კვლევები

კემ­ბრი­ჯის უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში ახ­ლა­ხან გახ­სნი­ლი კი­ბოს ინ­სტი­ტუ­ტის მეც­ნი­ე­რებ­მა და­ად­გი­ნეს, რომ უჯრე­დებ­ში ცვლი­ლე­ბე­ბის შემ­ჩნე­ვა იმა­ზე ბევ­რად ად­რეა შე­საძ­ლე­ბე­ლი, ვიდ­რე ისი­ნი სიმ­სივ­ნედ ჩა­მო­ყა­ლიბ­დე­ბი­ან. მეც­ნი­ერ­თა თქმით, ეს კვლე­ვა კი­ბოს მკურ­ნა­ლო­ბის რა­დი­კა­ლუ­რად სხვაგ­ვა­რი გზე­ბის შე­მუ­შა­ვე­ბას შე­უ­წყობს ხელს.

• “ად­რე­უ­ლი კი­ბოს” ინ­სტი­ტუ­ტი სიმ­სივ­ნე­ე­ბის დაძ­ლე­ვის გზე­ბის ძი­ე­ბა­ზეა ორი­ენ­ტი­რე­ბუ­ლი, ჯერ კი­დევ მა­ნამ, სა­ნამ ისი­ნი სიმპტო­მებს წარ­მოქ­მნი­ან.

ეს კვლე­ვა ბო­ლოდ­რო­ინ­დელ აღ­მო­ჩე­ნებს და­ეყ­რდნო­ბა, რომ­ლე­ბიც აჩ­ვე­ნე­ბენ, რომ ბევრ ადა­მი­ანს წი­ნა­სიმ­სივ­ნუ­რი მაჩ­ვე­ნებ­ლე­ბი წლე­ბით ადრე უვი­თარ­დე­ბა. “კი­ბოს გან­ვი­თა­რე­ბის შე­ყოვ­ნე­ბა, შე­საძ­ლოა, წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში გაგ­რძელ­დეს, ხან ათი, ან ოცი წე­ლიც კი გრძელ­დე­ბა მა­ნამ, სა­ნამ ეს და­ა­ვა­დე­ბა პა­ცი­ენ­ტებ­ში თავს იჩენს”,- აცხა­დებს ინ­სტი­ტუ­ტის დი­რექ­ტო­რი და პრო­ფე­სო­რი რე­ბე­კა ფი­ცჯე­რალ­დი.

“ექი­მე­ბი ბო­ლოს იგე­ბენ, რომ სიმ­სივ­ნეს­თან აქვთ საქ­მე, როცა კიბო უკვე პა­ცი­ენ­ტის სხე­ულ­შია გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი. სხვა­ნა­ი­რი მიდ­გო­მაა სა­ჭი­რო, ისე­თი, რო­მე­ლიც ტეს­ტებ­ზე დაყ­რდნო­ბით და­ად­გენს, რო­მე­ლი ადა­მი­ა­ნია კი­ბოს რის­კის ქვეშ. ასე­თი ტეს­ტე­ბის ჩა­ტა­რე­ბა ბევრ ადა­მი­ანს უნდა შე­ეძ­ლოს.”

• ასე­თი ტეს­ტე­ბის ერთ-ერთი მა­გა­ლი­თია ცი­ტოს­პონ­ჯი (ცი­ტოღ­რუ­ბე­ლი). ეს ძაფ­ზე მი­მაგ­რე­ბუ­ლი ღრუ­ბე­ლია, რო­მე­ლიც ფი­ცჯე­რალდმა თა­ვის გუნდთან ერ­თად შე­ი­მუ­შა­ვა. მას პა­ცი­ენ­ტი მე­დი­კა­მენ­ტი­ვით ყლა­პავს, შემ­დეგ ის კუჭ­ში ფარ­თოვდბა და გზად საყ­ლა­პა­ვის უჯრე­დებს აგ­რო­ვებს. ის უჯრე­დე­ბი, რომ­ლე­ბიც პრო­ტე­ინს, სა­ხე­ლად TFF3-ს შე­ი­ცავს, ად­რე­ულ გაფრ­თხი­ლე­ბას გვაძ­ლე­ვენ, რომ პა­ცი­ენტს საყ­ლა­პა­ვის კი­ბოს რის­კი ემუქ­რე­ბა და მეთ­ვალ­ყუ­რე­ო­ბას სა­ჭი­რო­ებს, რად­გან TFF3 მხო­ლოდ წი­ნა­სიმ­სივ­ნურ უჯრე­დებ­ში გვხვდე­ბა. რაც მთა­ვა­რია, ამ ტეს­ტის ჩა­ტა­რე­ბა მარ­ტი­ვად და ფარ­თო მას­შტა­ბი­თაა შე­საძ­ლე­ბე­ლი.

“ამ­ჟა­მად, ჩვენ კი­ბოს ბევრ სა­ხე­ო­ბას ზედ­მე­ტად გვი­ან ვავ­ლენთ და სხვა­დას­ხვა მე­დი­კა­მენ­ტე­ბის გა­მო­მუ­შა­ვე­ბა გვი­წევს, რაც თან­და­თან გაძ­ვირ­და. სი­ცო­ცხლის გა­ხან­გრძლი­ვე­ბა ხში­რად რამ­დე­ნი­მე კვი­რით­ღაა შე­საძ­ლე­ბე­ლი და ისიც ათი­ა­თა­სო­ბით დო­ლა­რის ხარ­ჯზე. დროა, რომ სხვა მიდ­გო­მა ავირ­ჩი­ოთ”,- ამ­ბობს ფი­ცჯე­რალ­დი.

ად­რე­უ­ლი კი­ბოს ინ­სტი­ტუტს ქალ­მა პა­ცი­ენ­ტებ­მა 200 000-მდე სის­ხლის ნი­მუ­ში მი­ა­წო­დეს. სწო­რედ ამ ნი­მუ­შე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე შეძ­ლეს მკვლე­ვა­რებ­მა იმ ცვლი­ლე­ბე­ბის დად­გე­ნა, რაც წი­ნა­სიმ­სივ­ნუ­რი უჯრე­დე­ბის მქო­ნე პა­ცი­ენ­ტებ­ში ხდე­ბა.

“აღ­მო­ვა­ჩი­ნეთ, რომ ლე­ი­კე­მი­ის სიმპტო­მე­ბის გა­მოვ­ლე­ნამ­დე, ადა­მი­ა­ნის სის­ხლში აშ­კა­რა გე­ნე­ტი­კუ­რი ცვლი­ლე­ბე­ბი ათ წელ­ზე მეტი ხნით ადრე შე­ი­ნიშ­ნე­ბა. ეს შანსს გვაძ­ლევს, რომ მკურ­ნა­ლო­ბა ად­რე­უ­ლად ჩა­ვა­ტა­როთ და კი­ბოს გან­ვი­თა­რე­ბის შან­სე­ბი შე­ვამ­ცი­როთ”,- აცხა­დებს ფი­ცჯე­რალ­დი.

წყა­რო: theguardian

მო­ამ­ზა­და: ანა სი­ბოშ­ვილ­მა

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

2024 წელს დაამტკიცებენ სისხლის ტესტს, რომელიც შეამოწმებს კოლორექტალურ (მსხვილი ნაწლავის) კიბოს. ამის შესახებ ახალ კვლევაშია ნათქვამი.

დასკვნებმა დაადგინა, რომ სისხლის ტესტი ძალზე ეფექტური იყო კოლორექტალური კიბოს აღმოჩენაში. თუმცა ეს არ ჩაანაცვლებს კოლონოსკოპიას.

კვლევაში მონაწილეობდა 7861 ადამიანი შეერთებული შტატებიდან, რომლებსაც ჩაუტარდათ როგორც კოლონოსკოპია – სამედიცინო პროცედურა, ასევე სისხლის ტესტი.

კვლევის თანახმად, სისხლის ანალიზმა დააფიქსირა კოლონოსკოპიით აღმოჩენილი კიბოს 83%, მაგრამ გამოტოვა 17%. იმავდროულად, იმ პირთა 10%-ისთვის, რომელთა კოლონოსკოპიის შედეგებმა ვერაფერი იპოვა, სისხლის ანალიზმა დაადგინა, რომ შესაძლოა საქმე ეხებოდეს მსხვილი ნაწლავის კიბოს.

ამჟამად, Shield სისხლის ტესტი უკვე იყიდება აშშ-ში 895 დოლარად. ის ასევე არ არის დამტკიცებული სურსათისა და წამლების ადმინისტრაციის (FDA) მიერ. Guardant Health მოელის, რომ გადაწყვეტილება მიიღება ამ წლის ბოლოს. თუ სისხლის ტესტი დამტკიცებული იქნება FDA-ს მიერ, ის ჩატარდება ყოველ სამ წელიწადში ერთხელ, 45 წლის ასაკიდან.

აღსანიშნავია, რომ მსხვილი ნაწლავის კიბოს სიმპტომებით და რისკ-ფაქტორებით ჯერ კიდევ დასჭირდებათ კოლონოსკოპია.

კიბოს სიკვდილიანობის მიხედვით, კოლორექტალური კიბო მეორე წამყვანი მიზეზია აშშ-ში და მესამე მსოფლიოში. კოლორექტალური კიბოს სკრინინგი რეკომენდებულია 45 წლის ასაკიდან.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ერთ-ერთი თეორიის მიხედვით, სიცოცხლე გაჩნდა მაშინ, როდესაც რნმ-მა საკუთარი თავის რეპლიკაცია დაიწყო. და, აი, ახლა მკვლევრების თქმით, მათ ამ პროცესის ნაწილი გაიმეორეს.

Washington Post-თან ინტერვიუში მეცნიერები ამბობენ, რომ შექმნეს რნმ-ის მოლეკულა, რომელიც სხვა ტიპის რნმ-ის ასლებს ქმნის. ეს ლაბორატორიულ პირობებში ადრეულ დედამიწაზე სიცოცხლის გაჩენის სიმულირებაა.

მკვლევრებს მიაჩნიათ, რომ დნმ-ისა და ცილების გაჩენამდე არსებობდა რნმ. სწორედ ამ მიდგომას მიმართეს მკვლევრებმა და ე.წ. „პირველად სუპში” რნმ საწყის ინგრედიენტად გამოიყენეს.

მკვლევრებმა ლაბორატორიაში დამზადებული რნმ-ის მოლეკულა შექმნეს, რომელიც ზუსტად აკოპირებდა სხვებს და შედეგად წარმოიქმნა ფერმენტი. ახლა, როდესაც ეს მოხდა, შესაძლებელია სიცოცხლის ადრეული ეტაპის შესწავლა.

„ლაბორატორიაში შექმნილ მოლეკულას თვითგამრავლება ჯერ არ შეუძლია, მაგრამ ის ამისკენ წინ გადადგმული ნაბიჯია. თუ რნმ საკუთარი თავის გამრავლებას შეძლებს, მაშინ ის ცოცხალია. ეს არის გზა, რომელიც ლაბორატორიაში სიცოცხლის გაჩენამდე მიგვიყვანს”, – თქვა კვლევის ავტორმა, ჯარელ ჯოისმა.

კვლევაში აღნიშნულია, რომ „დარვინისეული ევოლუციის” დასაწყებად რნმ-მა ორიგინალის იდენტური ასლები უნდა შექმნას. თუ რამე არასწორად წარიმართა, ყველაფერი სწრაფად უარესდება და ყოველი მომდევნო ასლი უფრო ბუნდოვანი ხდება.

„თუ შეცდომის მაჩვენებელი მაღალია, თქვენ ვერ შეინარჩუნებთ გენეტიკურ ინფორმაციას”, — განმარტა ჯოისმა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ცვლილებებს, რომლებსაც ადამიანი იწვევს ბუნებრივ გარემოში, აქვს შედეგები, რომლებიც ყოველთვის არ არის აშკარა. მაგალითად, ჰაერის დაბინძურება დაკავშირებულია ჭექა-ქუხილის დროს ელვის სიხშირის ზრდასთან. ეს დასკვნა გააკეთეს ჯეიმს მედისონის უნივერსიტეტის (JMU) მკვლევრებმა.

პუბლიკაციაში აღნიშნულია, რომ აეროზოლებსა და ელვას შორის ურთიერთობა ადრეც იყო შესწავლილი, მაგრამ მეცნიერები ჯერ კიდევ იბრძვიან სათანადო შეფასების მისაღებად მრავალი განსხვავებული ატმოსფერული ფაქტორის გამო.

ჯგუფმა შეისწავლა PM2.5, რომელიც არის 2,5 მიკრომეტრამდე ზომის ნაწილაკები, და PM10 (10 მიკრომეტრამდე) გარემოში, შეადარა ისინი ელვისებურ აქტივობას.

მიუხედავად იმისა, რომ მეტი ნაწილაკი ზოგადად მეტ ელვას ნიშნავს, დგება მომენტი, როდესაც ჰაერში ძალიან ბევრი ნაწილაკი რეალურად ამცირებს ელვის რაოდენობას, სავარაუდოდ ქარიშხლის დროს ენერგიის დაკარგვის გამო.

„როგორც ჩანს, სადაც არ უნდა წახვიდეთ, ქალაქების დაბინძურებამ შეიძლება გააუარესოს ჭექა-ქუხილი და ელვა“, – თქვა ბენტლიმ.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ახალმა კვლევამ აჩვენა, რომ მაიმუნების სახეობა მარმოსეტები კომუნიკაციის დროს ერთმანეთს სახელების გამოყენებით მიმართავენ. ამ ქცევის გამო, ისინი პირველი არაადამინი პრიმატები არიან, რომლებიც მიმართვის დროს სახელებს იყენებენ. ინფორმაციას CNN-ი ავრცელებს.

მაიმუნები ერთმანეთის დასაძახებლად სპეციალურ ბგერებს იყენებენ, რომლებიც ცნობილია როგორც “ფი ზარები”, რაც მეცნიერების თქმით არის “მაღალკოგნიტური” ქცევა, რომელიც ადრე მხოლოდ ადამიანებში, დელფინებსა და სპილოებში შეინიშნებოდა.

აღმოჩენა, რომელიც ებრაული უნივერსიტეტის ჯგუფმა გააკეთა, სამეცნიერო ჟურნალ Science-ის ახალ ნომერში გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მსოფლიოს მასშტაბით ბავშვების მხედველობა სტაბილურად უარესდება და ყოველი სამი ბავშვიდან ერთს ახლომხედველობა აქვს – ინფორმაციას BBC ჩინელი მეცნიერების კვლევაზე დაყრდნობით ავრცელებს, რომელიც ჟურნალში British Journal of Ophthalmology გამოქვეყნდა.

კვლევის ავტორებმა 6 კონტინენტზე, 50 ქვეყანაში 5 მილიონზე მეტი ბავშვის მონაცემები შეისწავლეს და დაადგინეს, რომ 2050 წლისთვის ახლომხედველობა, იგივე მიოპია მოზარდების ნახევარზე მეტს შეეხება.

დღეს ახლომხედველობის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი აზიაში ფიქსირდება. იაპონიაში შორს მდებარე ობიექტების დანახვა ბავშვების 85%-ს უჭირს, სამხრეთ კორეაში 73%-ს, ჩინეთსა და რუსეთში კი 40%-ს. ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი კი პარაგვაისა და უგანდაში ფიქსირდება – მხოლოდ 1%.

მეცნიერების დაკვირვებით, სიტუაცია კორონავირუსის გამო დაწესებული ლოკდაუნების დროს გაუარესდა, როდესაც მილიონობით ბავშვს დროის ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში სახლში მოუწია დარჩენა.

სპეციალისტები დაავადების გამომწვევ მიზეზებსაც განმარტავენ. დიდ წილად ის გენეტიკურ ფაქტორებზეა დამოკიდებული, თუმცა არანაკლებ როლს ის გარემოც თამაშობს, რომელშიც ბავშვი იზრდება. მაგალითად, აზიაში, ბავშვები სწავლას ადრეული ასაკიდან იწყებენ. შესაბამისად, ისინი მეტ დროს ატარებენ წიგნებზე და ეკრანებზე ფოკუსირებაში, რაც თვალის კუნთის დაძაბულობას იწვევს. აფრიკაში კი ბავშვები სწავლას 7-8 წლის ასაკში იწყებენ და იქ, აზიასთან შედარებით, მიოპიის შემთხვევები შვიდჯერ ნაკლებია.

ბრიტანელი ექიმები ამბობენ, რომ ახლომხედველობის განვითარების შანსების შესამცირებლად, ბავშვებმა 7-9 წლის ასაკში დღეში სულ მცირე 2 საათი უნდა გაატარონ გარეთ, მშობლებმა კი ამ პერიოდში მათი მხედველობა წელიწადში ერთხელ მაინც უნდა შეამოწმონ.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მსოფლიო მეტეოროლოგიური ორგანიზაციის (WMO) ახალი ანგარიშის თანახმად, ჩვენს პლანეტაზე არსებულ მდინარეებში წყლის დონე საგანგაშო ტემპით იკლებს. გასაკვირი არაა, რომ ეს კლიმატის ცვლილების გამო ხდება, რომლის შედეგებიც უკვე დედამიწის ყველა რეგიონში იგრძნობა.

მაგალითად, გასული წელი დოკუმენტირებულთა შორის ყველაზე მშრალი იყო. მაგრამ მსგავსი პრობლემა მხოლოდ შარშან არ გამოვლენილა, არამედ მდინარეებში წყლის დონე ბოლო 5 წლის განმავლობაში განსაკუთრებულად სწრაფად იკლებს. ცნობილია, რომ 2023-ში მდინარის აუზების 50%-ზე მეტში წყლის ანომალიური დეფიციტი დაფიქსირდა, რაც რეკორდულ სიცხესა და ბუნებრივ კატასტროფებს დაემთხვა. ეს მიანიშნებს, რომ ამ ორ მოვლენას შორის პირდაპირი კავშირია.

მეცნიერები ამბობენ, რომ წყალთან ასოცირებული ცვლილებები, როგორიცაა დატბორვები, უხვი ნალექი და გვალვა, გლობალური დათბობის დასტურია. ეს ეკოსისტემას, მოსახლეობასა და სახელმწიფოების ეკონომიკას სერიოზული საფრთხის წინაშე აყენებს. ასევე, ტემპერატურის მატება პლანეტის ჰიდროლოგიურ ციკლს აჩქარებს ისე, რომ სიტუაცია უკვე არაპროგნოზირებადი ხდება.

ერთი მხრივ, ამაში მნიშვნელოვან როლს ოკეანის ზედაპირის ტემპერატურის ცვლილებით გამოწვეული ურთიერთსაწინააღმდეგო ბუნებრივი ფენომენები, ლა ნინია და ელ ნინიო, იწვევს. მეორე მხრივ, კლიმატის ცვლილება მათ გავლენას საგრძნობლად აძლიერებს.

ახალი ანგარიშის მიხედვით, 2023 წელს მდინარე ამაზონის აუზში წყლის დონემ ყველაზე დაბალ ნიშნულს მიაღწია მათ შორის, რაც 1902 წლიდან დაფიქსირებულა. ამბობენ, რომ ამაში წვლილი 2022-ის მიწურულსა და 2023-ის დასაწყისში ლა ნინიადან ელ ნინიოზე გადასვლას მიუძღვის.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მკვლევრებმა დაადგინეს, რომ  ტვინი ქმნის მოგონებების მრავალ ასლს, რაც საშუალებას აძლევს მას დაარეგულიროს, თუ როგორ იცვლება ისინი დროთა განმავლობაში.

ადრე მეცნიერები თვლიდნენ, რომ ეს პლასტიურობა გამოწვეულია ტვინის უჯრედებში ცვლილებებით, რომლებიც თავდაპირველად ახდენენ მეხსიერების კოდირებას, და მათ სჯეროდათ, რომ ეს უჯრედები ინახავდნენ ტვინში თითოეული მეხსიერების მხოლოდ ერთ ასლს. თუმცა, ახალი კვლევა ვარაუდობს, რომ ეს შეიძლება ასე არ იყოს.

მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ მღრღნელებში, მაგალითად, ტვინი ინახავს მოცემული მეხსიერების სულ მცირე სამ ასლს, დაშიფრავს მას ორგანოს რამდენიმე ადგილას.

ეს ასლები დაშიფრულია ნეირონების სხვადასხვა ჯგუფის მიერ ჰიპოკამპში. ეს არის ტვინის არეალი, რომელიც კრიტიკულია სწავლისა და მეხსიერებისთვის. ასლები განსხვავდება მათი შექმნის დროით, ხანგრძლივობით და რამდენად იცვლება დროთა განმავლობაში.

აღმოჩენამ შეიძლება გამოიწვიოს გარკვეული დარღვევების მკურნალობის ახალი მეთოდების შემუშავება, თქვა მკვლევარმა. მაგალითად, პოსტტრავმული სტრესული აშლილობის შემთხვევაში, ადამიანები განიცდიან ინტრუზიულ გამობრუნებებს, რაც არასასურველი, შემაშფოთებელი მოგონებებია ტრავმული მოვლენის შესახებ. შესაძლოა შესაძლებელი იყოს ისეთი წამლის შემუშავება, რომელიც უპირატესად ააქტიურებს გვიან დაბადებულ ნეირონებს, რომლებიც უფრო პლასტიკურია და, შესაბამისად, უფრო რეაგირებენ ფსიქოთერაპიაზე, თქვა მან.

იმავდროულად, იმ ადამიანების შემთხვევაში, რომლებსაც აქვთ მეხსიერების დაქვეითება დემენციის გამო, სხვა ტიპის წამალმა შეიძლება გამოიწვიოს ადრეული ნეირონების აქტივობის სტიმულირება, რომელთა მონაცემები უფრო ძლიერად ინახება. ზოგადად, ასეთი მკურნალობა მეხსიერების თვისებებზე მანიპულირებას მოახდენს იმის არჩევით, თუ რომელი ტიპის ნეირონი იქნება გამოყენებული მის ტვინში კოდირებისთვის, განმარტა დონატომ.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”