ასტრონომია - კოსმოსი

„ნასას“ კოსმოსურმა ხომალდმა „კასინიმ“ სატურნის უახლოესი ფოტოები გამოაგზავნა მას შემდეგ, რაც პლნეტის რგოლებში უსაფრთხო შეღწევა განახორციელა.

აშშ-ის კოსმოსური სააგენტოს ოფიციალურ გვერდზე გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, ფოტოებზე ასახულია სატურნის ღრუბლები, მასიური ქარიშხალი და უცნაური ექვსმხრივი კლიმატის სისტემა.

აღსანიშნავია, რომ „კასინი“ 13 წელია სატურნის შესწავლას ახორციელებს.  „კასინიმ“ მოახერხა პლანეტასა და მის იდუმალ რგოლლს შორის შეეღწია, ანუ იქ, სადაც აქამდე არცერთი კოსმოსური ხომალდი არ ყოფილა.

კასინი, სავარაუდოდ, რამდენიმე მცირე შიგა მთვარის ფოტოსურათს გადაიღებს და პლანეტის ქარებს, ღრუბლებს, აურუსებსა და გრავიტაციას შეისწავლის. ინფორმაცია მეცნიერებს იმის დადგენაში დაეხმარება, თუ რა არის სატურნის მაგნიტური ველის წყარო, რამდენად სწრაფად ბრუნავს გაზის გიგანტები და რა მდებარეობს მისი ღრუბლების ფენების ქვეშ.

აღსანიშნავია, რომ მანძილი სატურნსა და რგოლებს შორის დაახლოებით 2,400 კილომეტრია.

„კასინი” პლანეტაზე 1997 წელს გაიგზავნა და მას მხოლოდ 2004 წელს მიაღწია. პირველად 20 წლიანი მისიის განმავლობაში, ზონდმა სატურნის ორბიტაზე ურთულესი მანევრი შეასრულა და პლანეტის რგოლებს შორის შეაღწია.

წყარო: Reuters

მასალა მოამზადა:  თამარ ტაბატაძემ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

 უახლოეს კოსმოსში მონაცემების შეგროვების მიზნით „ნასამ“  სტადიონის ზომის წნევის ბუშტი შექმნა. ბუშტი წვიმისა და ციკლონისგან ჩაშლილი რამდენიმე მცდელობის შემდეგ გუშინ ახალი ზელანდიიდან წარმატებით გაუშვეს.

ჰაერნაოსნობის და კოსმოსის ეროვნული ადმინისტრაციის (NASA) მიერ შექმნილი ბუშტი 100-დღიან მოგზაურობას განახორციელებს და გალაქტიკის მიღმა ულტრა მაღალი ენერგეტიკული კოსმოსური ნაწილაკების აღმოჩენას შეეცდება. ის პლანეტას, სავარაუდოდ, ორჯერ ან სამჯერ დაარტამს წრეს.

„ან ნაწილაკების წარმოშობა დიდი საიდუმლოა, რომლის გადაჭრას დიდი ხანია ვცდილობთ. მოდიან თუ არა ისინი გალაქტიკის შავი მასიური ხვრელებიდან? პატარა, სწრაფი ვარსკვლავებიდან, თუ სხვა რამიდან?“ – განაცხადა ჩიკაგოს უნივერსიტეტის პროფესორმა ანჯელა ოლინტომ.

ბურთი, რომელიც სამშაბათს ახალი ზელანდიის სამხრეთ კუნძულიდან გაუშვეს, მონაცემებს დედამიწიდან 34 კმ ზემოთ შეაგროვებს.

წყარო: Reuters

მასალა მოამზადა: თამარ ტაბატაძემ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

სატურნის ოკეანიანი მთვარე – ენცელადის მიერ კოსმოსში გამოყოფილი „ბუმბული“ – ჰიდროგენს შეიცავს, ეს გახლავთ ის გარემო-პირობა, რამაც, ზოგიერთი მეცნიერის აზრით, დედამიწაზე სიცოცხლეს მისცა დასაბამი.
ხუთშაბათს გამოქვეყნებული კვლევის შედეგების თანახმად, ენცელადი გახლავთ ერთადერთი ადგილი დედამიწის მიღმა, სადაც მეცნიერებმა სიცოცხლის შესაძლო წყაროს დამადასტურებელი მტკიცებულება აღმოაჩინეს.
სამეცნიერო ჟურნალ ,,Science-ში” გამოქვეყნებული კვლევის შედეგების თანახმად, სავარაუდოდ, იგივე პირობები გახდა დედამიწაზე მიკრობული ცხოვრების საწყისი დაახლოებით 4 მილიარდი წლის წინ.
„ამ აღმოჩენას ფუნდამეტური როლი აქვს ენცელადზე სიცოცხლის არსებობის შესაძლებლობის თვალსაზრისით,“- აცხადებს მასაჩუსეტის Woods Hole Oceanographic Institution-ის გეოქიმიკოსი -ჯეფრი სიუალდი.
აღმოჩენა NASA-ს კოსმოსური ხომალდის – „კასინის“ – დახმარებით გაკეთდა, რომელიც სექტემბერში სატურნისა და მისი 62 ცნობილი თვარის შესწავლის 13-წლიან მისიას ასრულებს.
მოლეკულური ჰიდროგენი 2015 წლის ოქტომბერში აღმოაჩინეს, როდესაც „კასინიმ“ მთვარის სამხრეთ პოლუსიდან 49 კილომეტრით ზემოთ ნიმუშების აღებისას ენცელადის „ბუმბულებზე“ გადაიარა.
„კასინიმ“ 2005 წელს ენცელადიდან ამომავალი წყლის გეიზერები შენიშნა. მეცნიერთა აზრით, ეს გეიზერები ენცელადის ყინულოვანი ქერქის ქვეშ დამალული მოზრდილი ოკეანის ნივთიერებებს ამოაფრქვევს.
ამგვარად, ენცელადს აქვს წყალი — ერთ-ერთი უმთავრესი ინგრედიენტი სიცოცხლის იმ ფორმისათვის, როგორიც ჩვენ ვიცით. წყალი იქ თხევადი რჩება, რადგან სატურნის უზარმაზარი გრავიტაცია ენცელადს ღუნავს და ჭიმავს, რაც შიდა, „გრავიტაციულ“ სითბოს განაპირობებს. ამჯერად, როგორც ახალი კვლევა ვარაუდობს, ენცელადი სიცოცხლის მეორე მთავარ ინგრედიენტსაც ფლობს: ენერგიის წყაროს.
მკვლევართა ჯგუფმა, სან ანტონიოს Southwest Research Institute-ის მეცნიერის ჰანტერ უეიტის ხელმძღვანელობით, დაამუშავა და შეისწავლა ,,კასინის” მიერ ენცელადის გეიზერებში 2015 წლის ოქტომბერში გავლის დროს შეგროვილი მონაცემები.
ეს გავლა განსაკუთრებული იყო რამდენიმე თვალსაზრისით: უპირველესად კი იმ მხრივ, რომ ეს გახლდათ ,,კასინის” უახლოესი მისვლა ენცელადთან, სულ რაღაც 49 კმ სიმაღლეზე მის ზედაპირთან.
სპეციალური ინსტრუმენტების საშუალებით, კასინიმ დაადგინა, რომ ენცელადის გეიზერებში მოლეკულური წყალბადის შემცველობა 0,4-1,4%-ია. გარდა ამისა, შემდგომი გამოთვლების შედეგად ისიც დადგინდა, რომ გეიზერების მოცულობის 0,3-0,8%-ს ნახშირორჟანგი შეადგენს.
მიწისქვეშა ოკეანეს იუპიტერისა და სატურნის გარშემო მოძრავი რამდენიმე მთვარე შეიცავს, თუმცა ენცელადი ერთადერთია, სადაც მეცნიერებმა სიცოცხლისთვის საჭირო ენერგიის წყაროს არსებობის მტკიცებულება აღმოაჩინეს.
„ეს არ გახლავთ სიცოცხლის აღმოჩენა, ის ზრდის სიცოცხლისუნარიანობის შანსს, მაგრამ არ შემიძლია ვივარაუდო, არის თუ არა თავად სიცოცხლე ენცელადზე. ვფიქრობ, ერთადერთი, რაც ამ კითხვაზე პასუხს გვაპოვნინებდა, არის ის, რომ გვესაჭიროება მეტი მონაცემები“, – აცხადებს უეიტი.
504 კმ დიამეტრის მქონე ენცელადი სატურნის ერთ-ერთი უდიდესი მთვარეა, სითბო, რომელიც მთვარეზე არსებულ ოკეანეს გაყინვისგან იცავს, სატურნისა და ახლომდებარე მთვარე დიონეს ზეგავლენის ქვეშ მყოფი მოქცევითი ძალებისგან მოდის.
წყარო: Reuters

მასალა მოამზადა: თამარ ტაბატაძემ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ვარსკვლავი  პლაზმის მასიური და კაშკაშა სფეროა, რომელიც თავისივე გრავიტაციითაა შეკავებული. დედამიწასთან მდებარე უახლოესი ვარსკვლავი მზეა. დედამიწიდან ღამით ზოგიერთი სხვა ვარსკვლავიც ჩანს; ისინი პატარა წერტილებად ჩნდება ცაზე, რადგან  ძალიან შორ მანძილზე მდებარეობს. 

ვარსკვლავი წყალბადისა და ჰელიუმის თერმობირთვული სინთეზის (რომელიც მის ბირთვში მიმდინარეობს) წყალობით ანათებს და გამოყოფს ენერგიას, რომელიც მის შიდანაწილს გაივლის და შემდეგ გარეკოსმოსში გამოსხივდება. როგორც კი წყალბადი ბირთვში გამოილევა, ბუნებრივად არსებული, ჰელიუმზე მძიმე თითქმის ყველა ელემენტი წარმოიქმნება ვარსკვლავური თერმობირთვული სინთეზის დროს, ხოლო ზოგიერთ ვარსკვლავში კი ზეახლად ანთებისას დაწყებული თერმობირთვული სინთეზით. სიცოცხლის დასასრულს ვარსკვლავი შეიცავს გადაგვარებულ მატერიას. ასტრონომებს ვარსკვლავის მოძრაობაზე, სიკაშკაშესა და სპექტრზე დაკვირვებით შეუძლიათ განსაზღვრონ მასა, ასაკი, ქიმიური შედგენილობა და მისი სხვა მრავალი თვისება. ვარსკვლავის მთლიანი მასა მისი ევოლუციისა და საბოლოო ბედის მთავარი განმსაზღვრელია. სხვა მახასიათებლები, როგორებიცაა ტემპერატურა და დიამეტრი, მისი სიცოცხლის განმავლობაში იცვლება, ხოლო ვარსკვლავის გარემო კი მის ბრუნვასა და მოძრაობაზე დიდად მოქმედებს.

ვარსკვლავის სიცოცხლე იწყება წყალბადით, ჰელიუმითა და მცირე რაოდენობით მძიმე ელემენტებით გაჯერებული გაზური ნისლეულის გრავიტაციული კოლაფსით (ჩაშლით). როცა ვარსკვლავის ბირთვი საკმარისად მკვრივია, წყალბადი ჰელიუმად თერმობირთვული სინთეზით გადაიქცევა და ამ პროცესისას უზარმაზარი ენერგია გამოიყოფა.ვარსკვლავის შიგნეულობის ნარჩენს ენერგია ბირთვიდან გარეთ გამოაქვს რადიაციული და კონვექციური პროცესების კომბინაციით. ვარსკვლავის შიდა წნევა გრავიტაციას ხელს უშლის, რომ ჩაშალოს ის. როგორც კი წყალბადი ბირთვში ამოიწურება, ვარსკვლავი, სულ ცოტა მზის 0,4-ის ტოლი მასით, ფართოვდება და ხდება წითელი გიგანტი. ზოგ შემთხვევაში კი ხდება სხვა უფრო მძიმე ელემენტების სინთეზი ბირთვში ან ბირთვის გარშემო არსებულ გარსებში. ვარსკვლავი შემდეგ ევოლუციონირებს გადაგვარებულ ფორმაში, რადგან ამუშავებს თავისი მატერიის პორციებს ვარსკვლავთშორის გარემოში, სადაც ის ხელს შეუწყობს ვარსკვლავთა ახალი თაობის ფორმირებას მძიმე ელემენტების უფრო დიდი რაოდენობით.ამასობაში, ბირთვი ვარსკვლავური ნარჩენი ხდება: თეთრი ჯუჯა, ნეიტრონული ვარსკვლავი ან (თუ საკმარისად მასიურია) შავი ხვრელი.

ბინარული (ორმაგი) და მრავალვარსკვლავიანი სისტემა მოიცავს ორ ან მეტ ვარსკვლავს, რომელიც გრავიტაციულად ერთმანეთთანაა დაკავშირებული და ძირითადად, ერთმანეთის გარშემო ბრუნავენ სტაბილურ ორბიტებზე. როცა ორ ასეთ მნათობს შედარებით ახლო ორბიტა აქვს, მათი გრავიტაციული ურთიერთქმედება მნიშვნელოვან დარტყმას მიაყენებს მათ ევოლუციას.ვარსკვლავებით შეიძლება ჩამოყალიბდეს გრავიტაციულად უფრო მეტად დაკავშირებული სტრუქტურა, როგორებიცაა – ვარსკვლავთგროვა ან გალაქტიკა.

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტირნა”

მეცნიერები რამდენიმე დღეში Event Horizon Telescope (EHT)-ის საშუალებით შავ ხვრელში ჩახედვას შეეცდებიან.

შავი ხვრელი ათეულობით წელია მეცნიერების, მწერლების, რეჟისორებისა და სხვა ხელოვანების ყურადღებას და წარმოსახვას იპყრობს, თუმცა სიმართლე ისაა, რომ ის სინამდვილეში არავის „უნახავს.“  ამ რეალობის შეცვლას ასტრონავტთა გუნდი შეეცდება. ისინი შავი ხვრელის პირველი გამოსახულების შექმნის მიზნით დედამიწაზე რამდენიმე ტელესკოპს დააკავშირებენ.

შავი ხვრელები სივრცის ის ნაწილებია, რომლის შიგნითაც გრავიტაციის წევის ძალა იმდენად დიდია, რომ არაფერს, მათ შორის სინათლესაც არ შეუძლია შეღწევა.  1915 წელს გერმანელმა მეცნიერმა – კარლ შვარცშილდმა – გამოიყენა აინშტაინის ფარდობითობის საერთო თეორიის განტოლებები და შავი ხვრელების არსებობა მათემატიკურად იწინასწარმეტყველა.

ასტრონომებს მრავალი წლის განმავლობაში ჰქონდათ არაპირდაპირი მტკიცებულება იმისა, რომ სუპერმასიური შავი ხვრელები – მილიონიდან მილიარდამდე უფრო მასიურები, ვიდრე ჩვენი მზეა, მასიური გალაქტიკების გულშია გაწოლილი. ეს იმიტომ, რომ ისინი ხედავენ გრავიტაციული წევის ძალას, რომელიც გალაქტიკის ცენტრის გარშემო მოძრავ ვარსკვლავებს აქვთ. LIGO-ს (გრავიტაციული ტალღების ლაზერულ-ინტერფერენციული ობსერვატორია) მეცნიერებმა 2016 წლის 11 თებერვალს, პირველად დაადასტურეს გრავიტაციული ტალღების არსებობა. ექსპერიმენტის შედეგების მიხედვით, გამოვლენილი ტალღები დედამიწიდან 1.5 მილიარდი სინათლის წლით დაშორებული ორი შავი ხვრელის შეჯახების და მათი გაერთიანების შედეგად წარმოიქმნა.

მიუხედავად იმისა, რომ შავი ხვრელები არსებობის შესახებ ვიცით. კითხვები მათი წარმოშობის, ევოლუციასა და სამყაროზე გავლენის შესახებ ჯერ კიდევ რჩება თანამედროვე ასტრონომიის წინა პლანზე.

2017 წლის 5-14 აპრილს მეცნიერთა გუნდი შავი ხვრელის ფოტოს გადაღების გზით მისი ფიზიკის ფუნდამენტური თეორიების გამოცდას შეეცდება. Event Horizon Telescope-ის დახმარებით, რომელიც წარმოადგენს რადიოტელესკოპების გლობალურ ქსელს და აკავშირებს ერთმანეთთან უამრავ გიგანტურ ტელესკოპს, მეცნიერები შეეცდებიან, ჩვენი გალაქტიკა – მილქი ვეის გულში შეიხედოს, სადაც  შავი ხვრელი, Sgr A* (Sagittarius A-star) მდებარეობს, რომელიც მზეზე დაახლოებით 4-ჯერ მეტს.

ასტრონომებისთვის ცნობილია, რომ შავი ხვრელის ირგვლივ მტვრისა და გაზის დისკი ბრუნავს. ისინი  იმედოვნებენ, რომ Event Horizon Telescope-ის დახმარებით უფრო მეტს დაინახავენ.

ტელესკოპების ქსელი აერთიანებს ცხრა სადგურს – ზოგ ინდივიდუალირ ტელესკოპს, ტელესკოპების ნაკრებს – ანტარქტიკაი, ჩილეში, ჰავაიზე, ესპანეთში, მექსიკასა და არიზონაში. „ვირტუალური ტელესკოპი“ წლების მანძილზე იქმნებოდა და ტექნოლოგიის დატესტვა უკვე განხორციელდა.

თუმცა, ამ თავდაპირველი ტესტების შედეგად შეზღუდული მგრძობიარობა და კუთხოვანი რეზოლუცია გამოვლინდა, რომელიც შავი ხვრელის გამოსაკვლევად არასაკმარისი იყო. თუმცა ქსელში ახალი დამატებითი მგრძნობიარე ტელესკოპები – ჩილეს Atacama Large Millimeter Array და South Pole Telescope ქსელს დამატებითი ძალით აღჭურავს.

შავი ხვრელი არის კომპაქტური წყარო ცაზე – ოპტიკურ ტალღის სიგრძეებზე მისი შეხედვა ფაქტობრივად ბლოკირებულია მტვრისა და გაზის დიდი რაოდენობის გამო. თუმცა, მეცნიერები იმედოვნებენ, რომ საკმარისი გაფართოვებისა და უფრო გრძელ მანძილზე მოქმედი ტელესკოპების საშუალებით ამ კოსმოსურ ნისლში ჩახედვას მოახერხებენ.

წყარო: http://www.space.com/

მასალა მოამზადა: თამარ ტაბატაძემ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

დედამიწის ორბიტის გარშემო მოძრავი პატარა თანამგზავრი,  რომელზეც ქსოვილის ყუთის ზომის ლაბორატორია მდებარეობს, მეცნიერებს კოსმოსში სამეცნიერო ექსპერიმენტების ჩატარებაში დაეხმარება.

აღნიშნული ტექნოლოგია  კოსმოსში შვეიცარიულ-ებრაულმა კომპანია -,,SpacePharma-ის” მიერ დაახლოებით ერთი თვის წინ დაინერგა.

კოსმოსში უჯრედები და მოლეკულები განსხვავებულად მოქმედებენ, რაც მეცნიერებს სხვადასხვა სფეროში აღმოჩენების გაკეთების საშუალებას აძლევს.

ექსპერიმენტები, როგორც წესი, საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე ასტრონავტების დახმარებით ხორციელდება.

,,SpacePharma-ის” ინფორმაციით, მინიატურული ლაბორატორია მეცნიერებისთვის  მიკროგრავიტაციაში ხანგრძლივად მუშაობის ახალი გზაა.

„ლაბორატორია ექსპერიმენტების დისტანციურად განხორციელების საშუალებას იძლევა. ვტვირთავთ ბმულს ბრძანების დოკუმენტით და ექსპერიმენტიც ხორციელდება,“- აცხადებს ტექნოლოგიის დამფუძნებელი – იოსი იამინი.  

კლიენტები მონაცემებსა და ფოტოებს პირდაპირ ექსპერიმენტიდან ღებულობენ. სატელიტზე, რომელიც კოსმოსში იმყოფება,  ოთხი ექსპერიმენტის განხორციელებაა შესაძლებელი.

კომპანია ,,SpacePharma” მომავალ წელს ახალი, 160 ექსპერიმენტზე გათვლილი თანამგზავრების გაშვებას გეგმავს.

კომპანია „ნესტლემ“ შოკოლადის მუსსა და ყავაში ქაფის სრულყოფილებისთვის ნულოვანი გრავიტაცია, ანუ როგორც მას მეცნიერები უწოდებენ, მიკროგრავიტაცია გამოიყენა, ხოლო მედიკამენტების მწარმოებელმა ფირმამ- Eli Lilly ნულოვანი გრავიტაციის საშუალებით წამლების დიზაინი გააუმჯობესა.

წყარო: Reuters

მასალა მოამზადა: თამარ ტაბატაძემ

ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”