედავად, ახალი კვლევა აჩვენებს, რომ შესაძლოა, ასე სულაც არ იყოს და ტვინში თითოეული მოგონების სულ მცირე სამი “ასლი” ინახებოდეს, რომლებიც ჰიპოკამპუსის სხვადასხვა რეგიონში, ნეირონების სხვადასხვა ჯგუფის მიერაა კოდირებული. ეს მეცნიერებმა მღრღნელების შესწავლის შედეგად დაასკვნეს.

დადგინდა, რომ როცა თაგვებში ახალი მოგონების კოდირება მიმდინარეობს, პირველ რიგში, ე.წ. ნაადრევი ნეირონები წარმოიქმნება, რომელთა ფუნქციაც ხანგრძლივად შენარჩუნებადი “ასლის” შენახვაა (ამგვარი მეხსიერება ჯერ სუსტია, შემდეგ კი ნელ-ნელა ძლიერდება). მათ უკვე საშუალო ფაზის ნეირონები მოჰყვება, რომლებიც უფრო სტაბილურია, ბოლოს კი ყველაზე გვიან გაჩენილი ნერვული უჯრედები ფორმირდება, რომლებიც მოგონების ძალიან ძლიერი “ასლის” კოდირებაზეა პასუხისმგებელი, მაგრამ ის დროთა განმავლობაში სუსტდება.

ამ ყველაფრის შესახებ მონაცემები სპეციალისტებმა ცხოველთა ჰიპოკამპუსის სხვადასხვა რეგიონში ნეირონების ჯგუფების აქტიურობაზე დაკვირვების გზით მოიპოვეს. ეს მას შემდეგ, რაც თაგვები ისეთ გარემოში მოათავსეს, რომელშიც მოუწიათ დამახსოვრება, როგორ აერიდებინათ საფრთხისთვის თავი.

იმის გაგება, თუ როგორ მუშაობს ნეირონების თითოეული ჯგუფი სიცოცხლის ამა თუ იმ ეტაპზე, შესაძლოა, ტვინის მიერ დროთა განმავლობაში მეხსიერების რეგულირების პროცესის უკეთ გააზრებაში დაგვეხმაროს. ამჟამად უცნობია, როგორ ურთიერთქმედებს ისინი ერთმანეთთან, მაგრამ ვიცით, რომ ადრეული ნეირონების მიერ კოდირებული მოგონებები უფრო სტაბილურია, გვიანდელ “ასლებს” კი ახალი ინფორმაცია ასუსტებს.

თუ ეს ადამიანის შემთხვევაშიც ასეა, შესაძლოა, ახალი მიგნება ისეთი აშლილობებისა და დაავადებების სამკურნალო თერაპიების შემუშავებაში დაგვეხმაროს, როგორიც PTSD ან დემენციაა.

წყარო

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ახალი კვლევის თანახმად, ადამიანის სხეული ყოველთვის ერთნაირი ტემპით არ ბერდება, არამედ ეს პროცესი დაახლოებით 44 და 60 წლის ასაკში საგრძნობლად ჩქარდება.

მეცნიერები ამის დასადგენად ადამიანის სხეულში არსებულ 11 000-ზე მეტ მოლეკულას დროთა განმავლობაში აკვირდებოდნენ. შედეგად გაირკვა, რომ მათი 81 პროცენტი 44 და 60 წლის ასაკში განსაკუთრებულ ცვლილებას განიცდის. სპეციალისტთა ეს კვლევა ბიოლოგიურ ასაკს ეხება, რომელიც ცილების, მეტაბოლიტებისა და გენების ცვლილებას მოიაზრებს. ეს განსხვავდება ქრონოლოგიური ასაკისგან, რომელსაც ყოველ წელს აღვნიშნავთ.

ის, რომ დაბერება ორ სხვადასხვა ეტაპზე ჩქარდება, შესაძლოა, სპეციალისტებს იმის გაგებაში დაეხმაროს, თუ რატომ იზრდება ჯანმრთელობის ზოგიერთი პრობლემის რისკი ქრონოლოგიური ასაკის მატებისას. მაგალითად, 40-59 ასაკის ადამიანთა დაახლოებით 6.5%-ს კორონარული არტერიის დაავადება აქვს, მაგრამ ეს მაჩვენებელი 60-79 წლის ასაკში უკვე 19.8%-მდე ადის.

კვლევის ფარგლებში ავტორები სხვადასხვა ეთნიკური წარმომავლობისა და 25-დან 75 წლამდე ასაკის 108 ადამიანს რამდენიმე წლის განმავლობაში ყოველ 3-6 თვეში ერთხელ სისხლის ნიმუშებს უღებდნენ. მიზანი ამა თუ იმ ფაქტორის ცვლილების გაანალიზება იყო, როგორიცაა გენური აქტიურობა, სისხლში შაქრის შემცველობა და სხვა. აღმოჩნდა, რომ მკვეთრი ცვლილებები სწორედ 44 და 60 წლის ასაკში ფიქსირდებოდა.

მაგალითად, ათეროსკლეროზთან დაკავშირებული ცილის კონცენტრაცია იმატებდა, კოფეინისა და ალკოჰოლის გადამუშავების უნარი კი უარესდებოდა. ასევე, მავნე ქოლესტერინთან “მებრძოლი” უჯერი ცხიმმჟავების წარმოქმნის პროცესი ფერხდებოდა, სისხლში შაქრის შემცველობა იზრდებოდა.

ჯერჯერობით უცნობია, რატომ ხდება ასე მაინცდამაინც ამ ორ ასაკში. შესაძლოა, გარკვეულ როლს ცხოვრების სტილი ასრულებდეს, მაგალითად დიეტა, ვარჯიში და ა.შ. ვარაუდობენ, რომ ეს კავშირშია ანთებით პროცესებთანაც. 44 წლის ასაკში დაბერების აჩქარება ქალებში პერიმენოპაუზის პერიოდსაც ემთხვევა, თუმცა ჰორმონალური ცვლილებები სწრაფი დაბერების მაპროვოცირებელი არაა, თანაც ეს კაცებშიც იმავენაირად ფიქსირდება.

გაურკვეველია, თუ რა ხდება სხვა ასაკობრივ კატეგორიებში, კერძოდ მოზარდობისას და ბავშვობისას. დაბრკოლებაა საკვლევი ჯგუფის მცირერიცხოვნობაც, რადგან ისინი გლობალურ მოსახლეობაზე სრულ წარმოდგენას ვერ გვიქმნის. შესაბამისად, მეტის გასაგებად სხვა სიღრმისეული კვლევების ჩატარებაცაა საჭირო.

წყარო

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

2024 წელს დაამტკიცებენ სისხლის ტესტს, რომელიც შეამოწმებს კოლორექტალურ (მსხვილი ნაწლავის) კიბოს. ამის შესახებ ახალ კვლევაშია ნათქვამი.

დასკვნებმა დაადგინა, რომ სისხლის ტესტი ძალზე ეფექტური იყო კოლორექტალური კიბოს აღმოჩენაში. თუმცა ეს არ ჩაანაცვლებს კოლონოსკოპიას.

კვლევაში მონაწილეობდა 7861 ადამიანი შეერთებული შტატებიდან, რომლებსაც ჩაუტარდათ როგორც კოლონოსკოპია – სამედიცინო პროცედურა, ასევე სისხლის ტესტი.

კვლევის თანახმად, სისხლის ანალიზმა დააფიქსირა კოლონოსკოპიით აღმოჩენილი კიბოს 83%, მაგრამ გამოტოვა 17%. იმავდროულად, იმ პირთა 10%-ისთვის, რომელთა კოლონოსკოპიის შედეგებმა ვერაფერი იპოვა, სისხლის ანალიზმა დაადგინა, რომ შესაძლოა საქმე ეხებოდეს მსხვილი ნაწლავის კიბოს.

ამჟამად, Shield სისხლის ტესტი უკვე იყიდება აშშ-ში 895 დოლარად. ის ასევე არ არის დამტკიცებული სურსათისა და წამლების ადმინისტრაციის (FDA) მიერ. Guardant Health მოელის, რომ გადაწყვეტილება მიიღება ამ წლის ბოლოს. თუ სისხლის ტესტი დამტკიცებული იქნება FDA-ს მიერ, ის ჩატარდება ყოველ სამ წელიწადში ერთხელ, 45 წლის ასაკიდან.

აღსანიშნავია, რომ მსხვილი ნაწლავის კიბოს სიმპტომებით და რისკ-ფაქტორებით ჯერ კიდევ დასჭირდებათ კოლონოსკოპია.

კიბოს სიკვდილიანობის მიხედვით, კოლორექტალური კიბო მეორე წამყვანი მიზეზია აშშ-ში და მესამე მსოფლიოში. კოლორექტალური კიბოს სკრინინგი რეკომენდებულია 45 წლის ასაკიდან.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

გაქვთ დიდი ცხვირი, რომელიც არ მოგწონთ? იქნებ წვეტიანი ნიკაპი გაქვთ, რომელიც თქვენთვის გამაღიზიანებელია?

ახალი კვლევის მიხედვით, ამაზე გავლენა ორსულობისას დედათქვენის დიეტას შეიძლება ჰქონოდა.

Nature Communications-ში გამოქვეყნებული ახალი კვლევის თანახმად, ორსულობისას ქალის დიეტას ნაყოფის სახის მახასიათებლებზე დიდი გავლენა აქვს.

მეცნიერების საერთაშორისო ჯგუფმა ადამიანის სახის ფორმირებაზე პასუხისმგებელი გენები შეისწავლა. საუბარია ცილების კომპლექს mTORC1-ზე, რომელსაც სახის მახასიათებლებზე დიდი გავლენა აქვს.

იმისთვის, რომ mTORC1-ის როლი ზუსტად გამოევლინათ, მკვლევრებმა გენმოდიფიცირებული თაგვები და ზებრა თევზები შეისწავლეს. ისინი განაყოფიერებულ მდედრ თაგვებსა და თევზებს დააკვირდნენ და ამ დროს mTORC1-ს ეფექტსაც სწავლობდნენ.

მკვლევრებმა დაადასტურეს, რომ ცილის დიდი რაოდენობით მიღება mTORC1-ზე გავლენას ახდენდა, რაც სახის ნაკვთების უფრო მკვეთრ მახასიათებლებზე აისახა. იმ შემთხვევაში თუ ცილის ნაკლები დოზით მიღებდა ხდებოდა, ასეთ დროს ნაკვთების სიმკვეთრეც მცირდებოდა. მკვლევრებმა დაასკვნეს, რომ ცილის მიღება დაკავშირებულია სახის ნაკვთების მკაფიო და მნიშვნელოვან ცვლილებებთან.

ეს კიდევ ერთხელ ადასტურებს ვარაუდს, რის მიხედვითაც დედის დიეტა ნაყოფზე მნიშვნელოვნად მოქმედებს. ასევე ცნობილია, რომ ორსულობის დროს ალკოჰოლის მიღება ნაყოფის შემდგომში ალკოჰოლზე დამოკიდებულების შანსებს ზრდის.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

შვედეთში ჩატარებული ახალი კვლევის თანახმად, პირველი ტიპის ჰერპესის (HSV-1) ვირუსის ქონა დემენციის ჩამოყალიბების რისკს აორმაგებს. ეს ასოციაცია ამ კოგნიტიური დარღვევის განმსაზღვრავი უმთავრესი ფაქტორებისგან, ასაკისა და გენეტიკურ ვარიანტ APOE-4-ისგან, დამოუკიდებლად ვლინდება.

შვედეთში ზრდასრული მოსახლეობის თითქმის 80%-ში HSV-1-ის ანტისხეულებია, ანუ მათ ორგანიზმში პათოგენია მოხვედრილი. ორალური ჰერპესის მქონე ზოგ ადამიანს სიმპტომები საეროდ არ უვლინდება, ზოგს კი პირის მიდამოში ბუშტუკები უჩნდება. ნებისმიერ შემთხვევაში, როგორც ჩანს, ეს ვირუსი კვალს მაინც ტოვებს.

ავტორები ამბობენ, რომ დემენციასთან ჰერპესის კავშირზე უფრო და უფრო მეტი კვლევა მიანიშნებს. მისი ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ფორმა ალცჰაიმერის დაავადებაა, რომლის მქონე პაციენტებსაც ხშირად ტვინში ცილოვანი დანალექი უჩნდებათ. თერაპიების დიდი ნაწილი სწორედ ამ პრობლემის მოგვარებისკენაა მიმართული, რათა კოგნიტიური დარღვევები შეაჩეროს. ასეთი მცდელობები მეტწილად უშედეგოა.

სპეციალისტთა ნაწილი ფიქრობს, რომ ზემოხსენებულ დანალექს შესაძლოა, იმუნურ ან ნერვულ სისტემაში საკუთარი როლი ჰქონდეს, როგორიცაა, მაგალითად, პათოგენებთან დაკავშირებული ზიანის თავიდან აცილება. შესაბამისად, არაა გამორიცხული, ალცჰაიმერი სხეულში უცხო და უკონტროლო მიკრობების შემოჭრის ნიშანი იყოს.

ადრეულმა კვლევებმა ალცჰაიმერის მქონე პაციენტების ტვინში HSV-1-ის მოულოდნელი რაოდენობა გამოავლინა, თანაც მათი 72% სწორედ ცილოვან დანალექში იყო. ეს მიუთითებს, რომ შესაძლებელია, ჰერპესის ვირუსის მიმართ ორგანიზმის იმუნური რეაქცია კოგნიტიური ფუნქციების დაქვეითებასთან მჭიდრო კავშირში იყოს.

ამ საკითხზე მეტის გასაგებად შვედეთში მომუშავე მეცნიერები 1002 ახალგაზრდას 15 წლის განმავლობაში აკვირდებოდნენ. აქედან 82%-ის სხეულში HSV-1-ის ანტისხეულები იყო. დადგინდა, რომ მათ დემენციის ჩამოყალიბების ორჯერ მეტი შანსი ჰქონდათ, ვიდრე ამ ანტისხეულების არმქონე ინდივიდებს. აღმოაჩნდა, რომ გენური ვარიანტი APOE-4, როგორც რისკ-ფაქტორი, სიტუაციას უფრო მეტად არ ამწვავებს.

სპეციალისტებს სურთ, რომ ჩატარდეს კვლევები, რომლებითაც დაადგენენ, რამდენად შესაძლებელია, ჰერპესის მკურნალობით დემენცია ავიცილოთ თავიდან.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ვაიომინგის უნივერსიტეტში მომუშავე მეცნიერებმა, კოლეგებთან ერთად, ლაბორატორიული ექსპერიმენტისას ტარდიგრადების, იგივე წყლის დათვების, ცილები ადამიანის უჯრედებში შეიტანეს, რამაც იქ მოლეკულური პროცესები შეანელა. ეს ნიშნავს, რომ ამ გასაოცარი მიკროსკოპული არსებების ცილების გამოყენება დაბერების პროცესთან შესაწინააღმდეგებლად და უჯრედების ხანგრძლივად შესანახად შეგვიძლია.

ტარდიგრადები, რომელთა ზომაც ნახევარ მილიმეტრზე ნაკლებია, გამძლეობით გამოირჩევიან, რადგან უკიდურესად მკაცრ პირობებში გადარჩენას ახერხებენ. ისინი ასეთ გარემოში ცხოველქმედებას დროებით აჩერებენ, შემდეგ კი ისევ ჩვეულ მდგომარეობას უბრუნდებიან, რასაც ბიოსტაზი ეწოდება.

მაგალითად, წყლის დათვებს შეუძლიათ, რომ გადაურჩენ სრულად გამოშრობას, აბსოლუტურ 0-თან ახლო ტემპერატურაზე გაყინვასა და 148 გრადუს ცელსიუსზე მეტ ტემპერატურაზე გაცხელებას. ასევე, იმაზე ათასობით ძლიერ რადიაციულ დასხივებას, ვიდრე ადამიანი იტანს და კოსმოსურ ვაკუუმში ყოფნასაც კი.

ბიოსტაზის მდგომარეობის მისაღწევად ისინი სწორედ CAHS D-ის სახელით ცნობილ ცილებს იყენებენ, რომლებიც უჯრედებში ერთგვარ გელს წარმოქმნის. შედეგად, სასიცოცხლო პროცესები ნელდება.

“როდესაც ეს ცილები ადამიანის უჯრედებში შევიტანეთ, ისინი გელად გარდაიქმნა და მეტაბოლიზმი ზუსტად ისე შეანელა, როგორც ტარდიგრადებში. მათ მსგავსად, თუ ადამიანის უჯრედებსაც ბიოსტაზის მდგომარეობაში გადაიყვან, სტრესის მიმართ ისინიც მეტად გამძლე გახდება და წყლის დათვების ზოგიერთ უნარს მიიღებს”, — აცხადებენ ავტორები.

რაც ძალიან მნიშვნელოვანია, ბიოსტაზის მაპროვოცირებელი სტრესის ფაქტორის მოხსნისას გელად გარდაქმნილი ცილები იშლება და ადამიანის უჯრედებში ისევ ნორმალური მეტაბოლიზმი გრძელდება. ეს ნიშნავს, რომ ზემოხსენებული პროცესი შექცევადია, როგორც ამ არსებებში.

“ჩვენი შედეგები გზას უხსნის ისეთ ტექნოლოგიებს, რომლებიც უჯრედების ან მთლიანი ორგანიზმების ბიოსტაზში გადაყვანაზეა კონცენტრირებული, რათა დაბერება შეანელოს და [მედიკამენტების] სტაბილურობა გაზარდოს ან [უჯრედების] შენახვა გააუმჯობესოს”, — ამბობენ სპეციალისტები.

მათმა წინა კვლევამ აჩვენა, რომ წყლის დათვების ბუნებრივი და მოდიფიცირებული ცილების გამოყენება ჰემოფილიისა თუ სხვა დაავადებების სამკურნალო პრეპარატების სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად შეგვიძლია ისე, რომ მათი გაყინვა აღარ იყოს საჭირო.

რაც შეეხება ახალ ნაშრომს, ის გამოცემაში Protein Science გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მიღებული საკვების მონელების შეფერხების შეგრძნება, გულისრევა ან ნაადრევი დანაყრება – ეს ნიშნები შეიძლება მიუთითებდეს კუჭის კიბოზე.

თუ შეამჩნევთ ამ სიმპტომებს, დაუყოვნებლივ უნდა მიმართოთ ექიმს. ამასთან, შესაბამისი სიმპტომები, შესაძლოა ასოცირებული იყოს არა კიბოსთან, არამედ კუჭ-ნაწლავის სხვა პათოლოგიასთან, მაგრამ ჯერ ყველაზე საშიში ვარიანტები უნდა გამოირიცხოს.

კუჭის კიბოს დიაგნოსტიკისთვის ექიმები მიმართავენ ფიბროგასტროდუოდენოსკოპიის მეთოდს (FGDS). ეს პროცედურა ტარდება 45 წლიდან, ხოლო 60 წელს გადაცილებულებს ყოველწლიურად ესაჭიროებათ მისი ჩატარება.

კუჭის კიბოს რისკ-ფაქტორებია: Helicobacter pylori ბაქტერიით ინფექცია, ჭარბი წონა და უმოძრაო ცხოვრების წესი, ცოცხალი ბოსტნეულის და ხილის არასაკმარისად მოხმარება და ნიტრატებით გაჯერებული საკვების მიღება.

წყარო

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”