ასტრონომია - კოსმოსი

მონრეალის უნივერსიტეტის მკვლევართა ჯგუფმა აღმოაჩინა მტკიცებულება, რომ წითელი ჯუჯა ვარსკვლავის გარშემო მოძრავი ორი ეგზოპლანეტა „წყლის სამყაროა“, სადაც წყალი მთელი პლანეტის დიდ ნაწილს შეადგენს. ეს სამყაროები, რომლებიც ჩვენგან 218 სინათლის წლით დაშორებულ მანძილზე მდებარეობენ, მზის სისტემაში აღმოჩენილ არცერთ პლანეტას არ ჰგავს.
ჯგუფმა, რომელსაც მონრეალის უნივერსიტეტის ეგზოპლანეტების კვლევის ტროტიეს ინსტიტუტის მკვლევარი კაროლინ პიაულეტი ხელმძღვანელობს,  Kepler-138-ის სახელით ცნობილი ამ პლანეტარული სისტემის დეტალური კვლევა  ჟურნალ Nature Astronomy-ში გამოაქვეყნა.
პიაულეტი და მისი კოლეგები ეგზოპლანეტებს, Kepler-138 c და Kepler-138 d-ს, NASA-ს Hubble-ისა და Spitzer-ის კოსმოსური ტელესკოპებით დააკვირდნენ და აღმოაჩინეს, რომ პლანეტები შეიძლება შედგებოდეს ძირითადად წყლისგან. ეს ორი პლანეტა და ვარსკვლავთან უფრო ახლოს მყოფი პატარა პლანეტა, Kepler-138 b, ადრე აღმოჩენილი იყო NASA-ს  Kepler-ის კოსმოსური ტელესკოპის მიერ. ახალმა კვლევამ აღმოაჩინა მტკიცებულება მეოთხე პლანეტის არსებობაზეც.
დედამიწაზე სამჯერ მეტი მოცულობით და ორჯერ დიდი მასით,  c და d პლანეტებს   დედამიწაზე გაცილებით დაბალი სიმკვრივე აქვთ. ეს გასაკვირია, რადგან დედამიწაზე ოდნავ დიდი პლანეტების უმეტესობა, რომლებიც აქამდე იყო დეტალურად შესწავლილი, თითქოს ჩვენი მსგავსი კლდოვანი სამყარო იყო.
იმის გარკვევა, თუ რისგან შედგება ჩვენი მზის სისტემის მიღმა მდებარე პლანეტები საკმაოდ დიდ მუშაობას მოითხოვს. ისინი ძალიან შორს არიან და ძალიან ბუნდოვანი იმ ვარსკვლავების შუქთან შედარებით, რომლების გარშემოც ისინი ბრუნავენ; პირდაპირი სურათების მოპოვება ძალიან რთულია და შემდგომში ძალიან იშვიათია და არ აჩვენებს დიდ დეტალებს.
ეგზოპლანეტის შემადგენლობა, როგორც წესი, გამოითვლება მისი სიმკვრივიდან, რომლის დადგენა ორი მახასიათებლის გამოყენებით ხდება – ერთი აღებულია პლანეტის მიერ ვარსკვლავის სინათლის დაბნელებიდან (ტრანზიტი), მეორე კი ვარსკვლავის რადიალური სიჩქარიდან ანუ „რხევიდან“.
ვარსკვლავის შუქი, რომელიც იბლოკება ტრანზიტის დროს, გვიჩვენებს ეგზოპლანეტის ზომას, საიდანაც ვიღებთ რადიუსს. რადიალური სიჩქარე გამოწვეულია ეგზოპლანეტის გრავიტაციული მიზიდვით, რომელიც განიხილება როგორც ვარსკვლავის სინათლის ტალღის სიგრძის რეგულარული, მაგრამ ძალიან მცირე გაფართოება და შეკუმშვა, როდესაც ის მიიზიდება. ამ მოძრაობის ამპლიტუდამ შეიძლება გვითხრას, რა მასა აქვს ეგზოპლანეტას.
როდესაც იცით ობიექტის ზომა და მასა, შეგიძლიათ გამოთვალოთ მისი სიმკვრივე.
ტრანზიტის მონაცემები აჩვენებს, რომ Kepler-138c-სა და Kepler-138d-ს  რადიუსები დედამიწის რადიუსს 1,51-ჯერ, დედამიწის მასას კი 2,3 და 2,1-ჯერ აღემატებიან. ეს მახასიათებლები, თავის მხრივ, გვეუბნება, რომ ეგზოპლანეტების სიმკვრივე კუბურ სანტიმეტრზე დაახლოებით 3,6 გრამს შეადგენს, მაშინ, როცა დედამიწის სიმკვრივე – კუბურ სანტიმეტრზე 5.5 გრამია.
გუნდის მოდელირების მიხედვით, წყალი შეადგენს ეგზოპლანეტების მოცულობის 50 პროცენტზე მეტს, რომელიც ვრცელდება დაახლოებით 2000 კილომეტრის სიღრმეზე. შედარებისთვის : დედამიწის ოკეანეების საშუალო სიღრმე მხოლოდ 3,7 კილომეტრია. მაგრამ Kepler-138c და Kepler-138d ბევრად უფრო ახლოს არიან თავიანთ ვარსკვლავთან, ვიდრე დედამიწა. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ვარსკვლავი პატარა, წითელი ჯუჯაა, ეს სიახლოვე ორ ეგზოპლანეტას ჩვენს დედამიწაზე ბევრად უფრო ცხელს უნდა ხდიდეს. ერთ გარშემოვლას ისინი 13 და 23 დღეს ანდომებენ.
მკვლევარების განცხადებით, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ამ სამყაროების ოკეანეები და ატმოსფერო ჩვენს ოკეანეს ჰგავდეს.
„ტემპერატურა Kepler-138c-სა და Kepler-138d-ის ატმოსფეროებში სავარაუდოდ წყლის დუღილის წერტილს აღემატება და ჩვენ ველოდებით ორთქლისგან შემდგარ სქელ, მკვრივ ატმოსფეროს ამ პლანეტებზე“, – აცხადებენ კვლევის ავტორები.
მათი განმარტებით, მხოლოდ ამ ორთქლის ატმოსფეროში შეიძლება იყოს პოტენციურად თხევადი წყალი მაღალ წნევაზე, ან თუნდაც წყალი სხვა ფაზაში, რომელიც ხდება მაღალი წნევის დროს და რომელსაც ზეკრიტიკული სითხე ეწოდება.

წყარო: nasa.gov,  sciencealert.com

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

არ იქნება ხმამაღალი ნათქვამი, თუ ვიტყვით, რომ უნდა მოგიყვეთ ექსპერიმენტის შესახებ, რომლის მსგავსი არასდროს ჩატარებულა და მომავალშიც, არ ჩატარდება. მისი შედეგები კი, კოსმოსში გაფრენის მსურველთათვის, საკმაოდ შემაშფოთებელია.

2015 წლის მარტიდან, ასტრონავტმა სკოტ კელიმ 340 დღე გაატარა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე. მეცნიერთა ჯგუფი მის სხეულში მიმდინარე ცვლილებებს აკვირდებოდა და ადარებდა სკოტის ტყუპისცალი ძმის – მარკის მონაცემებს. ექსპერიმენტის მიმდინარეობისას ერთი ძმა კოსმოსში, ხოლო მეორე დედამიწაზე იმყოფებოდა.

რამდენიმე დღის წინ მეცნიერებმა კვლევის შედეგების პირველი ნაწილი გამოაქვეყნეს. ეს არის 90 გვერდიანი დოკუმენტი NASA Twins Study, რომლიდანაც რამდენიმე მნიშვნელოვან შედეგზე მოგიყვებით.

კოსმოსში მოგზაურობა სხეულს ცვლის
მეცნიერებმა შეისწავლეს დიდი რაოდენობით ინფორმაცია და გამოიყენეს მრავალფეროვანი საზომები ძმებს შორის, კოსმოსში ყოფნის გავლენით, შესაძლო განსხვავებების არსებობის დასადგენად. ეს უკავშირდებოდა როგორც კოგნიტურ უნარებს, ასევე, გენურ აქტივობას მათ ქსოვილებში. ბევრი მოლეკულური ტესტი, რომელიც ტყუპი ძმების კვლევაში გამოიყენეს, აქამდე არასდროს გამოუყენებიათ ასტრონომების საკვლევად.

ექსპერიმენტის ფარგლებში, კელი იღებდა სისხლს საკუთარი ორგანიზმიდან და ინტენსიურად აგზავნიდა დედამიწაზე. რის შემდეგაც, მეცნიერები ლაბორატორიულ კვლევებს ატარებდნენ. ერთ-ერთ ასეთ ტესტში მეცნიერებმა შეისწავლეს სკოტის ლეიკოციტები. ისინი ეძებდნენ მოლეკულურ სიგნალებს იმის დასადგენად, თუ რამდენად აქტიური იყო გენი. მათ იპოვეს ცვლილება, რომლის მიხედვითაც კელის ორგანიზმში ათასობით გენი იყო გააქტიურებული.

მეცნიერების აზრით, გენების გააქტიურება სტრესით იყო პროვოცირებული, რომელიც კოსმოსში ყოფნას ახლავს ხოლმე თან და შესაბამისად, კელის იმუნური სისტემა იყო სრულ მზადყოფნაში (თავის დასაცავად).

სხვა ტესტში მეცნიერებმა იკვლიეს კელის ქრომოსომების დაბოლოებები, რომლებსაც ტელომერებს ეძახიან. ტელომერები სულ უფრო მოკლდება ასაკის მატებასთან ერთად, ხოლო სტრესს მათი დამოკლება უფრო სწრაფად შეუძლია. მიუხედავად იმისა, რომ კელი არც ისე ახალგაზრდა იყო და ამასთან, როგორც მეცნიერები ამბობენ, სტრესსაც განიცდიდა, კელის კოსმოსში ყოფნის პერიოდში ტელომერები სულ უფრო იზრდებოდა.

შემაშფოთებელი შედეგი – გენეტიკური მუტაცია და კოგნიტური უნარების დაქვეითება
რადიაციას შეუძლია გამოიწვიოს სხვადსახვაგვარი მუტაცია, რაც ადამიანის ორგანიზმში კიბოს განვითარების რისკს ზრდის. დედამიწის ორბიტაზე გაცილებით დიდი რაოდენობის რადიაციაა, ვიდრე პლანეტაზე.

კოსმოსში 340 დღიანმა ყოფნამ კელის ორგანიზმს 48-ჯერ მეტი რადიაცია მოუტანა, ვიდრე პლანეტაზე შეეძლო მიეღო და მეტიც, რადიაციით გამოწვეული გენეტიკური მუტაცია მისი დედამიწაზე დაბრუნების შემდეგაც გრძელდება. მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ ეს პროცესი კელის ორგანიზმისთვის მუდმივი გახდება და ეს შესაძლოა სიმსივნის განვითარებას მოასწავებდეს.

ცნობისთვის, ასტრონავტები, რომლებიც მარსზე გამგზავრებას აპირებენ, მიიღებენ 8-ჯერ მეტ რადიაციას, ვიდრე კელიმ მიიღო.

გარდა ამისა, კელის კოგნიტური უნარები გაუარესდა. ეს ტენდენცია შენარჩუნდა მისი დედამიწაზე დაბრუნებიდან 6 თვის შემდეგაც. ის უშვებდა ბევრ შეცდომას კოგნიტურ ტესტებში და ამასთან, გაცილებით ნელა პასუხობდა კითხვებს. მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ შესაძლოა, კელი სათანადოდ არ იყო მზად კოსმოსში გასაფრენად, ან გაურკვეველი მიზეზებით, მისი მოტივაცია დაეცა.

დაზუსტებით არავინ იცის, თუ რას ნიშნავს ეს ცვლილებები
ადამიანის ბიოლოგია საკმაოდ რთული საკითხია არათუ კოსმოსში, დედამიწაზეც კი. ასე რომ, ყველა ცვლილება, რომელიც კელის ორგანიზმმა კოსმოსში ყოფნისას განიცადა, არ აძლევს მეცნიერებს ზუსტი დასკვნების გამოტანის საშუალებას.

მაგალითად, უცნობია, თუ რატომ გაიზარდა კელის ქრომოსომების ტელომერები სიგრძეში. ეს შესაძლოა უკავშირდებოდეს კელის კვების რაციონს ან სტრესს, რომელსაც კოსმონავტები კოსმოსში გამგზავრებისას განიცდიან.

სხვა მხრივ, რამდენად შესაძლებელია NASA დაეყრდნოს მხოლოდ ერთი ადამიანის შესწავლის შედეგად მიღებულ მონაცემებს? მიუხედავად იმისა, რომ კვლევის დიზაინის მიხედვით, ცვლილებების საკონტროლოდ NASA სკოტის ტყუპისცალი ძმის მონაცემებს იყენებდა, მაინც რთულია კვლევის შედეგების გაზოგადება. თუმცა, აღნიშნული შედეგი ნამდვილად აძლევს მეცნიერებს ფიქრის საბაბს. ფიქრის იმაზე, თუ როგორ აისახება მარსზე გაფრენა მისიაში მონაწილე ასტრონავტებზე, რამდენიმეთვიანი ფრენის პირობებში. უნდა აღვნიშნოთ ისიც, რომ ფიზიოლოგიური ცვლილებების გვერდით, კოსმოსში ყოფნის პირობებში, თავს ფსიქიკური ცვლილებებიც იჩენს…

წყარო: The New York Times

marketer.ge

დედამიწის ზედაპირისა და ატმოსფეროს ტემპერატურები გამუდმებით იცვლება, ხოლო დედამიწის თხევადი გული კი მუდმივად გრილდება. უწყვეტი გაციება გამოიწვევს თხევადი გულის გამყარებას და გეოლოგიური აქტივობის შეწყვეტას. ახალი კვლევის მიხედვით კი დადგინდა, რომ დედამიწის გული მოსალოდნელზე სწრაფად ცივდება.
მეცნიერებმა კვლევაში გამოიყენეს მინერალი ბრიდგმანიტი, რომელიც დედამიწის გარე ბირთვისა და მანტიის მიჯნაზე გვხვდება და თუ რამდენად სწრაფად ატარებს იგი სითბოს, ბირთვიდან მანტიისაკენ სითბოს გადინების სიჩქარეზეც აისახება. აღნიშნული მინერალის თბოგამტარობის კოეფიციენტი მოსალოდნელზე დაახლოებით 1.5-ჯერ მეტი აღმოჩნდა, რაც ნიშნავს, რომ გულიდან მანტიისაკენ მოსალოდნელზე მეტი სითბო მიედინება და უფრო სწრაფად ცივდება. აღნიშნული პროცესი კარგად შესწავლილი არ არის და რთულია იმის თქმა, თუ რამდენად სწრაფად შეიძლება მოხდეს.

მასალა მოამზადა: ნინი ხეცურიანმა

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

Nasa-მ ასტეროიდი დააფიქსირა, რომლის ღირებულებაც მსოფლიო ეკონომიკას 70 000-ჯერ აღემატება. ამის შესახებ CNN წერს. გამოცემის ცნობით, მარსსა და იუპიტერს შორის მდებარე მასაჩუსეტსის ზომის იშვიათი სახეობის ასტეროიდი $10 000 კვადრილიონად არის შეფასებული.

როგორც ცნობილია, ასტეროიდი სახელად “საიქი” (Psyche) ჯერ კიდევ 1852 წელს აღმოაჩინეს, ახლა კი დედამიწიდან უფრო ახლოს გახდა მისი დანახვის შესაძლებლობა.

სამეცნიერო ჟურნალში The Planetary გამოქვეყნებული ახალი კვლევა მიუთითებს იმაზე, რომ უიშვიათესი ასტეროიდის შემადგენლობას უდიდესი ასტრონომიული ღირებულება გააჩნია. კვლევის მიხედვით, ასტეროიდის დიამეტრი 225.3 კილომეტრია, და ის 70 000-ჯერ უფრო ღირებულია, ვიდრე გლობალური ეკონომიკა, ვინაიდან კვლევის მიხედვით, ასტეროიდი, სავარაუდოდ, მთლიანად რკინისა და ნიკელისგან შედგება. მისი ღირებულება 2019 წელს შეფასებული იყო $142 ტრილიონად.

“ჩვენ გვაქვს ნანახი ძირითადად მეტალისგან შემდგარი მეტეორიტები, თუმცა, ეს არის უნიკალური იმით, რომ შესაძლოა მთლიანად რკინისა და ნიკელისგან შედგებოდეს“, – აღნიშნავს მეცნიერი და ახალი კვლევის ავტორი ტრეისი ბეკერი.

ბეკერის თქმით, ასტეროიდი 370.1 მილიონი კილომეტრით არის დაშორებული დედამიწისგან.

როგორც CNN წერს, NASA აპირებს 2022 წლისთვის ასტეროიდზე გაგზავნოს უპილოტო ხომალდი, რომელიც მას შეისწავლის უფრო ახლოდან.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”

მეცნიერებმა აღმოაჩინეს ახალი მტკიცებულება, რომ მარსზე შესაძლოა თხევადი წყალი იყოს.
კვლევა, რომელსაც  კემბრიჯის უნივერსიტეტი ხელმძღვანელობს, იძლევა მტკიცებულებას რადარის გარდა სხვა მონაცემების გამოყენებით, რომ მარსის სამხრეთ პოლისის ყინულის ქვეშ  თხევადი წყალია.
კვლევის ჯგუფმა, რომელშიც შეფილდის უნივერსიტეტისა და ღია უნივერსიტეტის მეცნიერები შედის, თქვა, რომ ეს „აუცილებლად არ ნიშნავს, რომ სიცოცხლე არსებობს მარსზე“.
დედამიწის მსგავსად, მარსსაც აქვს სქელი წყლის ყინულის ქუდები ორივე პოლუსზე.
დედამიწის ყინულის საფარი დაფარულია წყლით სავსე არხებით და დიდი ყინულქვეშა ტბებითაც კი, თუმცა, ბოლო დრომდე ითვლებოდა, რომ მარსზე მდებარე ტბები გაყინული იყო მარსის ცივი კლიმატის გამო.
„თხევადი წყალი სიცოცხლისთვის აუცილებელი ინგრედიენტია, თუმცა ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ მარსზე სიცოცხლე არსებობს“, – განაცხადა შეფილდის უნივერსიტეტის კვლევის ავტორმა, დოქტორმა ფრენსის ბუჩერმა.
საერთაშორისო კვლევითმა ჯგუფმა, რომელშიც ასევე შედიოდნენ მეცნიერები ნანტის უნივერსიტეტიდან და დუბლინის საუნივერსიტეტო კოლეჯიდან,  კოსმოსური ხომალდის ლაზერული ალტიმეტრი (სიმაღლის საზომი) გამოიყენა.
„ახალი ტოპოგრაფიული მტკიცებულებების, ჩვენი კომპიუტერული მოდელის შედეგებისა და რადარის მონაცემების კომბინაცია ბევრად უფრო სავარაუდოს ხდის, რომ დღეს მარსზე ყინულქვეშა თხევადი წყლის მინიმუმ ერთი უბანი არსებობს“, – განაცხადა კემბრიჯის სკოტ პოლარის კვლევითი ინსტიტუტის პროფესორმა, ნეილ არნოლდმა.

წყარო : bloomberg.com

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“

NASA-ს კოსმოსური ხომალდი DART-ი ჰიპერბგერითი სიჩქარით წარმატებით, მიზანმიმართულად დაეჯახა შორეულ ასტეროიდს პლანეტარული თავდაცვის სისტემის მსოფლიოში პირველი ტესტის დროს, რომლის მიზანი დედამიწასთან პოტენციური „განკითხვის დღის მეტეორიტის“ შეჯახების თავიდან აცილებაა.
კაცობრიობის პირველი მცდელობა შეცვალოს ასტეროიდის ან ნებისმიერი ციური სხეულის მოძრაობა, NASA-ს ვებკასტშია  ნაჩვენები და ის DART-ის გაშვებიდან 10 თვის შემდეგ განხორციელდა.
პირდაპირ ეთერში აჩვენეს DART-ის კამერით გადაღებული ფოტოები, როგორ უახლოვდებოდა „დამრტყმელი“ მანქანა დაახლოებით ფეხბურთის სტადიონის ზომის ასტეროიდს, დედამიწიდან დაახლოებით 6,8 მილიონი მილის მანძილზე.
330 მილიონი დოლარის ღირებულების მისიის გეგმას, რომელიც დაახლოებით შვიდი წლის განმავლობაში მუშავდებოდა, იმის დადგენა წარმოადგენდა, შეუძლია თუ არა კოსმოსურ ხომალდს შეცვალოს ასტეროიდის ტრაექტორია კინეტიკური ძალის მეშვეობით, რაც მას მხოლოდ იმ დონეზე უბიძგებს, რაც დედამიწისთვის უსაფრთხო იყოს.
მიაღწია თუ არა წარმატებას ექსპერიმენტმა, ცნობილი მხოლოდ მას შემდეგ გახდება, რაც ასტეროიდზე სახმელეთო ტელესკოპის საშუალებით მომავალ თვეში დააკვირდებიან, თუმცა NASA-ს ოფიციალური პირები ტესტის მყისიერ შედეგს და განაცხადეს, რომ კოსმოსურმა ხომალდმა მიზანს მიაღწია.
„NASA მუშაობს კაცობრიობის საკეთილდღეოდ, ასე რომ, ჩვენთვის ეს არის ჩვენი მისიის საბოლოო შესრულება – ტექნოლოგიური დემონსტრირება, რომელიც, ვინ იცის, ოდესმე ჩვენი სახლის გადარჩენას შეძლებს“, – განაცხადა NASA-ს ადმინისტრატორის მოადგილე პემ მელროიმ.

წყარო : reuters.com

მასალა მოამზადა : თამარ ტაბატაძემ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”