close

კვლევები

ასტრონომია - კოსმოსიეს საინტერესოაკვლევები

დედამიწაზე დღეების ხანგრძლივობა მატულობს 

1.76K views on

ზოგჯერ გვეჩვენება, რომ დრო ძალიან სწრაფად გადის. თუმცა, ზოგიერთი მეცნიერი აცხადებს, რომ ყველაფერი პირიქითაა – დღეები დედამიწაზე დროთა განმავლობაში უფრო  ხანგრძლივი ხდება, ეს კი ჩვენი პლანეტის ბრუნვაზე მთვარის ზეგავლენის გამო ხდება.

ახლახან ჩატარებულ კვლევაზე დაყრდნობით, მეცნიერები აცხადებენ, რომ მათ 1,4 მილიარდი წლის წინ დედამიწასა და მთვარეს შორის ურთიერთობა გამოიკვლიეს და დაადგინეს, რომ მაშინ დღე არა 24-საათიანი, არამედ 18-საათიანი იყო.

ეს კი იმას ნიშნავს, რომ იმ დროიდან დღემდე დღე 6 საათით გახანგრძლივდა ანუ წელიწადში საშუალოდ 0.00001542857 წამით.

ამის მიზეზი კი ის გახლავთ, რომ მთვარე ნელ-ნელა შორდება დედამიწას. 1,4 მილიარდი წლის წინ ის ცოტა უფრო ახლოს იყო დედამიწასთან, ჩვენი პლანეტა კი უფრო სწრაფად ბრუნავდა.

კოლომბიის უნივერსიტეტის მეცნიერების მიერ გამოყენებული ტექნოლოგია – TimeOptMCMC აერთიანებს ასტრონომიულ თეორიას, გეოლოგიურ მონაცემებს და სტატისტიკას. მისი საშუალებით შესაძლებელია იმის განსაზღვრა, თუ როგორ იცვლება მზის სისტემა დროთა განმავლობაში.

TimeOptMCMC-ის საშუალებით განხორციელებული რეკონსტრუქციის გზით, მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ დღის ხანგრძლივობა ყოველწლიურად 0.000018 წამით მატულობს, მთვარე კი დედამიწას წელიწადში დაახლოებით 3.82 სანტიმეტრით შორდება.

 

წყარო: https://www.sciencealert.com

მასალა მოამზადა:  თამარ ტაბატაძემ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

სრულად ნახვა
ბიოლოგიაეს საინტერესოაკვლევები

გამოვლინდა გენები, რომლებმაც ადამიანის ტვინის ჩამოყალიბებას შეუწყვეს ხელი

2.06K views on

მეცნიერებმა სამი გენი გამოავლინეს, რომლებმაც გადამწყვეტი როლი შეასრულეს ადამიანის ევოლუციაში – ტვინის ზომის ზრდაში, რამაც შემეცნებით პროგრესს შეუწყო ხელი და განსაზღვრა ჩვენი, როგორც ადამიანების, ჩამოყალიბება.

მეცნიერები აცხადებენ, რომ ეს გენები, რომლებიც მხოლოდ ადამიანებშია ნაპოვნი,   3-4 მილიონი წლის წინ გამოჩნდა ანუ იმ პერიოდის წინ, როდესაც არქეოლოგიურ ნამარხებში ვლინდება ადამიანის წინაპრის სახეობებში ტვინის ზომის მკვეთრი ზრდა.

სამ ახლახან აღმოჩენილ გენს, მეოთხე – უფუნქციო გენთან ერთად, NOTCH2NLგენებს უწოდებენ. ისინი განსაკუთრებით აქტიურია ცერებრალური ქერქის ნერვული ღეროვანი უჯრედების რეზერვუარში, ეს გახლავთ ტვინის გარეფენა, რომელიც პასუხისმგებელია ისეთი მნიშვნელოვანი ფსიქიკური ფუნქციებისათვის, როგორიცაა – შემეცნება, ენა, მეხსიერება, აზროვნება და ცნობიერება.

,,ცერებრალული ქერქი არის ის, რაც უმეტესწილად განსაზღვრავს – თუ რა სახეობას მივეკუთვნებით და ვინ ვართ ჩვენ, როგორც ინდივიდები. მისი ევოლუცია კი ის მნიშვნელოვანი საკითხია, რომელიც კაცობრიობის წარმოშობას ეხება,” – აცხადებენ მეცნიერები.

აღნიშნული გენები ადამიანის უახლოეს ნათესავებშიც კი არ არსებობს. არცერთი მათგანი არაა აღმოჩენილი მაიიმუნებსა და ორანგუტანებში. მეცნიერებმა ამ გენების უფუნქციო ,,ბიძაშვილი” გორილებსა და შიმპანზეებში აღმოაჩინეს. აღსანიშნავია, რომ NOTCH2NL-ი აღმოჩნდა ადამიანის ხაზის ორ გადაშენებულ სახეობაში –  ნეანდერტალელებსა და დენისოვანსებში.

მეცნიერები აცხადებენ, რომ NOTCH2NL-ი  დაკავშირებულია ისეთ ნევროლოგიურ მდგომარეობებთან, როგორიცაა აუტიზმი,  შიზოფრენია და თავის უჩვეულოდ დიდ ან პატარა ზომასთნ.

NOTCH2NLგენების შესახებ ჩატარებული 2 კვლევის შედეგები სამეცნიერო ჟურნალ ,,Cell-ში“ გამოქვეყნდა.

წყარო: https://www.reuters.com

მასალა მოამზადა:  თამარ ტაბატაძემ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
ბიოლოგიაეს საინტერესოაკვლევებიმედიცინამსოფლიო

უძილობის დროს ტვინი გამოფიტვას იწყებს

2.28K views on

მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ არასაკმარისი ძილი ნეირონებისა და სინაფსური კავშირების დაზიანებას იწვევს, რომლის აღდგენა შეუძლებელია.

იტალიის ერთ-ერთი პოლიტექნიკური უნივერსიტეტის მეცნიერებმა ძუძუმწოვრების ტვინის ის ნაწილი შეისწავლეს, რომელიც ძილის დარღვევებზეა პასუხისმგებელი და კარგად დასვენებულ და გამოუძინებელ ვირთაგვებს შორის უცნაური სხვაობა აღმოაჩინეს.

ისევე, როგორც ადამიანის სხეულის უჯრედებში, ადამიანის ტვინშიც ნეირონები მუდმივად ახლდება ორი სხვადასხვა ტიპის გლიალური უჯრედით, რომელსაც ხშირად ნერვული სისტემის წებოსაც უწოდებენ.

მიკროგლიალური უჯრედები პასუხისმგებელნი არიან ძველი და გაცვეთილი უჯრედების გაწმენდის პროცესზე, რომელსაც ეწოდება ფაგოციტოზი, რაც ბერძნულად „შთანთქმას“ ნიშნავს.

ასტროციტები  კი – ტვინში არასაჭირო სინაფსების რაოდენობას ამცირებენ, რაც ტვინის ხვეულების განახლებას უწყობს ხელს.

ეს პროცესი კი მაშინ ხდება, როცა გვძინავს, თუმცა აღმოჩნდა, რომ იგივე პროცესი მაშინაც მიმდინარეობს, როცა უძილობა გვჭირს. თუმცა ამას სიკეთის ნაცვლად ზიანი მოაქვს, ვინაიდან ზედმეტი გასუფთავებისგან ტვინი თვითდაზიანებას იწყებს. ეს შეიძლება შევადაროთ შემდეგ სიტუაციას: ვიღაცას თქვენი სახლიდან თქვენი ძილის დროს ნაგავი გააქვს, რამდენიმე  დღის შემდეგ კი ნაგავს აყოლებს ტელევიზორს, მაცივარსა და სხვა საჭირო ნივთს.

,,ჩვენ მიერ ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ სინაპსებს ასტროციტები უძილობის დროსაც ,,ჭამენ””- აცხადებენ კვლევის ავტორები.

მეცნიერებმა თაგვების ოთხი ჯგუფი შეისწავლეს:

1.თაგვები, რომლებსაც 6-8 საათი ეძინათ (კარგად დასვენებულები);

  1. თაგვები, რომლებიც პერიოდულად იღვიძებდნენ;
  2. თაგვები, რომლებიც უძილობა აწუხებდათ;
  3. თაგვები, რომლებსაც უძილობა ქრონიკულად აწუხებდათ.

როდესაც მეცნიერებმა ამ ჯგუფების ასტეროციტების აქტიურობა შეისწავლეს, პირველი ჯგუფის თაგვებში 5.7 პროცენტი სინაფსები აღმოაჩინეს, მეორეში –  7.3; მესამეში – 8.4, ხოლო მეოთხეში – 13.5.

მაგრამ, როდესაც მკვლევარებმა ამ ოთხი ჯგუფის მიკროგლიალური უჯრედები შეისწავლეს, აღმოჩნდა, რომ მესამე და მეოთხე ჯგუფებში – უძილო და ქრონიკულად უძილო თაგვებში მათი აქტივობა მომატებული იყო, რაც შემაშფოთებელია, ვინაიდან მიკროგლიალური აქტივობა ალცჰეიმერის დაავადებასა და სხვა ნეიროდეგენერაციასთანაა დაკავშირებული.

ჩატარებული კვლევის შედეგები მნიშვნელოვანია, თუმცა ჯერ კიდევ არსებობს პასუხგაუცემელი კითხვები, მაგალითად: მიმდინარეობს თუ არა იგივე პროცესი ადამიანების ტვინში და აღმოიფხვრება თუ არა დაზიანება ძილის შედეგად.

წყარო:   https://www.sciencealert.com/

მასალა მოამზადა:  თამარ ტაბატაძემ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

სრულად ნახვა
ეკონომიკაკვლევებიპოლიტიკასაქართველოსოციოლოგია

სიმბოლურად ბავშვთა დღისთვის: საარსებო შემწეობას 150 186 არასრულწლოვანი იღებს

1.3K views on

საქართველოს სახალხო დამცველმა – ნინო ლომჯარიამ  ბავშვთა უფლებრივი მდგომარეობის შესახებ ანგარიშის პრეზენტაცია გამართა.

როგორც კვლევიდან ირკვევა,  ბავშვთა სიღარიბე და ცხოვრების არასათანადო დონე ქვეყანაში კვლავ ერთ-ერთი უმთავრესი პრობლემაა.

,,საარსებო შემწეობის მიმღებ არასრულწლოვანთა რაოდენობა საგანგაშოა და 150 186-ს შეადგენს, თუმცა ეს არ ასახავს სრულ სურათს და გაცილებით მეტია იმ ბავშვების რაოდენობა, რომლებიც ოფიციალური სტატისტიკის მიღმა რჩებიან, როგორიცაა – ქუჩაში მცხოვრები და მომუშავე ბავშვები, ასევე – არიან ბავშვები, რომლებიც, სიღარიბის მიუხედავად, ვერ ხვდებიან სახელმწიფო შემწეობის პროგრამაში.

საგანგაშოა ისიც, რომ 2017 წელს, სახელმწიფო ზრუნვაში ჩართული ბავშვების 11% ბიოლოგიური ოჯახიდან სწორედ სიღარიბის და ცხოვრების არასათანადო სოციალურ-ეკონომიკური პირობების გამო გაიყვანეს”, -წერია ანგარიშში.

ანგარიშის თანახმად, მთავარ პრობლემად რჩება ბავშვების დაცვა ძალადობისგან.  აქვე – საუბარია იმაზე, რომ სახელმწიფოს დღემდე არ აქვს სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი ბავშვების რეაბილიტაცისას და დახმარების ეფექტიანი სისტემა.

 

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

სრულად ნახვა
ეს საინტერესოაკვლევებისაქართველო

მკვლევარები მტკვრის აუზის პოტენციალს შეისწავლიან

1.58K views on

ესპანეთის ნავთობისა და გაზის ნავთობკომპანია ,,REPSOL-ი” მტკვრის აუზის ნახშირწყალბადების პოტენციალს შეისწავლის და შესაბამის ანგარიშსს მოამზადებს, გარკვეული რეკომენდაციებით  თუ როგორ უნდა ავითვისოთ მტკვრის აუზი.

ეკონომიკის სამინისტროს ცნობით, შესაბამისი მემორანდუმი  დღეს, ნავთობისა და გაზის სახელმწიფო სააგენტოსა და ესპანეთის ნავთობისა და გაზის ნავთობკომპანია ,,REPSOL-ს” შორის გაფორმდება.

მემორანდუმის ფარგლებში, ქართველი სპეციალისტები ,,REPSOL-ის” მონაცემთა ბაზაში გადამზადებას გაივლიან.

 

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
განათლებაკვლევებისაქართველო

2018 წლის საატესტატო გამოცდებზე მინიმალური ზღვარი 11 000–ზე მეტმა მოსწავლემ ვერ გადალახა

1.46K views on

2018 წლის მე–12 კლასის საატესტატო გამოცდებზე 11–ათასზე მეტი მოსწავლე ჩაიჭრა.

,,იმ მოსწავლეთა ჯამური რაოდენობა, ვინც ერთ საგანში მაინც ვერ გადალახა ზღვარი, წინა წლების მონაცემების ანალოგიურია – 11 ათასზე მეტი. ამ რაოდენობაში შედიან ის მოსწავლეებიც, რომლებმაც ვერც წინა წელს ვერ გადალახეს ზღვარი ერთ ან რამდენიმე გამოცდაში”, – აცხადებენ მაია მიმინოშვილის უწყებაში.

გამოცდების ეროვნული ცენტრის ინფორმაციით, მონაცემები ასე გამოიყურება:

მე-12 კლასის 4 გამოცდის მონაცემები მე-12 კლასეთაგან ზღვარი წარმატებით დაძლია:

ქართული ენა და ლიტერატურა -98%-ზე მეტმა
უცხოური ენა – დაახლოებით 94%-მა
ისტორია – 97%-ზე მეტმა
მათემატიკა – დაახლოებით 93%-მა

მონაწილეთა ჯამური მონაცემები (ასახულია იმ მოსწავლეთა მონაცემებიც, რომლებმაც წინა წლებში ვერ დაძლიეს ზღვარი რომელიმე გამოცდაში):

ქართული ენა და ლიტერატურა – 97%-ზე მეტმა
უცხოური ენა – დაახლოებით 88%-ზე მეტმა
ისტორია – 96%-ზე მეტმა
მათემატიკა – 88%-ზე მეტმა

განმეორებით გამოცდაზე გამოსულ მოსწავლეთაგან (2017 წელს ვერ გადალახეს ზღვარი ან ვერ გამოვიდნენ გამოცდაზე) ზღვარი წარმატებით დაძლია: 

გეოგრაფია – დაახლოებით 91%-მა
ბიოლოგია – 61%-ზე მეტმა
ქიმია – 78%-ზე მეტმა
ფიზიკა – 43%-ზე მეტმა

იმ მონაწილეთა ჩათვლით, ვინც წელს განმეორებით აბარებდა ერთ ან რამდენიმე გამოცდას, გამოცდებში 49 ათასამდე მოსწავლე მონაწილეობდა.

იმ მონაწილეთა რაოდენობა, ვინც რეგისტრირებული იყო ერთიანი ეროვნული გამოცდებისთვის და ზღვარი ვერ გადალახა, 2410-ია. მათგან მე-12 კლასელი – 1983.

წყარო: edu.aris.ge/

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
კვლევებიმედიცინამსოფლიო

ინდოეთში უიშვიათესი, განუკურნებელი დაავადების გავრცელების საშიშროება არსებობს

1.79K views on

უიშვიათესი, სასიკვდილო დაავადების – ნიპას (Nipah) ვირუსის გავრცელების შედეგად, სამხრეთ ინდოეთში, სულ მცირე, 9 ადამიანი გარდაიცვალა, 25 კი -ჰოსპიტალიზებულია.

ნიპა სასიკვდილო დაავადებად მიიჩნევა. მეცნიერებმა აღმოაჩინეს, რომ ვირუსი ღამურებიდან სხვა სახეობაზე, მათ შორის, ადამიანზე გადადის.

დაავადება ჯერჯერობით განუკურნებელია და ადამიანიდან ადამიანზე გადასვლის უნარი აქვს. არსებული სტატისტიკის თანახმად, ინფიცირებული ადამიანების 40-75 პროცენტისთვის დაავადება ლეტალური აღმოჩნდა.

ეს სტატისტიკა იმაზე მეტყველებს, რომ ნიპას სასიკვდილო პანდემიის გამოწვევის პოტენციალი აქვს. ამ ფაქტორმა განაპირობა ის, რომ ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია ნიპას სასწრაფოდ გამოსაკვლევ პრიორიტეტად მიიჩნევს.

გარდაცვლილი ცხრა ადამიანიდან სამში ნიპას ვირუსის არსებობა დადასტურდა, დანარჩენი ექვსის კვლევა ჯერ კიდევ მიმდინარეობს.

ვირუსი ნიპა

ნიპამ თავდაპირველად მალაიზიაში 1998 წელს იჩინა თავი. დაავადებით, რომელიც, რომელიც ენცეფალიტს ანუ თავის ტვინის ანთებას იწვევს, მაშინ 265 ადამიანი დაინფიცირდა, რომელთაგან 105 გარდაიცვალა.

თავდაპირველად, ცნობილი იყო, რომ ვირუსი ღორიდან ადამიანს, შემდეგ კი -ადამიანიდან ადამიანს გადაეცემოდა.

ბოლო დროის შემთხვევებმა დაადასტურა, რომ ვირუსის ბუნებრივი წყარო ხილის ღამურები გახლავთ. აღმოჩნდა, რომ ადამიანები ღამურებით დასნებოვნებული პალმის წვენის დალევის შედეგად დაავადნენ.

BBC-ის ინფორმაციით, გარდაცვლილი ადამიანების სახლებში ღამურებისგან დაღრღნილი მანგო აღმოაჩინეს.

ნიპას სიმპტომები მრავალფეროვანია. ბევრი პაციენტს აღენიშნება ცხელება და თავის ტკივილი, რასაც მოჰყვა ძილიანობა და არეულობა.

ზოგიერთ პაციენტს აღენიშნებოდა რესპირატორული გრიპის მსგავსი სიმპტომები. ზოგიერთ შემთხვევებში კი – სიმპტომები ერთ -ორ დღეში კომით დასრულდა.

ნიპას  გამოკვლევის შედეგად, მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ინფექცია დაავადებული ადამიანის ნერწყვით ვრცელდება.

ამჟამად კი, პრიორიტეტი დარჩენილი შემთხვევების გამოკვლევაა, რათა დადგინდეს, არსებობს თუ არა დაავადების გავრცელების საშიშროება.

 

 

წყარო: Sciencealert.com

მასალა მოამზადა:  თამარ ტაბატაძემ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

 

 

სრულად ნახვა
ასტრონომია - კოსმოსიეს საინტერესოაკვლევებიმსოფლიო

ჩინეთი მთვარის ბნელი მხარის გამოკვლევას იწყებს

1.37K views on

ჩინეთმა ორშაბათს კოსმოსში თანამგზავრი ,,Queqiao-ი” გაუშვა, რომლის მიზანი დედამიწასა და მთვარის დაგეგმილ გამოკვლევას შორის საკომუნიკაციო კავშირის დაყარებაა, რათა, საბოლოო ჯამში, ჩინელმა მეცნიერებმა მთვარის ე.წ. ბნელი მხარის შესწავლა მოახერხონ.
ჩინური სააგენტო ,,სინჰუა” ჩინეთის ნაციონალურ კოსმოსურ ადმინისტრაციაზე დაყრდნობით იუწყება, რომ თანამგზავრი რაკეტა ,,Long March-4C-ის” საშუალებით გადაიტანეს.
,,მისიის დაწყება ჩინეთისთვის მნიშვნელოვან ნაბიჯს წარმოადგენს იმის გასაცნობიერებლად, თუ რას ნიშნავს, იყო პირველი ქვეყანა, რომელიც მთვარის უცნობი მხარის გამოკვლევას იწყებს,“ – განაცხადა პროექტის მენეჯერმა იანგ ლიჰუამ.
თანამგზავრი სახელად ,,Queqiao” – მაგფის ხიდი, დედამიწიდან დაახლოებით 455,000 კმ-ზე იმოძრავებს და გახდება იქ მოქმედი მსოფლიოს პირველი საკომუნიკაციო თანამგზავრი.
ჩინეთის მიზანია 2030 წლითვის მსოფლიოს ნომერ პირველ კოსმოსურ ძალად იქცეს. ქვეყანა მომავალი წლისთვის საკუთარი კოსმოსური სადგურის აშენებას აპირებს. ხელისუფლება ირწმუნება, რომ მათ მშვიდობიანი მიზნები ამოძრავებთ, თუმცა, აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტი აცხადებს, რომ ჩინეთის კოსმოსში გააქტიურება მიზნად ისახავს ხელი შეუშალოს სხვა ქვეყნებს კრიზისის დროს კოსმოსის აქტივების გამოყენებაში.

 

წყარო: Reuters
მასალა მოამზადა: თამარ ტაბატაძემ
ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

სრულად ნახვა
კვლევებიმსოფლიოსაქართველოფიზიკა

27 წლის ქართველი, რომელიც ატომური კვლევების ევროპულ ორგანიზაციაში (CERN-ი) მუშაობს

2.37K views on

27 წლის არჩილ დურგლიშვილი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფიზიკის ფაკულტეტის კურსდამთავრებულია და ამჟამად ამავე უნივერსიტეტის ფიზიკის დოქტორანტურის სტუდენტი გახლავთ, პარალელურად კი – თსუ-სს მაღალი ენერგიების ფიზიკის ინსტიტუტის მეცნიერ-თანამშრომლობასაც ითავსებს. არჩილი ახლა ატომური კვლევების ევროპულ ორგანიზაციაში – CERN-ში იმყოფება და საკუთარი პროფესიული საქმიანობის შესახებ თავად გვიამბობს.

-არჩილ, როდის და როგორ მოხვდით CERN-ში?

-დაახლოებით 2011 წელს აღმოვჩნდი თბლისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მაღალი ნერგიების ფიზიკის ინსტიტუტიდან მომუშავე  CERN-ის  ATLAS ექსპერიმენტში მონაწილე ქართული ჯგუფის წევრებთან და დავინტერესდი CERN-ში მათი საქმიანობით. 2012 წელს კი, მოვიპოვე მეცნიერთა მსოფლიო ფედერაციის სტიპენდია, რომლის ფარგლებშიც შევასრულე ორგანიზაციის ATLASდეტექტორის ერთ-ერთ ქვედტექტორთან – ჰადრონულ კალორიმეტრთან დაკავშირებული ამოცანა.  პირველად CERN-ში 2012 წლის ბოლოს, მოკლევადიანი ვიზიტით აღმოვჩნდი და ავიღე ახალი ამოცანა, რომელიც ასევე დაკავშირებული იყო ჰადრონულ კალორიმეტრთან.

ჰადრონული კალორიმეტრის ამოცანების პარალელურად,  ქართული ჯგუფის სხვა წევრებთან ერთად, მე ჩავერთე CERN-ის ATLASექსპერიმენტზე მიმდინარე ტოპ კვარკის იშვიათი დაშლების კვლევით ამოცანაში. 2013 წელს კი, გავხდი  ATLAS კოლაბორაციის წევრი, როგორც ავტორი.

მას შემდეგ, ყოველ წელს CERN-დან ვიღებდი მოწვევას და რამდენიმე თვით ჩამოვდიოდი აქ სამუშაოდ. უნდა აღინიშნოს, რომ ჩვენი თანამშრომლობა არც საქართველოში ყოფნის დროს წყდებოდა.

-გვიამბეთ თქვენი ამჟამინდელი საქმიანობის შესახებ ორგანიზაციაში.

-მოგეხსენებათ, რომ CERN-ში მიმდინარეობს კვლევები სამყაროს ფუნდამენტური სტრუქტურის შესწავლისა და მის შესახებ ჩვენი წარმოდგენების გაფართოების მიზნით. ასეთი კვლევებისათვის კი, აუცილებელია კარგი დეტექტორი, რომელიც გამოიყენება დიდ ადრონულ კოლაიდერზე თითქმის სინათლის სიჩქარემდე აჩქარებული პროტონების დაჯახების შედეგად წარმოქმნილი ჩვენთვის საინტერესო ნაცნობი და უცნობი პროცესების დასაკვირვებლად.

 CERN-ში ოთხი უდიდესი ექსპერიმენტიდან ერთ-ერთი არის ATLAS ექსპერიმენტი და მე ვმუშაობ სწორედ ამ ექსპერიმენტის შესაბამის დეტექტორთან დაკავშირებულ ამოცანაზე. ამ ამოცანის ფარგლებში, მოდელირების საფუძველზე, მე  ვსწავლობ ATLAS დეტექტორის შესაძლო კონკრეტული ტიპის მოდიფიკაციის გავლენას საინტერესო ფიზიკური პროცესების კვლევებისათვის საჭირო ობიექტების, კერძოდ ელექტრონების  – აღდგენაზე.  თუ განხილული მოდიფიკაცია მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებს ელექტრონების აღდგენის შესაძლებლობას, მაშინ ეს იქნება კიდევ ერთი მოტივაცია იმისათვის, რომ ეს პროექტი იქნეს დამტკიცებული 2025 წლის შემდგომი პერიოდისათვის დაგეგმილი დიდი ადრონული კოლაიდერის მოდერნიზაციისას განსახორციელბლად.

-რას მიიჩნევთ თქვენს ყველაზე დიდ მიღწევად?

მე პირადად ჩემს ყველაზე დიდ მიღწევად ვთვლი იმას, რომ გასულ წელს პორტუგალიაში, ქალაქ ბრაგაში, ტოპ კვარკის მე-10 საერთაშორისო ვორქშოპზე, ATLAS კოლაბორაციის სახელით წარვადგინე ჩემი მონაწილეობით მიღებული ATLAS ექსპერიმენტზე ტოპ კვარკის იშვიათი დაშლების ძიების შედეგები. ამ კვლევაზე ვმუშაობდი 2012 წლიდან დღემდე ვმუშაობ.

-საინტერესოა, კონკრეტულად  რას წარმოადგენს ტოპ კვარკი?

ტოპ კვარკი არის დღეისთვის ცნობილი ყველაზე მძიმე ელემენტარული ნაწილაკი. ის 1995 წელს ამერიკაში, ფერმილაბში აღმოაჩინეს და მას შემდეგ მოყოლებული მნიშვნელოვან როლს თამაშობს მაღალი ენერგიების ფიზიკის კვლევებში. მისი მასა ისეთივე მძიმეა, როგორც ოქროს ატომი და ამის მიზეზი დღემდე ამოუხსნელია. ეს შეიძლება დაკავშირებული იყოს ისეთ ფენომენთან, რომელიც ნაწილაკების ფიზიკის სტანდარტულ წარმოდგენებს მიღმა მდებარეობს და ჯერ ვერ იქნა დაფიქსირებული ექსპერიმენტულად. აქედან გამომდინარე, ტოპ კვარკი მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ახალი ფიზიკის ძიებაში. ჩემი კვლევებიც სწორედ ტოპ კვარკის იშვიათი დაშლების შესწავლით ახალი ფიზიკის ძიებას ემსახურება.

ნაწილაკების ფიზიკაში არსებობს სტანდარტული მოდელი, რომლითაც აღიწერება სამყაროს შემადგენელი ელემენტარული ბლოკები, კვარკები და ლეპტონები, და მათ შორის ურთიერთქმედებები.  ამ მოდელის მიხედვით, ტოპ კვარკი დაბადებისას უმალვე დაიშლება და თითქმის ყოველთვის გარდაიქმნება b-კვარკად W-ბოზონის გამოსხივებით; ასევე განიხილება ტოპ კვარკის გარდაქმნა მსუბუქ კვარკად (მაგალითად u-კვარკი ან c-კვარკი) Z-ბოზონს გამოსხივებით, მაგრამ ამ პროცესის განხორციელების ალბათობა იმდენად მცირეა, რომ დღევანდელ ექსპერიმენტებზე შეუძლებელია მისი დაფიქსირება. თუმცა არსებობს სტანდარტული მოდელის გაფართოებული მოდელები, ახალი ფიზიკის ეფექტების გათვალისწინებით, რომლებიც წინასწარმეტყველებენ უფრო დიდ ალბათობას, რომ ტოპ კვარკი გარდაიქმნას მსუბუქ კვარკად. აქედან გამომდინარე ტოპ კვარკის  ასეთი იშვიათი დაშლის ექსპერიმენტზე დაფიქსირება იქნება ნათელი სიგნალი ახალი ფიზიკისა.

ამ პროცესის დაფიქსირების შესაძლებლობა მით უფრო იზრდება რაც უფრო მეტ პროტონების დაჯახებას დავაკვირდებით.  2015-2016 წლებში ATLAS-ექსპერიმენტის მიერ ჩაწერილ პროტონების დაჯახების მონაცემებში ტოპ კვარკის იშვიათი დაშლები არ იქნა დამზერილი, თუმცა მიღებული შედეგები გვაძლევს მნიშვნელოვან ინფორმაციას, რომ შემოიზღუდოს, ან საერთოდაც გამოირიცხოს გარკვეული თეორიული მოდელები, რომლებიც შემოთავაზებულნი არიან სამყაროში დაკვირვებადი ამოუხსნელი ფენომენების ასახსნელად. ასეთ ფენომენს წარმოადგენს მაგალითად  მატერია-ანტიმატერიის ასიმეტრია, ბნელი მატერია, ნეიტრინოების ოსცილაცია და ა.შ.

დიდი ადრონული კოლაიდერი და ATLAS-ექსპერიმენტი განაგრძობს მუშაობას, რომ უფრო მეტი პროტონების დაჯახების შემთხვევები იქნეს ჩაწერილი, რათა გაიზარდოს უფრო ზუსტი გაზომვების ჩატარების საშულება და ახალი ფიზიკის აღმოჩენის შესაძლებლობა.

-საინტერესოა როგორია თქვენი სამომავლო გეგმები და როდის ბრუნდებით სამშობლოში?

-საქართველოში ამ თვის დასასრულს ვბრუნდები და, ცხადია, ვაპირებ გავაგრძელო CERN-თან თანამშრომლობა და ჩემი კვლევები ტოპ კვარკის იშვიათი დაშლების საძიებლად.

მასალა მოამზადა:  თამარ დევდარიანმა

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

სრულად ნახვა
ანალიტიკაასტრონომია - კოსმოსიეს საინტერესოაკვლევებიმსოფლიო

შორეულ გალაქტიკაში აღმოჩენილი ჟანგბადი ადრეული სამყაროს წარმოშობის თარიღს ადგენს

1.56K views on

ჟანგბადის აღმოჩენის შემდეგ, ასტრონავტებმა დაადგინეს, რომ შორეულ გალაქტიკაში ვარსკვლავები დიდი აფეთქებიდან 250 მილიონ წელში ჩამოყალიბდნენ.

მეცნიერები MACS1149-JD1-ად წოდებულ გალაქტიკას დააკვირდნენ, რომელიც დიდი აფეთქებიდან, დაახლოებით, 550 მილიონი წლის შემდეგ არსებობდა და რომელმაც, დაახლოებით,  13.8 მილიარდი წლის წინ დასაბამი მისცა სამყაროს.

MACS1149-JD1-სგან გამოყოფილ სინათლეს დედამიწამდე მოსაღწევად 13.28 მილიარდი სინათლის წელი დასჭირდა. სინათლის წელი არის მანძილი (9,5 ტრილიონი კილომეტრი), რომელსაც  სინათლე 1 წელში გაივლის.

MACS1149-JD1-ზე ჟანგბადის აღმოჩენა ძალიან საყურადღებო ფაქტია. მისი არსებობა ადასტურებს, რომ თავდაპირველი სამყარო შედგებოდა ისეთი ელემენტებისგან, როგორიცაა – ჟანგბადი, ნახშირბადი და აზოტი, რომლებიც ვარსკვლავების შემადგენლობაშიც იყვნენ, ვარსკვლავები აფეთქებისა და დაღუპვის შემდეგ კი – ვარსკვლავთშორის სივრცეში გადაინაცვლეს.

ეს კი იმას ნიშნავს, რომ გალაქტიკაში კიდევ უფრო ადრე წარმოშობილი ვარსკვლავები არსებობდნენ, რომლებიც შემდეგ დაიღუპნენ, ხოლო გალაქტიკა დიდი აფეთქებიდან 250 მილიონი წლის შემდეგ ჩამოყალიბდა.

,,ეს აღმოჩენა კიდევ უფრო გვაახლოვებს კოსმოსური ცისკრის გაჩენის თარიღთან,”- აცხადებს ლონდონის საუნივერსიტეტო კოლეჯის ასტრონომი – ნიკოლას ლაპორტე, რომელიც ვარაუდობს, რომ პირველი ვარსკვლავები დიდი აფეთქებიდან 150 მილიონი წლის შემდეგ გაჩნდნენ.

მეცნიერებმა გალაქტიკის მანძილი ჩილეს ტელესკოპის საშუალებით დაადგინეს და  MACS1149-JD1-ის ადრეული ისტორიის რეკონსტრუქცია ინფრაწითელი, ორბიტაზე მოძრავი ტელესკოპების მეშვეობით განახორციელეს.

 

წყარო: Reuters

მასალა მოამზადა:  თამარ ტაბატაძემ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

სრულად ნახვა
1 … 83 84 85 86 87 … 108
Page 85 of 108