ასტრონომია - კოსმოსი

NASA-ს მიერ შექმნილმა იუპიტერის ორბიტაზე მოძრავმა ზონდმა პლანეტის მაგნიტოსფეროს გვერდით უჩვეულო ტალღები დააფიქსირა.

კვლევა სამხრეთ-დასავლეთის კვლევითმა ინსტიტუტმა და სან ანტონიოს ტეხასის უნივერსიტეტმა ჩაატარეს.

დოქტორი რობერტ ებერტის თქმით, მზის ქარის ეს ურთიერთქმედება მნიშვნელოვანია, რადგან მას მაგნიტოპაუზის გასწვრივ, იუპიტერის მაგნიტოსფეროში პლაზმისა და ენერგიის გადატანა შეუძლია.

მეცნიერების თქმით, გიგანტური ტალღების გაჩენას სავარაუდოდ, მაგნიტოპაუზის მახლობლად, რომელიც პლანეტის მაგნიტურ ველსა და მზის ქარს შორის არსებულ საზღვარს წარმოადგენს, არსებული სიჩქარის ცვლილება იწვევს.

აღნიშნულმა შესაძლოა მობრუნებული ტალღის, იგივე კელვინ-ჰელმოლცის ფორმირება გამოიწვიოს. ოფიციალური განცხადებით, მხოლოდ მხოლოდ ინსტრუმენტზე დაფუძნებულ მონაცემებს შეუძლიათ ამ უხილავი ტალღების არსებობის გამოვლენა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა

ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის ფუნქციონირების ერთი წლის იუბილეს აღსანიშნად NASA-მ გასაოცარი სურათი გამოაქვეყნა. ინფორმაციას უცხოური მედია ავრცელებს. 

მსოფლიოში უმძლავრესი ტელესკოპის მიერ გადაღებულ კადრზე ვარსკვლავის დაბადებაა აღბეჭდილი. ფოტოზე გამოსახულია ჩვენგან 390 წლის სინათლის მოშორებით მდებარე რეგიონი, რომელიც  რო გველისმჭერის ვარსკვლავთწარმომქმნელ ღრუბელშია განლაგებული.

ეს ჩვენთან ყველაზე ახლომდებარე ასეთი არეალია და მნათობების ფორმირების პროცესზე დეტალურად დაკვირვების საშუალებას გვაძლევს. სურათზე ნაჩვენები რეგიონი 50-მდე ახალგაზრდა ვარსკვლავს მოიცავს, რომელთა მასაც მზის მსგავსია ან უფრო ნაკლები. მუქი ადგილები ყველაზე მკვრივია, სადაც სქელ ღრუბელში გახვეული პროტო ვარსკვლავებია.

“ვების მიერ გადაღებული რო გველისმჭერი საშუალებას გვაძლევს, ვარსკვლავის სიცოცხლის ციკლის ძალიან ხანმოკლე პერიოდს მკაფიოდ დავაკვირდეთ. მსგავსი ფაზა ჩვენმა მზემაც გაიარა, რაც დიდი ხნის წინ მოხდა, ახლა კი გვაქვს ტექნოლოგია, რომლითაც სხვა ვარსკვლავის ისტორიის დასაწყისს ვხედავთ”, — აცხადებს ვების პროექტზე მომუშავე მეცნიერი, კლაუს პონტობიდანი.

მოწითალო შეფერილობით წარმოდგენილია მოლეკულური წყალბადის უზარმაზარი ნაკადები, რომლებსაც გამოსახულების ზედა მხარეს ვხედავთ. ქვემოთ მნათობ S1-ის გავლენით კოსმოსურ მტვერში გამოთავისუფლებული კაშკაშა ღრუ ადგილია. ესაა ამ კადრში აღბეჭდილი ერთადერთი მნათობი, რომელიც მზეზე მასიურია.

“მხოლოდ ერთ წელში ჯეიმს ვების კოსმოსურმა ტელესკოპმა კაცობრიობის მიერ კოსმოსის ხედვა შეცვალა, მტვრის ღრუბლებში შეგვახედა და სამყაროს შორეული კუთხეებიდან წამოსულო სინათლე პირველად დაგვანახვა. ყოველი ახალი სურათი ახალი აღმოჩენაა, რამაც მეცნიერებს შესაძლებლობა მისცა, დაესვათ კითხვები და გაეცათ პასუხები, რომლებზეც ვერც კი იოცნებებდნენ”, — ამბობს NASA-ს ხელმძღვანელი, ბილ ნელსონი.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა

ჩვენს წინაშეა ის, რასაც ყველა დიდხანს ელოდა: ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის მიერ გადაღებული სატურნი მთელი თავისი დიდებულებით.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

კოსმოსი შეიძლება იყოს არამეგობრული ადგილი ადამიანის სხეულისთვის, მიკროგრავიტაციული პირობებით და სხვა ფაქტორებით, რომლებიც ხელს უშლიან ჩვენს ფიზიოლოგიას, თავიდან ფეხებამდე – თავი, რა თქმა უნდა, მთავარი საზრუნავია.

NASA-s მიერ დაფინანსებული ამერიკელი მეცნიერების მიერ ჩატარებული ახალი კვლევა საკითხის უფრო ღრმა ანალიზის საშუალებას იძლევა. მკვლევარებმა განაცხადეს, რომ ასტრონავტებმა, რომლებიც საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე (ISS) ან NASA-ს კოსმოსურ ხომალდებზე სულ მცირე ექვსი თვის განმავლობაში მოგზაურობდნენ, ცერებრალური პარკუჭების მნიშვნელოვანი გაფართოება განიცადეს.

ცერებრალური პარკუჭები არის ცერებროსპინალური სითხით სავსე სივრცეები. ეს უფერო და წყლიანი სითხე მოძრაობს თავისა და ზურგის ტვინში და იცავს ტვინს, რათა დაიცვას უეცარი ზემოქმედებისაგან და შლის ნარჩენებს.

30 ასტრონავტის ტვინის სკანირების საფუძველზე, მკვლევარებმა დაადგინეს, რომ ასეთი მოგზაურობის შემდეგ პარკუჭების სრულად გამოჯანმრთელებას სამი წელი დასჭირდა, რაც მიანიშნებს, რომ ხანგრძლივ კოსმოსურ მისიებს შორის მინიმუმ ამ ხანგრძლივობის ინტერვალია მიზანშეწონილი.

ასტრონავტებში მოკლე მისიების შემდეგ პარკუჭის მოცულობის უმნიშვნელო ცვლილება მოხდა, ან საერთოდ არ შეცვლილა. გაფართოება მოხდა ასტრონავტებში ექვსთვიანი ან უფრო ხანგრძლივი მისიის შემდეგ, თუმცა არ იყო განსხვავება ექვსთვიან და ერთწლიან მისიებში მყოფ ასტრონავტებს შორის. მეცნიერების განმარტებით, ის ფაქტი, რომ გაფართოება არ გაუარესდა ექვსი თვის შემდეგ, შეიძლება კარგი ამბავი იყოს მარსზე დაგეგმილი მომავალი მისიებისთვის, სადაც ასტრონავტებმა შეიძლება ორი წელი გაატარონ. ამასთან, ის, რომ ხანმოკლე მისიების შემდეგ ცერებრალური პარკუჭები არ გაფართოვდა, კარგი ამბავია მათთვის, ვინც, როგორც ტურისტი, ხანმოკლე კოსმოსურ მოგზაურობას განიხილავს.

მიკროგრავიტაციული პირობები ასევე იწვევს სხვა ფიზიოლოგიურ ეფექტებს ადამიანის სხეულზე ფიზიკური დატვირთვის შემცირების გამო. ეს მოიცავს ძვლებისა და კუნთების ატროფიას, გულ-სისხლძარღვთა სისტემის ცვლილებებს, ბალანსის სისტემის პრობლემებს შიდა ყურში. შეშფოთებას იწვევს ასევე მზის რადიაციის დიდი ზემოქმედებით გამოწვეული კიბოს გაზრდილი რისკი.

კვლევა სამეცნიერო ჟურნალ Scientific Reports-ში გამოქვეყნდა.

წყარო : reuters.com 

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

NASA-ს რეაქტიული მოძრაობის ლაბორატორიის (JPL) ცნობით, დედამიწას პოტენციურად საშიში 256-მეტრიანი ასტეროიდი უახლოვდება. დედამიწამდე მანძილი დაახლოებით 6,7 მილიონი კმ-ია, ასტეროიდის სიჩქარე საათში 32184 კმ-ია.

ასტეროიდი 467336 (2002 LT38) დედამიწასთან შაბათს, 24 ივნისს  გაივლის.

აღსანიშნავია, რომ თუ ასტეროიდი დედამიწას უახლოვდება 7,4 მილიონ კმ-ზე უფრო ახლოს და მისი ზომა 150 მ-ზე მეტია, მაშინ NASA მას “პოტენციურად საშიშ ობიექტად” მიიჩნევს, თუმცა 2023 HT4 არ აკმაყოფილებს ორივე კრიტერიუმს ერთდროულად, ამიტომ ის “პოტენციურად საშიშ” ასტეროიდან არ ითვლება.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

ასტრონომებმა ტელესკოპ „ჯეიმს ვების“ მეშვეობით ადამიანისთვის ცნობილი ყველაზე შორეული ორგანული მოლეკულები აღმოაჩინეს. ამის შესახებ CNN-ი იტყობინება.

ტელეარხის ცნობით, ეს პირველი შემთხვევაა, როდესაც ამ ტელესკოპმა შორეულ სამყაროში კომპლექსური მოლეკულები იპოვა. კერძოდ, მოლეკულები გალაქტიკაში SPT0418-47 დაფიქსირდა, რომელიც ჩვენგან 12 მილიარდი სინათლის წელიწადის მანძილზე მდებარეობს.

აღმოჩენა ნათელს ჰფენს ადრეულ სამყაროში ქიმიურ შენაერთებს.

დედამიწაზე ეს მოლეკულები – პოლიციკლური არომატული ნახშირწყალბადები შეიძლება ვიპოვოთ კვამლში, სმოგში, ჭვარტლში, ძრავის გამონაბოლქვში. ამ ორგანული შენაერთის საფუძველი – ნახშირწყალბადი სიცოცხლის ერთ-ერთ მშენებელ აგურად ითვლება.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

მეცნიერებმა ასტეროიდი აღმოაჩინეს, რომელიც ყოველწლიურად მზესთან ერთად მოგზაურობს.

ასტეროიდს 2023 FW13 ეწოდა და ის მზის გარშემო დედამიწასთან ერთად ბრუნავს. იგი პლანეტიდან 364 00 კილომეტრით არის დაშორებული, თუმცა დედამიწა ასტეროიდზე მცირე გავლენას გრავიტაციული მიზიდულობით ახდენს. ასტეროიდის დიამეტრი 15 მეტრს წარმოადგენს.

მზის გარდა, 2023 FW13 გარს დედამიწასაც უვლის.

2023 FW13 პირველად 2023 წლის მარტში ჰავაიზე მდებარე ობსერვატორიამ დააფიქსირა, თუმცა ზოგიერთი მეცნიერის ვარაუდით, ასტეროიდი დედამიწის მეზობელი ძველი დაახლოებით წელთაღრიცხვით 100 წლიდან გახლავთ.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

კომპანია Space Perspective-ის დამფუძნებლის, ჯეინ ფოინთერის თქმით, მისი კომპანია იქნება პირველი, რომელიც ადამიანებს კოსმოსში დაქორწინების შესაძლებლობას მისცემს. ინფორმაციას უცხოური მედია ავრცელებს. 

„უკვე გვყავს რამდენიმე წყვილი, რომლებსაც სურთ, პირველები დაქორწინდნენ კოსმოსში. ჰოდა, ვნახოთ, ვინ დაასწრებს”, – განაცხადა მან.

ცერემონია, დიდი ალბათობით, კომპანიის ისტორიულ ხომალდზე, Neptune-ზე, გაიმართება.

„კოსმოსური ხომალდი ნეპტუნი შეიქმნა იმისათვის, რომ ყოფილიყო ყველაზე ხელმისაწვდომი, მდგრადი და უსაფრთხო კოსმოსური ხომალდი პლანეტა დედამიწაზე თუ მის მიღმა. ის მოიცავს SpaceBalloon-ს, Reserve Descent System-სა და Neptune Capsule-ს”, – აღნიშნულია კომპანიის ვებსაიტზე. “განსხვავებით ყველა სხვა კოსმოსური ხომალდისგან, რომლების ფრენის დროსაც ეკიპაჟის განყოფილება გამოეყოფა ერთი ფრენის სისტემიდან და გადადის სხვა ფრენის სისტემაში, კოსმოსური ხომალდი ნეპტუნის კაფსული დაცულია SpaceBalloon-ზე მთელი ფრენის განმავლობაში, აფრენიდან დაშვებამდე, რაც ქმნის შეუფერხებელ, უსაფრთხო და ნაზ ფრენის გამოცდილებას.”

აღსანიშნავია ისიც, რომ კომპანიამ ხომალდის ასამუშავებლად ეკომეგობრული გამოსავალი შეიმუშავა, კერძოდ: ხომალდს ენერგია მიეწოდება განახლებადი წყალბადის საშუალებით და არ ტოვებს ნახშირორჟანგს.

ხომალდი ზევით გატყორცნის ნაცვლად, ჰაერში ნელ-ნელა, დაახლოებით, 20 კმ/სთ სიჩქარით, იწევა.

ასევე, ფრენის პირველადი სისტემის გარდა, ნეპტუნი აღჭურვილია სარეზერვო სისტემითაც: 4 პარაშუტით, რომელიც მდებარეობს კაფსულსა და SpaceBalloon-ს შორის. შესაბამისად, საჭიროების შემთხვევაში, პარაშუტები უზრუნველყოფს ხომალდის უსაფრთხო დაშვებას. კომპანიის მიხედვით, კოსმოსური სააგენტოები ათწლეულების მანძილზე, 100%-იანი წარმატებით იყენებდნენ ამგვარ პარაშუტებს.

Space Perspective დაარსებულია Biosphere 2-ის ეკიპაჟის ორი ყოფილი წევრის მიერ. კომპანიას სურს, კოსმოსში მოგზაურობის შესაძლებლობა რაც შეიძლება მეტ ადამიანს მისცეს, რადგან, დამფუძნებლებს სჯერათ, რომ დედამიწის კოსმოსიდან დანახვა რადიკალურად შეცვლის ჩვენს აღქმას სამყაროსა და მასში ჩვენი ადგილის შესახებ.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

უცნაურმა პლანეტამ, რომელიც 245 სინათლის წლით შორს იმყოფება, შესაძლოა, ე. წ. პლანეტარული საიდუმლოება გაამჟღავნოს… TOI-733b-ის ეგზოპლანეტა დედამიწის რადიუსზე ორჯერ ნაკლებია და 4.9-დღიანი პერიოდით მზეზე ცოტათი პატარა ვარსკვლავის გარშემო ბრუნავს. სიმკვრივის გაზომვებმა კი აჩვენა, რომ მან ან ატმოსფერო დაკარგა, ან იგი ოკეანით დაფარული წყლის სამყარო უნდა ყოფილიყო. ეს ყველაფერი კი იმიტომაა საინტერესო, რომ მეცნიერებს შეიძლება ეგზოპლანეტების ჩანაწერში იმ კითხვაზე პასუხის გაცემაში დაეხმაროს, თუ რატომ არის ასე ცოტა პლანეტა 1.5-2 დედამიწის რადიუსს შორის.

მართალია, ეგზოპლანეტების აღმოსაჩენად ძირითადად 2 მეთოდს ვიყენებთ, რაც ტრანზიტებსა და რადიალურ სიჩქარეს მოიცავს, მაგრამ ზოგიერთი ეგზოპლანეტა ადამიანების ტექნოლოგიების მიღმა რჩება. ამის მაგალითი მცირე რადიუსის მქონე პლანეტებია, ძალიან ცოტა ეგზოპლანეტა თუ მიეკუთვნება სუპერ დედამიწისა (1.5-მდე დედამიწის რადიუსით) და მინი ნეპტუნის კატეგორიას (დაახლოებით დედამიწის 2 რადიუსით).

არც ის არის ნათელი, თუ რა იწვევს ამას, ვარსკვლავი კარგავს მასას თუ შიდა პროცესია, რომლის დროსაც ეგზოპლანეტის ბირთვიდან სითბო თავისუფლდება… თუმცა ამ ეგზოპლანეტებს საიდუმლოს გამჟღავნებაც შეუძლია. კვლევის პროცესში მეცნიერებმა TESS-ის ტელესკოპისა და HARPS-ის სპექტოგრაფის მონაცემები ჩართეს.

მართალია, ზუსტად არ ვიცით, თუ რისგან დამზადდა TOI-733b, მაგრამ გუნდმა მოდელირებით აჩვენა, რომ თუ ეგზოპლანეტას ოდესმე ნეპტუნის მსგავსი ატმოსფერო ექნებოდა, რომელიც წყალბადისა და ჰელიუმისგან შედგება, მას უკვე უნდა დაეკარგა იგი. თუმცა ამ შემთხვევაში ეგზოპლანეტას იგი უფრო მძიმე ელემენტების ატმოსფეროდ უნდა გარდაექმნა…

ისიც შესაძლებელია, რომ ეს „ოკეანის პლანეტა“ ყოფილიყო — აქაც წყალბადი და ჰელიუმი უნდა დაეკარგა, მაგრამ ატმოსფერო მაინც მდიდარი უნდა ყოფილიყო წყლის ორთქლით, რომელიც მეტად მდგრადია ფოტოაორთქლების პროცესების მიმართ. აქ ეგზოპლანეტას ატმოსფერული მასის დაკარგვასთან არ უნდა ჰქონოდა საქმე…

„ყველა შეფასებით TOI-733b საინტერესო პლანეტა ჩანს და აქვს პოტენციალი იყოს პატარა, მაგრამ ამავდროულად დიდი როლი შეასრულოს ეგზოპლანეტების მეცნიერებაში არსებული თავსატეხის ამოსახსნელად. მიღებული შედეგებითა და ანალიზით, როგორც ჩანს, ჩვენ ზუსტად იმ გზაზე ვდგავართ, რომელიც მთავარ კითხვებზე პასუხის გაცემის საშუალებას მოგვცემს“, — აცხადებენ მეცნიერები. 

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

თუ აქამდე მეცნიერებმა კონკრეტულ ფენომენამდე და მის შემდეგ მიმდინარე მოვლენების შესახებ იცოდნენ, ახლა პირველად ისტორიაში მთავარი მოვლენა დააფიქსირეს — თუ როგორ ანადგურებს მომაკვდავი ვარსკვლავი ორბიტაზე მოძრავი პლანეტებიდან ერთ-ერთს.

მართალია, თეორია უკვე დიდი ხანია არსებობს, მაგრამ ამის პრაქტიკაში გამოკვლევა ასტრონომებს დაეხმარებათ გაიგონ, რა ემართება პლანეტარულ სისტემას, როცა ვარსკვლავი დრამატული სიკვდილის ფაზას უახლოვდება — ანუ მაშინ, როცა ჩვეულ ზომაზე ასჯერ დიდი ხდება. ამ დროს შთანთქავს ყველაფერს, რაც გზად ხვდება მანამ, სანამ აფეთქდება და ცხელ მანათობელ ვარსკვლავურ ნარჩენად წარმოგვიდგება.

ეს პირველი შემთხვევაა, როცა უშუალოდ მოქმედება დაინახეს, თანაც, დედამიწიდან 12 000 სინათლის წლის მანძილზე. აქ ვარსკვლავის სიკაშკაშე ძალიან სწრაფად იმატებს, თუმცა ამავე ტემპით იკლებს და ინფრაწითელ შუქსაც ასხივებს — იმ მოდელის მსგავსია, რომელიც აღწერს, რა მოხდება მზის სიცოცხლის დასასრულს და რა მოუვა ჩვენს გალაქტიკას.

„ასე დედამიწის მომავალს ვხედავთ. თუ ჩვენ სხვა ცივილიზაციები 10 000 სინათლის წლიდან გვაკვირდებოდა მაშინ, როცა მზე შთანთქავდა დედამიწას, ისინი დაინახავდნენ, როგორ განათდებოდა მზე უცბად მატერიის გამოშვების გამო, როგორ ჩამოაყალიბებდა მტვერს მის ირგვლივ მანამ, სანამ ძველ ფორმას დაიბრუნებდა“, — აცხადებს ასტროფიზიკოსი კიშალაი დე.

ამ ნათებას კიდევ უფრო ახლოდან რომ დაჰკვირვებოდნენ, Keck-ის ობსერვატორიის მონაცემები გამოიყენეს და ქიმიური შემადგენლობაც შეისწავლეს. შედეგებმა გარკვეული უცნაურობაც გამოავლინა. ვარსკვლავმა ისეთი ელემენტების ნიშნები აჩვენა, რომლებიც წესით ცივი გარემოსთვის არის დამახასიათებელი — იქნება ეს ტიტანის ოქსიდი თუ ვანადიუმის ოქსიდი, და არა ის, რასაც ჩვეულებრივ მსგავსი ვარსკვლავისგან ველით.

მეცნიერული ლიტერატურა კი ასტრონომებს მიანიშნებთ, რომ ის გზა, რომლითაც ეს სინათლე გაჩნდა, აფეთქდა და მოკვდა, ზუსტად იმ აფეთქების მსგავსია, რომელსაც წითელ ნოვას უწოდებენ. ამას კი უკვე ბინარული ვარსკვლავების შეჯახება იწვევს. თუმცა ენერგია, რომელსაც იგი აწარმოებს, იმაზე ბევრად ნაკლები იყო, ვიდრე წითელი ნოვასგან ელოდნენ — ეს ფაზლის ბოლო ნაწილს წარმოადგენს.

გუნდის ანალიზის თანახმად, პლანეტა მაქსიმუმ იუპიტერის მასაზე 10-ჯერ მეტი უნდა ყოფილიყო… ხოლო მას შემდეგ, რაც ვარსკვლავმა იგი „გადაყლაპა“, გარსმა გაციება დაიწყო, ჩამოაყალიბა მტვრის ღრუბელი ვარსკვლავის ირგვლივ, რამაც ზუსტად ის ინფრაწითელი ნათება შემოგვთავაზა, რომელიც Palomar-ის ობსერვატორიაში შეისწავლეს.

მეცნიერთა თქმით, ეს ყველაფერი იმაზე მიგვითითებს, რომ პლანეტარული სისტემის ევოლუციაში რაღაცები არ ვიცით. მსგავს მოვლენას subluminous red novae უწოდეს და სწამთ, რომ ZTF SLRN-2020 დაგვეხმარება, უკეთ გავიგოთ მიმდინარე პროცესები, იქნება ეს სინათლე, ქიმიური შემადგენლობა თუ სხვა მაჩვენებლები. მათივე გამოთვლებით, მსგავსი შემთხვევა წელიწადში რამდენიმეჯერ უნდა ხდებოდეს…

„ათწლეულების მანძილზე შეგვეძლო დაგვენახა მანამდე და შემდგომ მოვლენები. ხოლო ის, რაც გვაკლდა სწორედ ვარსკვლავის მოქმედებაში გამოჭერა იყო და სწორედ ეს ხდის ამ აღმოჩენას გასაოცარს“, — ამბობს დე.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”