კვლევები

ნიუ იორკის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა კვლევა ჩაატარეს და ფიქრობენ, რომ დაადგინეს, საიდან ჩნდება სმენითი ჰალუცინაციები. საუბარია ხმებზე, რომლებიც შიზოფრენიისა და სხვა ფსიქიკური დაავადებების მქონე ადამიანებს ჩაესმით.

მკვლევრებმა ელექტროენცეფალოგრამა გამოიყენეს და ტვინის აქტივობას დააკვირდნენ. დადგინდა, რომ სმენითი ჰალუცინაციების “გაგონების” მექანიზმი რადიკალურად არ განსხვავდება იმისგან, თუ როგორ გვესმის გარემოდან შემომავალი ხმები.

დიდი ხანია მიჩნეულია, რომ შიზოფრენიისა და სხვა დაავადებების მქონე ადამიანებს ობიექტურად არარსებული ხმები იმიტომ ესმით, რომ მათ ტვინს ფიქრებისა და გარედან წამოსული ხმების გამიჯვნა უჭირს; შედეგად ადამიანი ისე აღიქვამს, თითქოს გარემოში ვიღაც ელაპარაკება.

სმენითი ჰალუცინაციების მქონე ადამიანების ტვინი ამ ხმებსაც ისევე ამუშავებს, როგორც სხვა ნებისმიერ ხმას. იმის გასაგებად, თუ რით განსხვავდება სმენითი ჰალუცინაციების მქონე ტვინი ჩვეულებრივისგან, შანხაის ტვინის და კოგნიტიური მეცნიერების ინსტიტუტის (ნიუ იორკის უნივერსიტეტი) მეცნიერებმა კვლევა ჩაატარეს. მათ შიზოფრენიის მქონე პაციენტებს ელექტროენცეფალოგრამის (EEG) მონიტორები დაამაგრეს. კვლევის 20 მონაწილეს სმენითი ჰალუცინაციები ჰქონდა, ხოლო 20-ს — არა.

მკვლევრებმა აღმოაჩინეს, რომ სმენითი ჰალუცინაციების მქონე ადამიანების ტვინები “დასკვნითი განმუხტვის” სიგნალს ვერ წარმოქმნიდა. ეს სიგნალი შინაგან მონოლოგებს ახშობს და სხეულს ამზადებს, რომ ჩვენი პირიდან მომავალი ხმები გაიგონოს.

კვლევის მონაწილეებს სთხოვდნენ, რომ რაიმე მარცვალი წარმოეთქვათ. როცა ცდისპირები ამისთვის ემზადებოდნენ, ჰალუცინაციების მქონე ჯგუფი შინაგან მონოლოგებს წყვეტდა სალაპარაკოდ; ამასთანავე, იგი ზედმეტად აქტიურად რეაგირებდა “ეფერენტულ ასლზე” — ტვინის სიგნალზე, რომელიც ვოკალიზაციასთან დაკავშირებულ მოტორულ ფუნქციებს ინსტრუქციებს აძლევს.

გამოდის, სმენითი ჰალუცინაციები ტვინის იმ ნაწილს ააქტიურებს, რომელიც ხმებს ამუშავებს, ამავდროულად კი საუბართან დაკავშირებულ ზოგიერთ მოტორულ ფუნქციას აფერხებს. შედეგად სმენითი ჰალუცინაციების მქონე ადამიანები საკუთარ აზრებს ხარვეზიანად ამუშავებენ, საბოლოოდ კი ტვინი ამ აზრებს გარედან შემომავალ ხმებად აღიქვამს.

“სმენითი ჰალუცინაციების მქონე ადამიანებს შეუძლიათ, ხმები გარეგანი გამღიზიანებლის გარეშე “გაიგონონ”. ტვინში მოტორულ და სმენით სისტემებს შორის ფუნქციური კავშირების დარღვევაა პასუხისმგებელი იმაზე, რომ წარმოსახვისა და რეალობის გამიჯვნის უნარი იკარგება”, — განმარტავენ მკვლევრები მოხსენებაში.

ავტორები ფიქრობენ, რომ, შესაძლოა, ეს მიგნება შიზოფრენიის უკეთესი სამკურნალო მეთოდების შემუშავებაში დაგვეხმაროს. როგორც წესი, ამ დაავადებას მედიკამენტური მკურნალობითა და ზოგჯერ ფსიქოთერაპიითაც მართავენ. ამის მიუხედავად, სიმპტომების ბოლომდე მოხსნა ნაკლებად ხერხდება, ზოგიერთ წამალს კი უსიამოვნო გვერდითი მოვლენები ახასიათებს.

ნაშრომი, რომელშიც მკვლევრები თავიანთ მიგნებებზე საუბრობენ, ჟურნალში PLOS Biology გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ნახშირბადის ციკლი ჩვენს პლანეტაზე მიმდინარე უმნიშვნელოვანესი პროცესია, რომელიც მსოფლიო კლიმატთან მჭიდრო კავშირშია. ატმოსფეროში დაგროვებული დიდი ოდენობით ნახშირორჟანგის მოსაშორებლად აუცილებელია, ის ოკეანეებმა, ნიადაგმა და ტყეებმა საკმარისად შთანთქას.

ახალი არარეფერირებული კვლევის თანახმად, ხმელეთმა და მცენარეებმა გასულ წელს ნახშირორჟანგი თითქმის არ შთაინთქა, ანუ წინა წლებთან შედარებით CO₂ ძალიან მცირე რაოდენობით გადაამუშავა. ეს საინტერესოა, რადგან 2023 წელი რეკორდულად ცხელი იყო.

მნიშვნელოვანია, რომ მსგავსი ტენდენცია ოკეანეებშიც ფიქსირდება. ამას შარშანდელი კვლევა ადასტურებს, რომელიც ზოოპლანქტონებზე ჩატარდა. დადგინდა, რომ ოკეანის მყინვარების სწრაფი დნობა, სავარაუდოდ, ნახშირორჟანგის შთანთქმას აძნელებს. ამის პარალელურად გარემოში სათბურის აირების ემისია არა და არ მცირდება, ბუნება კი მათ მოსაშორებლად ჩვენი ერთადერთი იმედია.

“პლანეტა, რომელიც სტრესის ქვეშაა, ჩუმად გვეხმარებოდა და ბიომრავალფეროვნების მეშვეობით შესაძლებლობას გვაძლევდა, პრობლემისთვის დროებით ყურადღება არ მიგვექცია.

შედეგად, კომფორტის ზონაში გადავინაცვლეთ და კრიზისს სათანადოდ ვერ აღვიქვამთ”, — ამბობს პოტსდამის კლიმატის გავლენის კვლევითი ინსტიტუტის დირექტორი, იოჰან როკსტრომი.

მეცნიერები აცხადებენ, რომ კომპიუტერული მოდელების მიხედვით, მომავალში კლიმატის ცვლილების გამო ხმელეთისა და ოკეანეების მიერ სულ უფრო ნაკლები ნახშირორჟანგი შთაინთქმება.

სიმულაციების უმეტესობის თანახმად, ეს ცვლილება ნელა მოხდება, მომდევნო 100 წლის განმავლობაში. ამის მიუხედავად, სავალალო შედეგებს უკვე ვხედავთ, რადგან უარესდება ისეთი ფაქტორები, როგორიც ტყის ხანძრები და გაუტყეურებაა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ბავშვობაში, როცა სამყაროს აქტიურ აღქმას ვიწყებთ, ჩვენამდე დიდძალი ინფორმაცია აღწევს და საჭირო ხდება, რეალური ფაქტი და ტყუილი ერთმანეთისგან გავმიჯნოთ. იმის გასაგებად, თუ როგორი დამოკიდებულება აქვთ მცირეწლოვნებს ამგვარი მონაცემების სხვადასხვა წყაროს მიმართ, მეცნიერთა საერთაშორისო გუნდმა კვლევა ჩაატარა.

“მთავარი კითხვაა, როგორ ირჩევენ ბავშვები, ვისგან ისწავლონ, როცა ურთიერთსაპირისპირო მტკიცებების წინაშე დგანან?”, — აცხადებენ სპეციალისტები.

მათ კვლევაში 3-დან 6 წლამდე ასაკის 111-მა ინდივიდმა მიიღო მონაწილეობა. აღმოჩნდა, რომ ისინი რობოტებს უფრო ენდობოდნენ, ვიდრე ადამიანებს. ასევე, მათ მიერ დაშვებული შეცდომების მიმართაც მეტი მიმღებლობა ჰქონდათ.

მეცნიერებმა ბავშვები 2 ჯგუფად დაჰყვეს და თითოეულს აჩვენეს ვიდეოები, რომლებშიც რობოტები და ადამიანები სხვადასხვა ობიექტის სახელს ამბობდნენ. ზოგიერთი ეს ნივთი მათთვის ისედაც ცნობილი იყო, ზოგის სახელი კი არ იცოდნენ. პირველ შემთხვევაში მკვლევრები ადამიანებსა და რობოტებს შეუსაბამო სიტყვას ათქმევინებდნენ, მაგალითად თეფშს “კოვზს” უწოდებენ. ამას მცირეწლოვნების ნდობაზე უნდა ემოქმედა.

როცა რობოტებიცა და ადამიანებიც თანაბრად სანდოებად წარმოაჩინეს, ბავშვებს ობიექტების სახელების გაგება მაინც პირველისგან უფრო სურდათ და მათი ნათქვამისაც მეტად სჯეროდათ. ასევე, როცა ჰკითხეს, ვის აირჩევდნენ საიდუმლოს გასაზიარებლად, სამეგობროდ ან მასწავლებლად, ხშირად ისევ რობოტებს ასახელებდნენ.

საინტერესოა, რომ ისინი შეცდომებზეც სხვადასხვაგვარად რეაგირებდნენ. კერძოდ, როცა სახელი ადამიანს ეშლებოდა, მიიჩნევდნენ რომ ის ამას განზრახ აკეთებდა, მაგრამ რობოტის შემთხვევაში ასე არ ეგონათ.ავტორები ასკვნიან, რომ ბავშვებისთვის რობოტის სანდოობა დამოუკიდებელია იმისგან, აღიქვამენ თუ არა მას სოციალური ურთიერთობისთვის სასურველ პარტნიორად.

აღქმა ასაკის მიხედვითაც განსხვავებოდა. მაგალითად, მოზრდილი ბავშვები ადამიანებს მეტად ენდობოდნენ, ვიდრე შედარებით პატარები, მაგრამ ეს მხოლოდ მაშინ, როცა რობოტი უფრო არასანდოდ იყო წარმოჩენილი. ამის მიუხედავად, საბოლოო ჯამში, კვლევის მონაწილეებს უმეტესწილად მაინც რობოტების სჯეროდათ. მიზეზი მათთვის არ უკითხავთ, ამიტომ უცნობია, რითაა ეს განპირობებული.

ავტორების თქმით, მეტის გასაგებად კვლევა არა ვიდეო ფორმატის გამოყენებით, რამედ ცოცხალი ინტერაქციით უნდა ჩატარდეს. მათი ნაშრომი გამოცემაში Computers in Human Behavior გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

უკვე 12 000 წელია, კატები ჩვენ გვერდით ცხოვრობენ და, როგორც ჩანს, ამ დროის განმავლობაში ადამიანთა კომუნიკაციას ალღოც აუღეს. ახალი კვლევის თანახმად, შესაძლოა, ისინი კონკრეტული ობიექტების შესაბამის სიტყვებთან ასოციაციებს ბავშვებზე სწრაფად იმახსოვრებენ. ასევე, ამისთვის ჯილდოზე დაფუძნებული სპეციალური გაწვრთნა არ სჭირდებათ.

ამ უნარის გამოსაკვლევად იაპონელმა მეცნიერებმა 32 ზრდასრულ კატაზე ჩაატარეს ექსპერიმენტი, რომელიც მანამდე მეტყველების განვითარების შესასწავლად 14 თვის ბავშვებზე იყო გამოცდილი. ცხოველებს ლეპტოპში ხანმოკლე ანიმაციურ ვიდეოებს აჩვენებდნენ, პარალელურად კი მათი პატრონების აუდიო ჩანაწერი ესმოდათ, რომელშიც გამოგონილ სიტყვებს ამბობდნენ.

პირველ ვიდეოში მარტორქის მსგავსი არსება ჩანდა, რომელიც იზრდებოდა და პატარავდებოდა, გამოგონილი სიტყვა კი “კენარუ” იყო. მეორეში ცვალებადი ზომის მქონე წითელი მზე იყო წარმოდგენილი, რომლის შესაბამის სიტყვადაც “პარუმბო” შეარჩიეს. ბავშვებში 20-წამიანი ვიდეო/აუდიო გამოიყენეს, ამ ცდაში კი 2-2 ექსპერიმენტის 9-წამიანი ვიდეოები აღმოჩნდა საკმარისი იმისთვის, რომ კატების უმრავლესობას ასოციაციები დაემახსოვრებინა.

ამის შემდეგ კატები მცირე ხნით შეასვენეს და მომდევნო ეტაპზე ვიდეო-აუდიო კიდევ 4-ჯერ აყურებინეს/მოასმენინეს. ამჯერად მათ ნახევარში სიტყვები “არასწორი” იყო. ცხოველებს ეს შეუმჩნეველი არ დარჩენიათ და დაიბნენ, რაც იმით გამოიხატა, რომ ეკრანს საშუალოდ 33%-ით მეტხანს უყურებდნენ. ზოგი მათგანის გუგები ამ შეუსაბამობის გამო გაფართოვდა კიდეც.

“ეს ადასტურებს, რომ კატებს გამოსახულებისა და სიტყვის ასოციაციების სწრაფად დამახსოვრება შეუძლიათ. ისინი ჩვენს ყოველდღიურ საუბარს აკვირდებიან და იმაზე მეტად ცდილობენ გაიგონ, რას ვამბობთ, ვიდრე წარმოგვიდგენია”, — აცხადებენ მეცნიერები.

აღსანიშნავია, რომ კატებსა და ბავშვებში ჩატარებული ექსპერიმენტები 100%-ით იდენტური არ ყოფილა, ამიტომ რამდენად მართებულია შედეგების შედარება, საკამათოა. პატარებს მხოლოდ ერთმარცვლიან სიტყვებს ასმენინებდნენ, თანაც უცნობი ადამიანის მიერ სხვადასხვა ინტონაციით ნათქვამს. ოთხფეხა მეგობრებს სამმარცვლიანი სიტყვების დამახსოვრება მოუწიათ, რომელთაც მათივე პატრონი ერთი ინტონაციით ამბობდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

მეცნიერთა ჯგუფი ამტკიცებს, რომ იპოვეს საკუთარი თეორიის მტკიცებულებები იმის შესახებ, რომ კომპლექსური სიცოცხლე დედამიწაზე იმაზე 1,5 მილიარდი წლით ადრე აღმოცენდა, ვიდრე აქამდე გვეგონა. ამის შესახებ BBC წერს.

გამოცემის ინფორმაციით, გაბონში მომუშავე სპეციალისტებმა ეს მტკიცებულებები ნამარხი ნეშტების სახით ქვებში აღმოაჩინეს, რამაც დაარწმუნა, რომ ცხოველთა ბინადრობისთვის შესაფერისი პირობები პლანეტაზე უკვე 2,1 მილიარდი წლის წინ არსებობდა. მათივე განცხადებით, იმ დროს ბინადარი ორგანიზმები ზღვის კონკრეტულ მონაკვეთში ცხოვრობდნენ და დროთა განმავლობაში გადაშენდნენ.

თუმცა მათ მოსაზრებას მეცნიერებათა უმეტესობა არ ეთანხმება. სპეციალისტების უმრავლესობას სჯერა, რომ სიცოცხლე დედამიწაზე დაახლოებით 635 მილიონი წლის წინ აღმოცენდა. ამასთან, მეცნიერები ვერც იმაზე თანხმდებიან, არის თუ არა გაბონში ნაპოვნი ფორმაციები ნამარხი ნაშთები.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”