ბიოლოგია

ის­რა­ე­ლელ­მა მეც­ნი­ე­რებ­მა მი­ნი­ა­ტუ­რუ­ლი ცო­ცხა­ლი ორ­გა­ნიზ­მი შექ­მნეს, რო­მე­ლიც ემ­ბრი­ო­ნის­გან არაფ­რით გან­სხვავ­დე­ბა. თუმ­ცა, არ­სე­ბობს ერთი ძი­რი­თა­დი სხვა­ო­ბა – თუკი ბუ­ნებ­რი­ვი ემ­ბრი­ო­ნის შექ­მნა­ში სპერ­მა­ტო­ზო­ი­დი და კვერ­ცხუ­ჯრე­დი მო­ნა­წი­ლე­ობს, მისი “ლა­ბო­რა­ტო­რი­უ­ლი ას­ლის“ შექ­მნა­ში არც ერ­თია სა­ჭი­რო და არც – მე­ო­რე.

ის­რა­ე­ლის ვე­იც­მა­ნის ინ­სტი­ტუ­ტის მკვლე­ვარ­თა აზ­რით, ემ­ბრი­ო­ნის ახ­ლე­ბუ­რი მო­დე­ლი ზუს­ტად ისე გა­მო­ი­ყუ­რე­ბა, რო­გორც მისი ბი­ო­ლო­გი­უ­რი ანა­ლო­გი.

ზრდის პრო­ცეს­ში მას­ში და­ფიქ­სირ­და ჰორ­მო­ნე­ბიც, რომ­ლებ­საც ექი­მე­ბი ორ­სუ­ლო­ბის და­სად­გე­ნად იყე­ნე­ბენ – ლა­ბო­რა­ტო­რი­ა­ში ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი ორ­სუ­ლო­ბის ანა­ლიზ­მა და­დე­ბი­თი შე­დე­გი აჩ­ვე­ნა.

ადა­მი­ა­ნუ­რი ემ­ბრი­ო­ნის კვლე­ვის გზა სავ­სეა იუ­რი­დი­უ­ლი, ეთი­კუ­რი და ტექ­ნი­კუ­რი დაბ­რკო­ლე­ბე­ბით. სწო­რედ ამი­ტომ, მეც­ნი­ე­რე­ბა­ში შე­იქ­მნა სწრა­ფად გან­ვი­თა­რე­ბა­დი მი­მარ­თუ­ლე­ბა, რო­მე­ლიც ადა­მი­ა­ნუ­რი ემ­ბრი­ო­ნის სწრაფ გან­ვი­თა­რე­ბას იმი­ტი­რებს.

კვლე­ვის შე­დე­გე­ბი ჟურ­ნალ­ში Nature გა­მოქ­ვეყ­ნდა, რომ­ლის ავ­ტო­რე­ბიც ირ­წმუ­ნე­ბი­ან, რომ მათ ემ­ბრი­ო­ნის პირ­ვე­ლი “სრუ­ლი“ მო­დე­ლი შექ­მნეს, რო­მელ­საც ყვე­ლა ის ძი­რი­თა­დი სტრუქ­ტუ­რე­ბი აქვს, რაც მისი გან­ვი­თა­რე­ბის ად­რე­ულ ეტაპ­ზეა სა­ჭი­რო.

უფრო კონ­კრე­ტუ­ლად კი, სპერ­მი­სა და კვერ­ცხუ­ჯრე­დის ნაც­ვლად, სა­წყი­სი მა­სა­ლა იყო ღე­რო­ვა­ნი უჯრე­დე­ბი, რომ­ლე­ბიც ქი­მი­კა­ტე­ბის სე­რი­ის გა­მო­ყე­ნე­ბით გა­და­მუ­შავ­და. ადა­მი­ა­ნის ემ­ბრი­ო­ნის გან­ვი­თა­რე­ბის ად­რე­ულ ეტაპ­ზე წარ­მოქ­მნი­ლი ოთხი ტი­პის უჯრე­დია:

ეპიბ­ლას­ტუ­რი უჯრე­დე­ბი, რაც ხდე­ბა ემ­ბრი­ო­ნი;
ტრო­ფობ­ლას­ტუ­რი უჯრე­დე­ბი, რაც ხდე­ბა პლა­ცენ­ტა;
ჰი­პობ­ლას­ტუ­რი უჯრე­დე­ბი, რაც იქ­ცე­ვა ყვი­თელ პარ­კად;
ექ­სტრა­ემ­ბრი­ო­ნუ­ლი მე­ზო­დერ­მის უჯრე­დე­ბი.
მეც­ნი­ე­რებ­მა აუ­რი­ეს 120 ასე­თი უჯრე­დი სა­ჭი­რო პრო­პორ­ცი­ით და დაკ­ვირ­ვე­ბა და­ი­წყეს.

ნა­რე­ვის და­ახ­ლო­ე­ბით 1%-მა ადა­მი­ა­ნის ემ­ბრი­ო­ნის სტრუქ­ტუ­რის მსგავ­სად და­ი­წყო შექ­მნა, თუმ­ცა არა მთლად იდენ­ტუ­რად. მათ და­ი­წყეს ზრდა და გან­ვი­თა­რე­ბა მა­ნამ, ვიდ­რე გა­ნა­ყო­ფი­ე­რე­ბი­დან 14 დღის შემ­დეგ ემ­ბრი­ო­ნის მსგავ­სი არ გახ­და. ცნო­ბი­სათ­ვის, ბევრ ქვე­ყა­ნა­ში 14 დღე არის ლე­გა­ლუ­რი ზღვა­რი, რომ­ლის შემ­დე­გაც ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი ემ­ბრი­ო­ნი აღარ შე­იძ­ლე­ბა გა­მო­ი­ყე­ნონ კვლე­ვებ­ში.

ამ პირ­ველ­მა მცდე­ლო­ბამ კი უკვე აჩ­ვე­ნა, რომ ემ­ბრი­ო­ნის სხვა ნა­წი­ლე­ბი, უბ­რა­ლოდ, არ წარ­მო­იქ­მნე­ბა თუ ისი­ნი არ არი­ან გარ­შე­მორ­ტყმუ­ლი პლა­ცენ­ტუ­რი უჯრე­დე­ბით.

მი­იჩ­ნე­ვა, რომ ეს გზა ხელს შე­უ­წყობს ინ ვიტ­რო გა­ნა­ყო­ფი­ე­რე­ბის შე­დე­გე­ბის გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბას, რად­გან სწო­რედ ამის შე­დე­გად ექი­მებს შე­ეძ­ლე­ბათ გა­ი­გონ, რა­ტომ ვი­თარ­დე­ბა ზო­გი­ერ­თი ემ­ბრი­ო­ნი, ზოგი კი – არა.

შე­საძ­ლოა, ეს გზა გა­მოდ­გეს წარ­მა­ტე­ბუ­ლი ზო­გი­ერ­თი მე­დი­კა­მენ­ტის შე­სა­მოწ­მებ­ლა­დაც, რათა დად­გინ­დეს, რო­მე­ლი მათ­გა­ნია უსაფრ­თხო ორ­სუ­ლო­ბის დროს.

პრო­ფე­სორ­მა რობინ ლო­ველ ბე­ჯის თქმით, რო­მე­ლიც შე­ის­წავ­ლის ემ­ბრი­ო­ნის გან­ვი­თა­რე­ბას ბრი­ტა­ნე­თის ფრენ­სის კრი­კის ინ­სტი­ტუ­ტში, გა­ნა­ცხა­და, რომ ემ­ბრი­ო­ნის ეს მო­დე­ლე­ბი საკ­მა­ოდ კარ­გად გა­მო­ი­ყუ­რე­ბა.

მაგ­რამ მი­სი­ვე თქმით, იმი­სათ­ვის, რომ ეს მე­თო­დი წარ­მა­ტე­ბუ­ლად ჩა­ით­ვა­ლოს, სა­ჭი­როა, უჯრე­დე­ბის 1%-ზე მეტ­მა მო­დელ­ში აწყო­ბა და­ი­წყოს.

მი­უ­ხე­და­ვად მე­დი­ცი­ნა­ში ამ რე­ვო­ლუ­ცი­ი­სა და წარ­მო­უდ­გე­ნე­ლი მნიშ­ვნე­ლო­ბის კვლე­ვი­სა, მეც­ნი­ე­რე­ბი თან­ხმდე­ბი­ან, რომ ამ ემ­ბრი­ო­ნის მო­დე­ლე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბით ნორ­მა­ლუ­რი ორ­სუ­ლო­ბის მიღ­წე­ვა არა­ე­თი­კუ­რი, უკა­ნო­ნო და უბ­რა­ლოდ ფი­ზი­კუ­რად შე­უძ­ლე­ბე­ლი იქ­ნე­ბა – “ეს 120 უჯრე­დი უბ­რა­ლოდ ვერ გან­ვი­თარ­დე­ბა იმ დო­ნემ­დე, რომ საშ­ვი­ლოს­ნოს ლორ­წო­ვან გარსში მათი წარ­მა­ტე­ბით იმპლან­ტა­ცია მოხ­დეს“, – აცხა­დე­ბენ ისი­ნი.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ადამიანებს აქვთ სისხლის 4 ჯგუფი, რომელთა შორის არის მხოლოდ ერთი უნივერსალური, ანუ შესაფერისია აბსოლუტურად ყველა ადამიანისთვის – ეს არის ჯგუფი I (O). მიუხედავად იმისა, რომ ეს საერთო ჯგუფია, დონორის სისხლი ხშირად მაინც დეფიციტია. ამიტომ, მეცნიერები რამდენიმე ათეული წელია მუშაობენ ხელოვნური უნივერსალური სისხლის შექმნაზე, რომელიც ყველა პაციენტს გამოადგება. თუმცა, დადებითი შედეგი მხოლოდ ახლაა მიღწეული. ახალ კვლევაში მეცნიერებმა აღმოაჩინეს გზა, რათა სისხლი უნივერსალური გახადონ ნაწლავის ბაქტერიების გამოყენებით.

რატომ არის რთული უნივერსალური დონორის სისხლის შექმნა?
არასწორი სისხლის ჯგუფის გადასხმამ შეიძლება გამოიწვიოს იმუნური რეაქცია. მიზეზი ის არის, რომ იმუნური სისტემა ცნობს უცხო შაქრის მოლეკულებს, რომლებსაც ასევე უწოდებენ “ანტიგენებს”, სისხლის წითელი უჯრედების ზედაპირზე და იწყებენ მათზე შეტევას.  მხოლოდ I სისხლის ჯგუფი არ შეიცავს ანტიგენებს, ამიტომ უნივერსალურია.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარეობს, რომ ანტიგენების მოცილებით შესაძლებელია სისხლის უნივერსალური, ანუ I ჯგუფის მიღება. მეცნიერები ამაზე მუშაობდნენ ათწლეულების განმავლობაში, სხვადასხვა ფერმენტების გამოყენებით. მაგალითად, ჯერ კიდევ 1980-იან წლებში გამოიყენებოდა ფერმენტები მოუხალავი ყავის მარცვლებიდან II და III ჯგუფის ანტიგენების მოსაშორებლად.

მას შემდეგ, ექსპერიმენტები ტარდება სხვადასხვა, უფრო ეფექტური ფერმენტების გამოყენებით, რომლებიც აშორებდნენ ანტიგენებს ორივე, II და III ჯგუფის სისხლში. ორივე ჯგუფის სისხლში სისხლის წითელი უჯრედების გაწმენდის შემდეგ, მოლეკულურ დონეზე ისინი ზუსტად ჰგავდნენ I ჯგუფის სისხლის წითელ უჯრედებს. ანუ უნივერსალური სისხლის შექმნა შეუძლებელი იყო.როგორც ნაშრომის ავტორები ამბობენ, „ჯადოსნურ ფერმენტზე ან ფერმენტებზე ნადირობა უკვე მიმდინარეობს და ისინი ძალიან მალე გამოჩნდებიან. ეს ნიშნავს, რომ მეცნიერებს შეეძლებათ გადაჭრას ადამიანის სისხლის დეფიციტის, ან თუნდაც შეუთავსებლობის პრობლემა. მართალია, მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ ის, რომ ტექნოლოგია ეფექტურია, არამედ იაფიც. წინააღმდეგ შემთხვევაში, პრაქტიკაში დიდი მოთხოვნა არ იქნება.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

მკვლევრებმა შეისწავლეს მილიონზე მეტი ადამიანის გენეტიკური ინფორმაცია და აღმოაჩინეს 43 გენი, რომლებსაც შეუძლიათ პოსტტრავმული სტრესული აშლილობის (PTSD) განვითარების პროვოცირება.

PTSD-ის დროს ადამიანი განიცდის აკვიატებულ აზრებს, განწყობის ცვალებადობას და სხვა სიმპტომებს. ეს ხდება იმ ადამიანების მხოლოდ 6%-ში, რომლებსაც განუცდიათ ტრავმული მოვლენები და დიდი ხნის განმავლობაში ექსპერტებმა არ იცოდნენ, როგორ და რატომ ჩნდება ეს აშლილობა.

ახლა კი მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტისა და ჰარვარდის სპეციალისტთა ჯგუფმა გააანალიზა 1,2 მილიონზე მეტი ადამიანის გენომი და აღმოაჩინა გენომში 95 უბანი ან ადგილი, რომლებიც დაკავშირებულია PTSD-ის განვითარების რისკთან.

„ეს აღმოჩენა ადასტურებს, რომ მემკვიდრეობა არის PTSD-ის მთავარი მახასიათებელი და მხარს უჭერს გენეტიკური კომპონენტის არსებობას, რომელიც გავლენას ახდენს მის სიმძიმეზე“, – თქვა კვლევის თანაავტორმა კაროლინ ნივერგელტმა.

რა არის PTSD?

ჯანდაცვის სამინისტრომ აღნიშნა, რომ PTSD არის ფსიქიკური აშლილობა, რომელიც შეიძლება განვითარდეს ტრავმული მოვლენის შემდეგ. PTSD არ შეიძლება დაგემართოს მაშინ როდესაც, მაგალითად, სამსახურიდან გაგათავისუფლეს, რადგან ფსიქოლოგიური ტრავმა, რომელიც იწვევს PTSD-ს, ყოველთვის ასოცირდება უკიდურესად საშიშ ან კატასტროფულ ვითარებასთან“, – განმარტავენ ჯანდაცვის სამინისტროში.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მეცნიერები თითქმის 100 წლის წინ გადაშენებული ტილაცინის, იგივე ტასმანიური ვეფხვის პოპულაციას აღდგენას გეგმავენ. ამის შესახებ CNN-ი იტყობინება.

ტელეარხის ცნობით, პროექტს მელბურნის უნივერსიტეტი კომპანი Colossal-თან ერთად ახორციელებს, მისი ბიუჯეტი კი 15 მილიონ დოლარს შეადგენს. პირველ ეტაპზე მეცნიერებმა მუზეუმში შენახული ახალგაზრდა ტილაცინის გენომის სეკვენირება მოახდინეს. მას ცხოველის ყველაზე ახლო ნათესავის გენომსშეადარებენ – ჩანთისებრთა სახეობის მღრღნელს, რომელსაც მსუქანკუდადუნარტი ჰქვია. შემდეგ დუნარტის ღეროვანი უჯრედების გენომს გენური ინჟინერიის გამოყენებით დააკორექტირებენ ისე, რომ ის ტასმანიური ვეფხვის ანალოგიური გახდეს. უჯრედის დაპროგრამების შემდეგ კი დუნარტები ტასმანიური ვეფხვების სუროგატები გახდებიან. პროექტის საბოლოო მიზანი ტასმანიური ვეფხვის ავსტრალიის ველურ ბუნებაში დაბრუნებაა.

ტასმანიური ვეფხვები მტაცებელი ცხოველები იყვნენ და მათი უკანასკნელი წარმომადგენლები ავსტრალიის კუნძულ ტასმანიაზე ბინადრობდნენ. 1800-იან წლებში ევროპელმა კოლონიზატორებმა ეს ცხოველი საქონლის დახოცვაშიდაადანაშაულეს, მათზე ნადირობა დაიწყეს და გადაშენებამდე მიიყვანეს.

უკანასკნელი ტასმანიური ვეფხვი სახელად ბენჯამინი ტასმანიის ზოოპარკში, 1936 წელს მოკვდა. ცოტა ხნით ადრე კი ავსტრალიის მთავრობამ ტილაცინებს, მათი გადარჩენის მიზნით, „დაცული ცხოველების“ სტატუსი მიანიჭა.

ამასთან, ეს გადაშენებული ცხოველის აღორძინების პირველი პროექტი არ არის. 2021 წელს ცნობილი გახდა, რომ Colossal-ის სპეციალისტები მამონტების გაცოცხლებაზე მუშაობენ.

ვაშინგტონის უნივერსიტეტის მკვლევრებმა ატომების ორ ფენას შორის მექანიკური ვიბრაცია დააფიქსირეს (ატომების სუნთქვა). ეს იმ შუქის გამოყოფის შემდეგ, რომელიც ატომებზე ლაზერის სტიმულაციით ხდება.

ამის შესახებ პარასკევს გამოქვეყნებული პრესრელიზიდან გავიგეთ.

მიგნებამ შეიძლება კვანტური გამოთვლების ახალი მეთოდის შემუშავებამდე მიგვიყვანოს. ფაქტობრივად, მკვლევრებმა უკვე შექმნეს მოწყობილობა, რომელიც შეიძლება გახდეს ახალი ტიპის სამშენებლო ბლოკი კვანტური ტექნოლოგიებისთვის.

“ეს არის ახალი, ატომური მასშტაბის პლატფორმა, რომელიც იყენებს იმას, რასაც სამეცნიერო საზოგადოება უწოდებს “ოპტომექანიკას”. ამ შემთხვევაში, მსუბუქი და მექანიკური მოძრაობები მნიშვნელოვნად არის შერწყმული. ამით ვუზრუნველყოფთ ახალი ტიპის კვანტურ ეფექტს, რომელიც შეიძლება გამოვიყენოთ ფოტონების გასაკონტროლებლად”, — თქვა კვლევის ავტორმა, მო ლიმ.

ახალი კვლევა ეყრდნობა წინა ნაშრომს, რომელმაც შეისწავლა კვანტური დონის კვაზინაწილაკი — “ექსციტონი”. ინფორმაცია შეიძლება იყოს დაშიფრული ექსციტონში და შემდეგ გამოთავისუფლდეს ფოტონის სახით. კვანტური თვისებები შეიძლება გამოვიყენოთ, როგორც ინფორმაციის კვანტური ბიტი, ან “კუბიტი”.

შემდეგ, მკვლევრებმა გადაწყვიტეს შეემოწმებინათ, შეეძლოთ თუ არა ფონონის კვანტური ტექნოლოგიისთვის გამოყენება. მათ ეს შეძლეს.

მეცნიერების თქმით, კვლევა მნიშვნელოვანია და მას შეუძლია კვანტური ტექნოლოგიების განვითარებაში დაგვეხმაროს.

კვლევა Nature Nanotechnology-ში გამოქვეყნდა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”