ასტრონომია - კოსმოსი

OceanGate-ს თანადამფუძნებელს სურს, რომ 2050 წლისთვის ვენერაზე 1000 ადამიანი გააგზავნოს.

გილერმო სონლაინმა Insider-თან ინტერვიუში აღნიშნა, რომ კომპანიისთვის დიდი გეგმები აქვს.

მისი თქმით, არსებობს კვლევა, რომელიც მიუთითებს, რომ ადამიანებს ვენერას ზედაპირიდან 30 მილის სიმაღლეზე მდებარე ფართობზე თეორიულად გადარჩენა შეუძლიათ.

სონლაინი მიიჩნევს, რომ ადამიანები ვენერაზე ცხოვრებას შეძლებენ, თუ კოსმოსური სადგური ღრუბლებში არსებულ გოგირდმჟავას გაუძლებს.

შეგახსენებთ, რომ OceanGate-ს მიერ ატლანტის ოკეანეში გაშვებული წყალქვეშა ნავი Titan-ი გასულ თვეში გაუჩინარდა. ოთხდღიანი სამძებრო-სამაშველო სამუშაოების შემდეგ, აშშ-ს სანაპირო დაცვამ გამოაცხადა, რომ 22 ივნისს ხომალდის ნამსხვრევები აღმოაჩინეს. ცნობილი გახდა, რომ ბორტზე მყოფი ადამიანები აფეთქების შედეგად დაიღუპნენ. აღნიშნულ საქმეზე დღემდე მიმდინარეობს გამოძიება.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ჯეიმს ვების კოსმიურმა ტელესკოპმა შორეული გალაქტიკა El Gordo-ს განსხვავებული მახასიათებლები დააფიქსირა.

NASA-ს გამოცემის თანახმად, ელ გორდო გრავიტაციული წნევით ასობით გალაქტიკას აერთიანებს.

ტელესკოპის მიერ გადაღებული სურათი გვაჩვენებს გალაქტიკების ერთობლიობას, რომელიც არსებობდა მაშინ, როდესაც სამყარო 6.2 მილიარდი წლის იყო. ეს “კოსმოსური მოზარდი” ერთ-ერთი ყველაზე დიდი გაერთიანება იყო, რომელიც იმ დროისთვის არსებობდა.

ვების სურათზე გამოსახული გალაქტიკა “El Anzuelo” დედამიწიდან 10,6 მილიარდი სინათლის წელიწადის დაშორებით მდებარეობს. სურათზე ის წითელი რკალის სახით გვევლინება.

El Anzuelo-ს მოწითალო ელფერი ორი მიზეზით წარმოიქმნება: პირველი, მტვრის არსებობა გალაქტიკაში და მეორე, მისი მნიშვნელოვანი მანძილი, რაც იწვევს სინათლის ტალღებზე კოსმოლოგიურ წითელ გადაადგილებას.

ვების დაკვირვებებმა დაასკვნა, რომ ეს შორეული გალაქტიკა დისკის ფორმისაა, რომლის დიამეტრიც დაახლოებით 26000 სინათლის წელია, რაც ირმის ნახტომის ზომის მეოთხედს წარმოადგენს.

გარდა ამისა, ტელესკოპის მეშვეობით აღმოჩენილ იქნა გიგანტური ვარსკვლავი სახელად Quylur. ეს გახლავთ პირველი გიგანტური ვარსკვლავი, რომელიც დაფიქსირდა დედამიწიდან მილიარდი სინათლის წელიწადს მიღმა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

კალიფორნიელმა მეცნიერებმა ისტორიაში პირველად აღმოაჩინეს ვარსკვლავი, რომლის ზედაპირიც არაერთგვაროვანია და თითქოს ორნაწილიანია: ერთი ძირითადად წყალბადისგან შედგება, მეორე კი ჰელიუმისგან. სტატია მათი აღმოჩენის შესახებ ჟურნალში Nature გამოქვეყნდა.

ვარსკვლავს „იანუსი“ შეარქვეს – ორსახოვანი ღვთაების პატივსაცემად, რომელსაც ძველ რომში სცემდნენ თაყვანს. „იანუსი“ თეთრი ჯუჯების ტიპის ვარსკვლავია. ასეთ ვარსკვლავებს მეცნიერები უკვე კარგად იცნობენ და იმასაც ვარაუდობენ, რომ ჩვენი მზეც ასეთად გადაიქცევა. თუმცა ეს პირველი შემთხვევაა, როცა ასტრონომებმა ვარსკვლავის გვერდებზე ორი „გაზის პოლუსი“ აღმოაჩინეს. მათი ვარაუდით, ამის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი ჯუჯის მაგნიტური ველია.

თეთრი ჯუჯა – ჩამქრალი ვარსკვლავის გამომწვარი ბირთვია, რომელიც ტემპერატურის კლებასთან ერთად წითელ გიგანტად გადაიქცა, თუმცა ამ ფაზის დასრულებისას ზეახლად გარდასაქმნელად საკმარისი მასა არ ჰქონდა. ამ მხრივ „იანუსი“ მზის ევოლუციას ათობით მილიონი წლით უსწრებს.

„იანუსი“ სან-დიეგოს ტექნოლოგიური ინსტიტუტის ასტრონომებმა აღმოაჩინეს. ამისთვის მათ Zwicky Transient Facility (ZTF) გამოიყენეს – ინსტრუმენტი, რომელიც ყოველ ღამე აკვირდება ცას ახალი ობიექტების ძიებაში. ვარსკვლავი გედის თანავარსკვლავედში მდებარეობს, ჩვენგან 1000 მზის წლის მანძილზე. ასტრონომებს იმედი აქვთ, რომ ZTF-ი მათ სხვა ანალოგიური ობიექტების აღმოჩენაში დაეხმარება.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

აშშ-ის აერონავტიკისა და კოსმოსური სივრცის კვლევის ეროვნულმა სამმართველომ საკუთარი სტრიმინგ-სერვისის NASA+-ის შექმნის შესახებ განაცხადა. ინფორმაცია ამის შესახებ სააგენტოს ვებგვერდზე გამოქვეყნდა.

სერვისი 2023 წლის ზაფხულში ამუშავდება. პლატფორმაზე შესაძლებელია იქნება NASA-ს პირდაპირი ტრანსლაციებისა და კოსმოსური მისიების შესახებ გადაღებული სერიალების ნახვა. მომავალში სხვადასხვა ორიგინალური პროექტის გადაღებაც იგეგმება.

სტრიმინგის მეშვეობით NASA-ში კოსმოსური კვლევების უკეთ გაშუქებასა და აღმოჩენებითა და ინოვაციებით ხალხის შთაგონებას გეგმავენ. NASA+-ზე არ იქნება რეკლამა, სერვისზე წვდომა კი უფასო იქნება.

პლატფორმა ხელმისაწვდომი იქნება iOS-ზე, Android-ზე, NASA-ს ვებგვერდზე, Roku-ზე, Apple TV-სა და Fire TV-ზე.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ასტრონომები აგრძელებენ დაკვირვებას ასტეროიდ დიმორფზე, რომლის ორბიტაც შარშან NASA-ს ზონდთან განზრახ შეჯახების მეშვეობით შეცვალეს. ინფორმაცია ამის შესახებ NASA-ს ვებგვერდზე გამოქვეყნდა.

კოსმოსურმა სააგენტომ დიმორფის ახალი ფოტო გაავრცელა, რომელიც „ჰაბლმა“ ჯერ კიდევ გასული წლის დეკემბერში გადაიღო, თუმცა დედამიწაზე ახლა გადმოსცა. ფოტოზე ჩანს, რომ შეჯახების შემდეგ ასტეროიდს საკუთარი თანამგზავრები გაუჩნდა – ის გარშემორტყმულია სულ მცირე 30 ქვის ფრაგმენტით, რომლებიც მას შეჯახების შედეგად მოტყდა. ნატეხების ზუსტი რაოდენობის დადგენა ამ ეტაპზე ვერ ხერხდება, თუმცა ცნობილი მათი ზომა. ყველაზე დიდების დიამეტრი 6,5 მეტრია, ყველაზე პატარებისა კი 1 მეტრამდე.

NASA-ს ზონდი Dart-ი (Double Asteroid Redirection Test) ასტეროიდ „დიმორფს“ 2022 წლის 27 სექტემბერს შეეჯახა. შეჯახების შედეგად ასტეროიდის ტრაექტორია შეიცვალა. ეს ისტორიაში პირველი მისიაა, რომლის მიზანიც ციური სხეულის ტრაექტორიის შეცვლა იყო. სპეციალისები აღნიშნავენ, რომ საბოლოო ჯამში, ეს შეჯახება მათ დედამიწისთვის პოტენციურად სახიფათო ასტეროიდებისთვის ტრაექტორიის შეცვლის მექანიზმის ტესტირება იყო.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

სამყარო სავსეა უცნაური და უჩვეულო კოსმოსური ობიექტებით. ცოტა ხნის წინ, მეცნიერებმა აღმოაჩინეს პლანეტის მსგავსი ობიექტი, რომელიც ჩვენს მზეზე უფრო ცხელია. მას WD0032-317B და ის დედამიწიდან დაახლოებით 1400 სინათლის წელიწადით არის დაშორებული. ობიექტის ზომა პლანეტა იუპიტერს 75-88-ჯერ აღემატება.

მნათობი საკუთარი ვარსკვლავის გარშემო საკმაოდ ახლოს გადაადგილდება და სწორედ ამიტომ, მისი ერთი წელი მხოლოდ 2.3 საათს უდრის. თანამგზავრისგან ასეთი მცირე დაშორება ობიექტის ცხელ ტემპერატურას განაპირობებს.

ყავისფერი ჯუჯა მოქცევით არის ჩაკეტილი, რაც ნიშნავს, რომ ობიექტის ერთი მხარე ყოველთვის ვარსკვლავისკენ არის მიმართული, ხოლო მეორე ყოველთვის მოშორებით. აღნიშნული განაპირობებს ვარსკვლავისკენ მიმართულ მხარეზე არსებულ ცხელ ტემპერატურას, რომელიც 7250-9800 კელვინამდე მერყეობს. მოშორებულ მხარეზე კი ტემპერატურა 1300-3000 კელვინს აღწევს. ამ ექსტრემალური ტემპერატურის შედეგად, WD0032-317B არის ყველაზე ცხელი ყავისფერი ჯუჯა რაც დღემდე აღმოჩენილა.

რაც შეეხება თეთრ ვარსკვლავს, მიუხედავად იმისა, რომ მისი მასა მზის მასის 40 პროცენტს შეადგენს, ის მასზე გაცილებით ცხელია. მნათობის ტემპერატურა 37000 კელვნს აღწევს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ჯეიმს ვების ტელესკოპმა ვარსკვლავური სისტემის კლდოვანი პლანეტის წარმოქმნილ ზონაში, დედამიწიდან 370 სინათლის წლის მანძილზე წყლის ორთქლის მოლეკულები აღმოაჩინა.

საინტერესოა ისიც, რომ ამ ზონაში უმეტესად დედამიწის მსგავსი პლანეტები წარმოიქმნება.

ამ კონკრეტულ ადგილას წყლის აღმოჩენამ შესაძლოა მნიშვნელოვანი ინფორმაცია მოგცეს დედამიწის ფორმირების შესახებ.

„ეს აღმოჩენა უაღრესად ამაღელვებელია, რადგან ის იკვლევს რეგიონს, სადაც, როგორც წესი, წარმოიქმნება დედამიწის მსგავსი კლდოვანი პლანეტები“, – თქვა თომას ჰენინგმა, ამ ახალი კვლევის თანაავტორმა, ნასას ოფიციალურ გამოცემაში.

NASA-ს ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის შუა ინფრაწითელი ინსტრუმენტის (MIRI) გამოყენებით, მეცნიერებმა წყალი პლანეტის წარმომქმნელი გაზისა და მტვრის დისკის ცენტრთან ახლოს PDS 70-ის გარშემო აღმოაჩინეს. ის წარმოდგენილია ცხელი ორთქლის სახით და დაახლოებით 330 გრადუსამდე ადის.

ჩვენს მზის სისტემაში აღნიშნული ზონა არის ადგილი, სადაც ჩამოყალიბდა დედამიწა და სხვა კლდოვანი პლანეტები. ახალი აღმოჩენები იძლევიან იმის ვარაუდის საფუძველს, რომ ნებისმიერ კლდოვანი პლანეტაზე, რომელიც წარმოიქმნება PDS 70-ის ცენტრალურ ზონაში, წყალი თავიდანვე გვხვდება.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ასტრონომების განცხადებით, ორი პლანეტის მიერ ერთი ორბიტის გაზიარების შესაძლო ფაქტი დააფიქსირეს.
თუკი აღნიშნული დადასტურდება, ეს აღმოჩენა იქნება ყველაზე ძლიერი მტკიცებულება იმისა, რომ ორ ეგზოპლანეტას – ჩვენი მზის სისტემის გარეთ არსებულ პლანეტებს – ერთი ორბიტის გაზიარება შეუძლიათ.
„შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, რომ პლანეტას შეუძლია თავისი ორბიტა ათასობით ასტეროიდთან გაიზიაროს, როგორც ეს იუპიტერის შემთხვევაში იყო, მაგრამ ჩემთვის საინტერესოა, რომ პლანეტებს შეუძლიათ ერთი და იმავე ორბიტის გაზიარება“, – განაცხადა ოლგა ბალსალობრე-რუზამ, რომელიც Astronomy & Astrophysics-ში გამოქვეყნებულ ნაშრომს ხელმძღვანელობდა.
მისი თქმით, ორი ათეული წლის წინ თეორიულად იწინასწარმეტყველეს, რომ მსგავსი მასის პლანეტების წყვილს შეიძლება ჰქონდეთ ერთი და იგივე ორბიტა თავიანთი ვარსკვლავის გარშემო.
”პირველად, ჩვენ ვიპოვეთ მტკიცებულება ამ იდეის სასარგებლოდ. ვინ წარმოიდგენდა ორ სამყაროს, რომლებიც იზიარებენ წელიწადის ხანგრძლივობას და საცხოვრებელ პირობებს? ჩვენი ნამუშევარი არის პირველი მტკიცებულება იმისა, რომ ასეთი სამყარო შეიძლება არსებობდეს“, – აღნიშნა ოლგა ბალსალობრე-რუზამ.
ტროელები – კლდოვანი სხეულები იმავე ორბიტაზე, რომელზედაც პლანეტა – გავრცელებულია ჩვენს მზის სისტემაში, ყველაზე ცნობილი მაგალითია იუპიტერის ტროელი ასტეროიდები.
ასტრონომების წინასწარმეტყველების მიუხედავად, რომ ტროელები შეიძლება არსებობდნენ ჩვენი მზის გარდა სხვა ვარსკვლავის გარშემოც, დღემდე ამის დამადასტურებელი მცირე მტკიცებულება არსებობდა.
მეცნიერები აცხადებენ, რომ 66 რადიოტელესკოპის ასტრონომიული ინტერფერომეტრის, ALMA-ს საშუალებით მიაკვლიეს მტკიცებულებას, რომ, PDS 70 სისტემაში, შესაძლოა, ტროელი პლანეტები არსებობდეს.
ეს ახალგაზრდა ვარსკვლავი მასპინძლობს ორ გიგანტურ, იუპიტერის მსგავს პლანეტას, PDS 70b-სა და PDS 70c-ს.
ALMA-ს საარქივო დაკვირვებების გაანალიზებით, მეცნიერებმა PDS 70b-ის ორბიტაზე ნამსხვრევების ღრუბელი შენიშნეს. მკვლევარების აზრით, ნამსხვრევების ეს ღრუბელი შეიძლება მიუთითებდეს სისტემაში არსებულ ტროას სამყაროზე ან პლანეტაზე, რომელიც ფორმირების პროცესშია. აღმოჩენის სრულად დასადასტურებლად, გუნდს ლოდინი 2026 წლის შემდგომ პერიოდამდე მოუწევს, როდესაც ისინი ALMA-ს გამოყენებას აპირებენ, რათა დაინახონ, მოძრაობენ თუ არა PDS 70b პლანეტა და მისი “დედმამიშვილი“ ნამსხვრევების ღრუბელი მათი ორბიტის გასწვრივ ერთად, ვარსკვლავის გარშემო.
„ეს იქნება გარღვევა ეგზოპლანეტების სფეროში“, – განაცხადა ოლგა ბალსალობრე-რუზამ.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა

ჯეიმს ვებმა სამყაროს ძლიერ შორეულ ნაწილში ნახშირბადი აღმოაჩინა, რაც აქამდე შეუძლებლად მიიჩნეოდა.

აღმოჩენა მიუთითებს, რომ ადრეულ, ასე მშფოთვარე სამყაროში არსებობდა ნახშირბადის წარმოების საკმაოდ მძლავრი საშუალებები – სავარაუდოდ, მასიურ ვარსკვლავთა სიკვდილის წყალობით, რომლებიც ამ ელემენტს სიკვდილისას კოსმოსში აფრქვევენ.

„4-7 წითელ წანაცვლებაზე ნახშირბადიანი მტვრის აღმოჩენა უმნიშვნელოვანეს ცნობებს გვაწვდის ადრეულ სამყაროში მტვრის წარმოების მოდელებისა და სცენარების შესახებ“, – წერს მკვლევართა ჯგუფი, რომელსაც კემბრიჯის უნივერსიტეტის კოსმოლოგი ჯორის ვიტსტოკი ხელმძღვანელობდა.

სამყაროს არსებობის პირველი მილიარდი წელიწადი კოსმოსური გარიჟრაჟის სახელით არის ცნობილი, რომელიც 13,8 მილიარდი წლის წინ მომხდარ დიდ აფეთქებას მოჰყვა და კრიტიკულად მნიშვნელოვან პერიოდს წარმოადგენდა. წარმოიქმნა პირველი ატომები; პირველი ვარსკვლავები; წყვდიადში პირველმა სინათლემ გაიელვა. თუმცა, წყალბადსა და ჰელიუმზე უფრო მძიმე ელემენტთა მნიშვნელოვანი რაოდენობის გამოჭედვა თავად ვარსკვლავებს მოუხდათ.

თავიანთ ბირთვში, ცხელ, მკვრივ ბირთვულ ღუმელებში, ვარსკვლავები ატომებს უფრო მძიმე ელემენტებად ასინთეზირებენ; ამ პროცესს ვარსკვლავური ნუკლეოსინთეზი ეწოდება. თუმცა, ეს მძიმე ელემენტები დიდწილად უბრალოდ ვარსკვლავში აკუმულირდება იქამდე, ვიდრე ის სინთეზისთვის საჭირო მასალას არ ამოწურავს და მოკვდება; ამ დროს, ვარსკვლავი მთელ თავის შემცველობას მიმდებარე სივრცეში აფრქვევს. ამ პროცესს ყოველთვის რაღაც დრო სჭირდება.

კოსმოსურ გარიჟრაჟზე არსებული მტვრის შესასწავლად, ვისტოკმა და მისმა კოლეგებმა ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი გამოიყენეს და მართლაც, რაღაც უცნაური შენიშნეს. აღმოაჩინეს სრულიად მოულოდნელად ძლიერი მახასიათებელი სპექტრში, რომელიც ნახშირბადით მდიდარი მტვრის მიერ სინათლის შთანთქმასთან არის დაკავშირებული, გალაქტიკებში, რომლებიც დიდი აფეთქებიდან სულ რაღაც 800 მილიონი წლის შემდეგ არსებობდა.

პრობლემა ის არის, რომ როგორც მიიჩნევა, მტვრის ამ მარცვლების წარმოქმნისთვის ასობით მილიონი წელიწადია საჭირო; ამ გალაქტიკათა მახასიათებლები კი მიუთითებს, რომ ისინი ზედმეტად ახალგაზრდებია ამ მტვრის წარმოქმნისთვის საჭირო დროის კვალობაზე. თუმცა, ა, პრობლემის გადაჭრა სულაც არ არის შეუძლებელი.

მიჩნეულია, რომ სამყაროს პირველი ვარსკვლავები გაცილებით მასიური იყო, ვიდრე დღევანდელები. გამომდინარე იქიდან, რომ მასიური ვარსკვლავები საწვავის მარაგს უფრო სწრაფად ხარჯავენ, შედარებით ცოტა ხანსაც ცოცხლობენ, შემდეგ კი სუპერნოვად ფეთქდებიან; სწორედ ასეთი აფეთქებებით უნდა გავრცელებულიყო კოსმოსში მძიმე ელემენტები შედარებით ადრე.

დღესაც არსებობს ვარსკვლავები, რომლებიც მტვრის ნამდვილი „ქარხნებია“. მათ ვოლფ-რაიეს ვარსკვლავებს უწოდებენ — წარმოადგენს მასიურ ვარსკვლავებს, რომლებიც უკვე სიცოცხლის მიწურულს, სუპერნოვად აფეთქების ზღვარზე არიან. მათ უკვე აღარ დარჩათ წყალბადის ბევრი მარაგი, მაგრამ უხვად აქვთ აზოტი და ნახშირბადი; ამავე დროს, მატერიის დიდ ნაწილს სივრცეში ტყორცნიან და მასას ძალიან სწრაფად კარგავენ. მათ მიერ გამოტყორცნილი მატერია მდიდარია ნახშირბადით.

კოსმოსური გარიჟრაჟის მრავალ გალაქტიკაში დიდი ოდენობით ნახშირბადის აღმოჩენა შეიძლება იმის მტკიცებულება იყოს, რომ ეს პროცესი ადრეულ სამყაროში იმაზე მეტად იყო გავრცელებული, ვიდრე უფრო გვიანდელ სივრცე-დროში.

ეს კი თავის მხრივ მიუთითებს, რომ გიგანტური ვარსკვლავები პირველ თაობაში ნორმას წარმოადგენდა, რაც იმის ახსნაშიც გვეხმარება, რატომ აღარ არსებობს დღეს არცერთი მათგანი.

წყარო

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა