ასტრონომია - კოსმოსი

2016 წლის 29 თებერვალს დასრულდა ხანგრძლივი მისია კოსმოსში, რომელშიც ამერიკელმა ასტრონავტმა სკოტ ჯოზეფ კელიმ თავის რუს კოლეგასთან, მიხეილ კორნიენკოსთან ერთად 340 დღე გაატარა კოსმოსურ სივრცეში. აღსანიშნავია რომ სკოტ კელის მისია ყველაზე ხანგრძლივია ამერიკელი ასტრონავტების მიერ კოსმოსში გატარებულ პერიოდებს შორის.
ორივე ასტრონავტი მონაწილეობდა NASA-ს მიერ წარმოებულ კვლევებში, რომელთა მიზანს ამ ეტაპზე წარმოადგენდა  ზუსტად გარკვევა თუ როგორ ეგუება ადამიანის ორგანიზმი უწონადობის მდგომარეობას, იზოლაციასა და რადიაციას კოსმოსში ხანგრძლივი ფრენის დროს. ამ კვლევაში ასევე მონაწილეობდა სკოტ კელის ტყუპისცალი ძმა – მარკი, რათა  ტყუპებზე პარალელური დაკვირვების შედეგად მკვლევარებს გაადვილებოდათ სკოტის ორგანიზმსა და გონებაში მიმდინარე ცვლილებების დაზუსტება.
მიკროგრავიტაციის პირობებში ადამიანის ორგანიზმი მრავალ ცვლილებას განიცდის. როგორც წესი, ასტრონავტებს, რომლებიც ხანგრძლივი დროით რჩებიან კოსმოსურ სივრცში აღენიშნებათ სითხის ცირკულაციისა და მხედველობის პრობლემები, ამასთანავე  იკლებს ორგანიზმის კუნთოვანი და ძლოვანი მასაც. ,,როდესაც ადამიანის უჯრედებს განსხვავებულ გარემოში მოათავსებ, ისინი ძლიერ შოკურ დარტყმას იღებენ, რაც გარკვეულ ცვლილებებს განაპირობებს“ – განაცხადა გრეჰემ სკოტმა,  კოსმოსური სივრცის ბიოსამედიცინო კვლევების ინსტიტუტის ხელმძღვანელმა, რომელიც მონაწილეობას იღებდა ამ ერთწლიან მისიაში.
როგორც აღვნიშნეთ, კელიმ კოსმოსში ყოფნისას კუნთოვანი მასის დიდი ნაწილი დაკარგა ამიტომაც დედამიწაზე დაბრუნების შემდეგ უბრალოდ ფეხზე დგომა და სიარულიც კი ორგანიზმის დაძაბულ რეჟიმში მუშაობას საჭიროებდა. კოსმოსურ სივრცეში გრავიტაციის არარსებობის გამო ორგანიზმს არ სჭირდება ამგვარი და ამ რაოდენობის დატვირთვა რაც დედამიწაზე სჭირდება ნორმალური ფუნქციონირებისთვის, ამიტომაც ასტრონავტები დღეში 2 საათ-ნახევარი ვარჯიშობენ რათა გაანეიტრალონ ეს ფაქტი. კოსმოსში ყოფნისას ორგანიზმის სხვადასხვა სითხეები მიემართება სხეულის ზედა ნაწილისაკენ, მაგრამ გული მაინც აწოდებს ფიტვებს ფუნქციონირებისთვის საჭირო და სამყოფი რაოდენობის სისხლს, მაგრამ  ქვედა კიდურებს არ მიეწოდება იგივე რაოდენობის სისხლი რაც ნორმალურ პირობებში ექნებოდა, ამიტომაც სისხლძარღვებს არ აქვთ ძლიერი დატვირთვა, დროთა განმავლობაში კი ამგვარი უმოქმედება აზარმაცებს ქვედა კიდურებს და სერიოზულ პრობლემას უმნის დედამიწაზე დაშვებულ ასტრონავტებს. შესაძლოა სითხის განსხვავებული ცირკულაცია იყოს ასევე  მხედველობის ცვლილების მიზეზიც, მისიიდან დაბრუნებულ ასტრონავტებს ხშირად აღენიშნებათ მხედველობის გაუარესება, ეს ცვლილება როგორც წესი დროებითია და გარკვეული პერიოდის შემდეგ მხედველობა  კვლავ იწყებს აღდენას.
ყველაზე მნიშვნელოვანი ცვლილება რაც კელის ორგანიზმმა მისიის დროს განიცადა  მისი სიმაღლეში ზრდაა. ასტრონავტები კოსმოსური ფრენების დროს სიმაღლეში დაახლოებით 3%-ით იმატებენ, რისი მიზეზიც ბუნებრივია ნაკლები მიზიდულობის პირობებში ხერხემალზე არსებული გაცილებით მცირე ზეწოლაა, თუმცა სამწუხაროდ ესეც დროებითია და დედამიწაზე დაბრუნების შემდეგ გრავიტაციის ძალა ორგანიზმს კვლავ უწინდელ სიმაღლეს უბრუნებს. ამრიგად სკოტმაც დედამიწაზე დაშვებიდან რამდენიმე წუთში დაკარგა ახლადმოპოვებულ 2 ინჩი (დაახლ. 6 სმ).
დღესდღეობით სკოტ კელიზე დაკვირვება კვლავაც გრძელდება და NASA-ს სამედიცინო სფეროს წარმომადგენლები გულმოდგინედ ცდილობენ  მის ორგანიზმში მიმდინარე ცვლილებების ოპერატიულად დაფიქსირებას.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

აშშ-ის კოსმოსურმა სააგენტომ, ნასა-ს თანამგზავრმა მზეზე „ბედნიერი სახის“ ფოტო გადაიღო.

“ნასა-ს მზის დინამიკის ობსერვატორიამ (Solar Dynamics Observatory ) „მომღიმარე“ მზე დაინახა. ულტრაიისფერ შუქზე დანახული ეს მუქი ლაქები მზეზე ცნობილია როგორც კორონალური ხვრელები და არის ადგილები, საიდაც მზის სწრაფი ქარი კოსმოსში იფრქვევა“, – აღნიშნულია სააგენტოს განცხადებაში.
მიუხედავად  მეგობრული გარეგნობისა, ექსპერტები გვაფრთხილებენ, რომ მზის გვირგვინის ხვრელები შეიძლება ნიშნავდეს დედამიწაზე მოსალოდნელ მზის ქარიშხალს. მზის ქარიშხალი არის მზის ზედაპირიდან მასის და ენერგიის  ამოფრქვევა, რაც, თავის მხრივ, დედამიწის მაგნიტური ველის დეფორმირებას ახდენს. შედეგად, ეს ქარიშხალი ზრდის ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნახევარსფეროებში პოლარული ციალის ხილვადობას, რომელიც ასევე ცნობილია, როგორც ავრორა.
ნასა-ს Solar Dynamics Observatory არის სააგენტოს მისია, რომელიც მიზნად ისახავს გამოიკვლიოს, თუ როგორ იქმნება მზის აქტივობა და განაპირობებს კოსმოსურ ამინდს. ობსერვატორიის კოსმოსური ხომალდი, რომელიც პირველად 2010 წლის 11 თებერვალს გაუშვეს, ზომავს მზის ინტერიერს, ატმოსფეროს, მაგნიტურ ველს და ენერგიის გამომუშავებას.

„ჰაბლის“ კოსმოსურმა ტელესკოპმა დააფიქსირა სინათლე, რომელიც 2016 წელს მასიურ ვარსკვლავის სუპერნოვად, ზეახალ ვარსკვლავად გადაქცევის შედეგად წარმოიქმნა.
შეერთებული სურათების შედეგად მიღებული ანიმაცია არის მნიშვნელოვანი ინფორმაცია მომაკვდავი ვარსკვლავების ევოლუციისა და სუპერნოვას გარშემო მტვრის შესახებ მის მშობლიურ გალაქტიკა „კენტავრ A“-ში.
სინათლის ექო ნამდვილად განსაცვიფრებელი ფენომენია, რომლის დანახვა მხოლოდ შორიდან შეიძლება. ის წარმოიქმნება მაშინ, როდესაც რაღაც წარმოქმნის სინათლის ციმციმს, რომელიც ასხივებს კოსმოსში. თუ ეს შუქი შეხვდება ფიზიკურ ბარიერს, როგორიცაა კოსმოსური მტვრის ღრუბლები, ის აირეკლავს და ჩამოვა საწყისი აფეთქებისგან განსხვავებულ დროს. ეს თითქმის იგივეა, რაც ხმის ექო, მაგრამ შუქით.
როდესაც 2016 წელს სუპერნოვა დააფიქსირეს, ასტრონომები რამდენჯერმე მიუბრუნდნენ მასპინძელ გალაქტიკას, „კენტავრ A“-ს, რომელიც მდებარეობს ჩვენგან 12 მილიონი სინათლის წელზე მეტ მანძილზე, რათა დაენახათ, შეეძლოთ თუ არა დროთა განმავლობაში ცვლილებებზე დაკვირვება. ამ მცდელობამ შედეგი გამოიღო. მათ არა მხოლოდ შეძლეს მონაცემების შეგროვება სუპერნოვას ჩამქრალი შუქის, სახელად SN 2016adj-ის, შესახებ, არამედ მისი სინათლის ექოც დააფიქსირეს.
ხუთწლიანი დაკვირვების პერიოდში დაფიქსირდა ოთხი განსხვავებული სინათლის ექო, რაც ნიშნავს მტვრის ოთხ ღრუბელს, რომელთაგან თითოეული საკმარისად დიდი და მკვრივია იმისთვის, რომ სინათლის ექოს წარმოქმნა შეძლონ.
სინათლის ამ ექომ მკვლევარებს, დანიის ორჰუსის უნივერსიტეტის ასტრონომ მაქსიმილიან სტრიცინგერის ხელმძღვანელობით, საშუალება მისცა დაენახათ მტვერი სუპერნოვას გვერდით. მათი ანალიზი იძლევა ვარაუდის საფუძველს, რომ მტვრიანი სტრუქტურები შეიცავს სივრცეებს, რომლებიც სავსეა მასალისაგან, რომლის სიმკვრივე იმდენად დაბალია, რომ დაფიქსირებად სინათლის ექოს ვერ წარმოქნის.
„მონაცემთა ნაკრები გასაოცარია და საშუალება მოგვცა, შეგვექმნა ძალიან შთამბეჭდავი ფერადი სურათები და ანიმაციები, რომლებიც აჩვენებენ სინათლის ექოების ევოლუციას ხუთი წლის განმავლობაში. ეს იშვიათი ფენომენია, რომელიც ადრე მხოლოდ რამდენიმე სხვა სუპერნოვაში იყო დაფიქსირებული“, – განაცხადა ორჰუსის უნივერსიტეტის ასტრონომმა მაქსიმილიან შტრიტცინგერმა.
კვლევა The Astrophysical Journal Letters-ში გამოქვეყნდა.

წყარო : sciencealert.com

მზე ჩვენი ცხოვრების საყოველთაო და სასიცოცხლო მნიშვნელობის ნაწილია, მაგრამ მის შესახებ ბევრი რამ ამოუხსნელი რჩება. ცოტა ხნის წინ მზესთან დაკავშირებით უცნაური მოვლენა დააფიქსირეს – მისი ზედაპირიდან ამოფრქვეული პლაზმური ძაფიდან მასალა გაიფანტა და მზის ჩრდილოეთ პოლუსზე გვირგვინის მსგავსი „მორევი“ შექმნა.
იმის დასადგენად, მოხდა თუ არა ეს რეალურად, საჭირო იქნება შემდგომი ანალიზის ჩატარება.
ამ დროისთვის, მეცნიერები ამბობენ, რომ მათ მსგავსი არაფერი უნახავთ და კადრები უდავოდ სანახაობრივია.
აშშ-ის აშშ-ს ატმოსფერული კვლევის ეროვნული ცენტრის მზის ფიზიკოსმა, სკოტ მაკინტოშმა, რომელიც მზეს ათწლეულების განმავლობაში აკვირდება და ცდილობს მის ციკლებში გაერკვეს, Space.com-ს განუცხადა, რომმას მზის მსგავსი „მორევი“ არასოდეს უნახავს.
უნდა დაველოდოთ, რომ გავიგოთ მეტი უცნაური მოვლენის შესახებ. იმის გათვალისწინებით, რომ მეცნიერები აანალიზებენ ინფორმაციის, რომელიც 24-საათიან რეჟიმში მოქმედი მზის ობსერვატორიებიდან მოდის, ლოდინი, სავარაუდოდ, ხანგრძლივი არ იქნება.

წყარო : www.sciencealert.com

ასტრონომებმა აღმოაჩინეს ახალი ეგზოპლანეტა, რომელიც შეიძლება პოტენციურად დასახლებული იყოს და დედამიწიდან 31 სინათლის წელიწადის მოშორებით მდებარეობს. ამი შესახებ გამოცემა ScienceAlert-ი წერს.

პლანეტა, რომელსაც Wolf 1069 b ჰქვია, მდებარეობს საკუთარი ვარსკვლავის დასახლებულ ზონაში – ეს არის სივრცე, სადაც შექმნილია ზედაპირზე თხევადი წყლის არსებობისთვის საჭირო პირობები. ასეთ პლანეტაზე თეორიულად სიცოცხლე შეიძლება არსებობდეს.

მეცნიერების განხცადებით, პლანეტა საკუთარი ვარსკვლავის გარშემო ერთ შემოვლას 15,6 დღეს ანდომებს. მასსა და ვარსკვლავს შორის არსებული მანძილი მზესა და დედამიწას შორის არსებულ მანძილთან შედარებით 15-ჯერ ნაკლებია.

როგორი იქნება ჩვენი მზე სიკვდილის შემდეგ? მეცნიერებმა გააკეთეს პროგნოზები იმის შესახებ, თუ როგორი იქნება ჩვენი მზის სისტემის ბოლო დღეები და როდის მოხდება ეს. ამასთან, მეცნიერები აცხადებენ, რომ ადამიანები მზის სიკვდილის დროს დედამიწაზე აღარ იქნებიან.

ადრე, ასტრონომები ფიქრობდნენ, რომ მზე გადაიქცევა პლანეტურ ნისლად – გაზისა და კოსმოსური მტვრის მანათობელ ბუშტად – შემდეგ კი გაჩნდა მტკიცებულებები, რომ ის უფრო მასიური უნდა იყოს. 2018 წელს, ასტრონომთა საერთაშორისო ჯგუფმა  კვლავ შეცვალა პოზიცია და აღმოაჩინა, რომ პლანეტარული ნისლეული მართლაც ყველაზე სავარაუდო მზის “გვამია”.

მზე დაახლოებით 4.6 მილიარდი წლისაა – ეს შეფასებულია მზის სისტემის სხვა ობიექტების ასაკის მიხედვით, რომლებიც დაახლოებით იმავე დროს ჩამოყალიბდნენ. სხვა ვარსკვლავებზე დაკვირვების საფუძველზე, ასტრონომები ვარაუდობენ, რომ ის მისი სიცოცხლე დაახლოებით 10 მილიარდ წელში დასრულდება.

რა თქმა უნდა, მანამდე სხვადასხვა პროცესები განვითარდება. დაახლოებით 5 მილიარდ წელში მზე წითელ გიგანტად გადაიქცევა. ვარსკვლავის ბირთვი შემცირდება, მაგრამ მისი გარე ფენები გაფართოვდება მარსის ორბიტამდე და ამ პროცესში ჩვენს პლანეტას შთანთქავს, თუ ის ჯერ კიდევ იარსებებს.

ერთი რამ ცხადია: იმ დროისთვის ჩვენ დედამიწაზე აღარ ვიქნებით. კაცობრიობას მხოლოდ 1 მილიარდი წელი აქვს დარჩენილი. ეს იმიტომ, რომ მზის სიკაშკაშე ყოველ მილიარდ წელიწადში დაახლოებით 10 პროცენტით იზრდება. სიკაშკაშის ეს ზრდა დაასრულებს სიცოცხლეს დედამიწაზე. ჩვენი ოკეანეები აორთქლდება და ზედაპირი ძალიან ცხელი გახდება წყლის წარმოქმნისთვის. ჩვენვ იქნებით დაახლოებით იმდენი კაპუტი, როგორც თქვენ შეგიძლიათ მიიღოთ.

2018 წლის კომპიუტერული მოდელირების გამოყენებით ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ, ისევე როგორც სხვა ვარსკვლავების 90 პროცენტი,წითელ გიგანტად ქცეული ჩვენი მზე, დიდი ალბათობით შემცირდება და თეთრი ჯუჯა გახდება, რის შემდეგაც პლანეტარულ ნისლეულად გადაიქცევა.

“როდესაც ვარსკვლავი კვდება, ის აფრქვევს გაზისა და მტვრის მასას კოსმოსში, რომელიც ცნობილია როგორც მისი გარსი. გარსი შეიძლება იყოს ვარსკვლავის მასის ნახევარი. ეს გამოაჩენს ვარსკვლავის ბირთვს, რომელსაც ვარსკვლავის სიცოცხლის ამ ეტაპზე „საწვავი“ ეწურება, საბოლოოდ ითიშება და კვდება. ამის შემდეგ ცხელი ბირთვი ანათებს ამოფრქვეულ გარსს დაახლოებით 10 000 წლის განმავლობაში. ეს არის ის, რაც პლანეტარული ნისლეულს ხილულს ხდის. ზოგი იმდენად კაშკაშაა, რომ მათი დანახვა შესაძლებელია უკიდურესად დიდი მანძილიდან, ათობით მილიონი სინათლის წელიწადის მანძილზე“,- განმარტა დიდი ბრიტანეთის მანჩესტერის უნივერსიტეტის ასტროფიზიკოსმა ალბერტ ზიილსტრამ.

დასავლეთ ვირჯინიის უნივერსიტეტის მეცნიერ-თანამშრომელმა ჩაგრი კილიჩმა დაითვალა, რამდენი კილოგრამი ნაგავი დატოვეს ადამიანებმა მარსის ზედაპირზე. ჩაგრი კილიჩის მიერ ჩატარებული კვლევის შესახებ The Conversation-ი წერს.

ჩაგრი კილიჩის გათვლებით, მარსის ზედაპირის კვლევის 50 წლის განმავლობაში ადამიანებმა „წითელ პლანეტაზე“ 7119 კილოგრამი ნაგავი დატოვეს.

გაეროს მონაცემებით, სხვადასხვა ქვეყანამ მარსზე 14 სხვადასხვა ექსპედიციის ფარგლებში 18 ობიექტი გაგზავნეს. კილიჩმა მარსზე გაგზავნილი კოსმოსური აპარატების მასა შეაჯამა (9979 კგ) და ჯერ კიდევ მომუშავე აპარატის წონა (2860 კგ) გამოაკლო.

ასტრონომების საერთაშორისო ჯგუფმა მოლეკულურ ღრუბელში ყინულის ნაწილაკების დღეისთვის ყველაზე დეტალური ანალიზის შედეგები წარადგინა. ამის შესახებ CNN-ი იტყობინება.

ტელეარხის ცნობით, მეცნიერებმა დაკვირვება ტელესკოპ „ჯეიმს ვების“ დახმარებით ჩაატარეს. ღრუბელი „ქამელეონი I“ დედამიწიდან 630 სინათლის წელიწადის მანძილზე მდებარეობს – ეს გაზისა და მტვრის რეგიონია, სადაც წყალბადი და ნახშირბადის მონოქსიდი წარმოიქმნება.

„ვების“ მიერ გადაღებული ფოტოს ქვედა მარცხენა კუთხეში ახალგაზრდა პროტოვარსკვლავი Ced 110 IRS 4-ია აღბეჭდილ. სტაფილოსფერი წერტილები ფოტოზე ვარსკვლავებიდან მომავალ სინათლეს წარმოადგენს.

დედამიწისთვის ჩვეული წყლის ყინულის გარდა, მეცნიერებმა კოსმოსურ სივრცეში სხვადასხვა მოლეკულის გაყინული ფორმა აღმოაჩინეს, მათ შორის ამიაკის, მეთანის, მეთანოლის. ამ გაყინულ მოლეკულებს ვარსკვლავებისა და პლანეტების შექმნაში შეუძლიათ წვლილის შეტანა.

მეცნიერებს თქმით, კვლევის შედეგები მათ დაეხმარებათ უკეთ გაერკვნენ ეგზოპლანეტების ფორმირებისთვის აუცილებელი მარტივი და რთული მოლეკულების წარმოქმნაში.

ბოლო დროს ტელესკოპებით განხორციელებულმა დაკვირვებებმა დედამიწასთან ახლოს მდებარე ობიექტები (NEO, მათ შორის ასტეროიდები, გამოავლინა, რომლებიც აქამდე არასდროს გვინახავს. მეცნიერები აცხადებენ, რომ ამ ასტეროიდების პოვნა და თვალყურის დევნება შეიძლება გადამწყვეტი იყოს მზის სისტემის ისტორიისა და პლანეტების ფორმირების შესწავლაში.
კარნეგის მეცნიერების ინსტიტუტის წარმომადგენელი, ასტრონომი სკოტ შეპარდი დედამიწასა და მზეს შორის რამდენიმე დედამიწასთან ახლოს მდებარე ობიექტის აღმოჩენის შესახებ იუწყება.
„ახალი ტელესკოპური დათვალიერებები ებრძვის მზის სიკაშკაშეს და ბინდის დროს ეძებს ასტეროიდებს მზისკენ. ამ კვლევებმა აღმოაჩინა მრავალი ადრე უცნობი ასტეროიდი დედამიწის შიგნით“, – წერს შეპარდი.
ეს ასტეროიდები კლასიფიცირდება მათი პოზიციის მიხედვით: ჩვენ გვაქვს ატირასი (დედამიწის შიგნით ორბიტებით), ვატირასი (ვენერას შიდა ორბიტებით) და ჰიპოთეტური ვულკანოიდები (მერკურის შიდა ორბიტებით).
დინამიურად არასტაბილური ორბიტების (დაახლოებით 10 მილიარდი წლის) და არაპროგნოზირებადი მოძრაობების გათვალისწინებით, სავარაუდოა, რომ მიმდინარეობს NEO-ების გარკვეულწილად ხელახლა შევსება.
„მოძრაობა დამოკიდებულია ასტეროიდის ბრუნვაზე, ზომაზე, ალბედოსა და მზიდან დაშორებაზე. რაც უფრო პატარაა ასტეროიდი და რაც უფრო მეტ მზის შუქს შთანთქავს, მით უფრო დიდია მისი მოძრაობა“, – წერს შეპარდი.
მეცნიერები აცხადებენ, რომ ასტეროიდების ეს აღმოჩენები დაგვეხმარება უფრო მეტი გავიგოთ მათი მოძრაობის შესახებ და ასევე იმის დადგენაში, როგორ ახერხებს დედამიწასთან ახლოს არსებული ობიექტები სტაბილური რაოდენობის შენარჩუნებას. მეცნიერები ფიქრობენ, რომ NEO-ების უმეტესობა არის ასტეროიდები, რომლებიც განდევნილია მარსსა და იუპიტერს შორის არსებული მთავარი სარტყლიდან.
რაც უფრო პატარაა ასტეროიდები, მით უფრო რთულია მათი დანახვა. მეცნიერთა შეფასებით, ეგრეთ წოდებული „პლანეტის მკვლელი“ NEO-ების დაახლოებით 90 პროცენტი – 1 კილომეტრი ან მეტი სიგრძით – უკვე ნაპოვნია.
ბოლო რამდენიმე უცნობ 1-კილომეტრიან NEO-ს, სავარაუდოდ, ორბიტები მზესთან ახლოს აქვს ან მაღალი დახრილობით ხასიათდება, რაც მათ NEO-ს ძირითადი კვლევების სფეროებს აშორებს.