მზის ქარიშხლის შემდეგ დედამიწას ახალი რადიაციული სარტყელი აქვს. მისი რადიუსი დაახლოებით 20 ათასი კილომეტრია და მას კოსმოსური ხომალდი აკვირდება.
საოცარი აღმოჩენა გააკეთა 30-სანტიმეტრიანმა თანამგზავრმა. 2023 წლის გაზაფხულიდან ის დედამიწის ზემოთ, 509 კილომეტრის სიმაღლეზე დაფრინავს. შეგახსენებთ, რომ ეს დაახლოებით ასი კილომეტრია ISS-ის ორბიტაზე და ეს არის მიახლოებითი ზღვარი, რომელიც დაწესებულია ყველა კოსმოსური სადგურისთვის.

ფაქტია, რომ 500 კილომეტრის სიმაღლეზე უკვე იწყება ჩვენი პლანეტის შიდა რადიაციული სარტყელი. ის იქმნება დედამიწის მაგნიტური ველის მიერ, რათა თავიდან აიცილონ ძლიერი ენერგიის მქონე დამუხტული ნაწილაკები და არ მოუშვან ზედაპირამდე. ეს ნაწილაკები გროვდება მაგნიტური ველის ხაზების გასწვრივ და ასახავს მაგნიტოსფეროს. გამოდის ორი სიმეტრიული “დონატი” დედამიწის ორ მოპირდაპირე მხარეს. შიდა კი დაახლოებით ოთხი ათასი კილომეტრის სიმაღლეზე ვრცელდება და იქ ძირითადად მძლავრი მზის პროტონები და ელექტრონების გარკვეული რაოდენობა გროვდება, რომლებიც საზიანოა ყველა ცოცხალი არსებისთვის. ეს არის საკუთარი ნივთიერება, რომელიც მუდმივად მოფრინავს ვარსკვლავიდან, რომელსაც მზის ქარი ეწოდება. თუმცა არის „გალაქტიკური ქარიც“: დამუხტული ნაწილაკები ჩვენკენ მოფრინავენ მთელი გალაქტიკიდან და პლანეტა ყველაფერს აკეთებს იმისათვის, რომ დაგვიცვას მათგან. გარე რადიაციული სარტყელი მდებარეობს საშუალოდ დაახლოებით 17 ათასი კილომეტრის სიმაღლეზე. იქ გროვდება უწყვეტი ელექტრონები.

აღსანიშნავია, რომ ორივე რადიაციული სარტყელი იყრის თავს პლანეტის მაგნიტურ პოლუსებზე. და ზემოხსენებულ პატარა თანამგზავრს აქვს პოლარული ორბიტა: ის დაფრინავს ორივე პოლუსზე ყოველ საათ-ნანახევარში. ბორტზე მას აქვს ინსტრუმენტი, რომელიც, მიუხედავად მისი მინიატიურული ზომისა, არის ტელესკოპი და სრულიად უჩვეულო: ის ხედავს პროტონებს და ელექტრონებს. მისი დახმარებით, საათ-ნახევარი ფრენის განმავლობაში, თანამგზავრი ახერხებს იმდენის დაჭერას, რომ ეს საშუალებას აძლევს ადამიანს შეადგინოს თითქმის სრული სურათი იმის შესახებ, თუ რა ხდება დედამიწის რადიაციულ სარტყლებში. მას CIRBE ჰქვია – კოლორადოს შიდა რადიაციული სარტყლის ექსპერიმენტი, რომელიც ითარგმნება როგორც „კოლორადოს უნივერსიტეტის პროექტი ბოლდერში შიდა რადიაციული სარტყლის შესასწავლად”.
ასე რომ, NASA-მ ცოტა ხნის წინ გაავრცელა ინფორმაცია, რომ მოწყობილობამ დაიჭირა რაღაც ახალი და გასაკვირი: ჩვენს პლანეტაზე გამოჩნდა მესამე რადიაციული ქამარი და ყველაზე საინტერესო ის არის, რომ ეს არ არის პირველი შემთხვევა, როდესაც ჩვენი პლანეტის დამატებითი თავდაცვა დაფიქსირდა. იგივე მოხდა 2012 წლის სექტემბერში მზის ქარიშხლის შემდეგ. ეს ჩაიწერა ვან ალენის ზონდებმა, რომლებიც სპეციალურად შეიქმნა ვან ალენის ქამრების შესასწავლად. შემდეგ მესამე რადიაციული სარტყელი გაჩნდა 3–3,5 დედამიწის რადიუსის სიმაღლეზე, რაც ნიშნავს 19–22 ათას კილომეტრს. და მან გაძლო ოთხი კვირა. ანუ ეს იყო მოკლევადიანი ფენომენი. მაგრამ დღევანდელი ვითარება ისაა, რომ ქარიშხალი მაისში იყო, მესამე სარტყელი კი ახლა, აგვისტოში აღმოაჩინეს. ამრიგად, ის გრძელდება სამი თვის განმავლობაში. უფრო მეტიც, ისინი ვარაუდობენ, რომ ის შეიძლება მრავალი წლის განმავლობაში დარჩეს. რაც უფრო სასტიკად ესხმის პლანეტას რადიაცია, მით უფრო ფართოდ ხსნის დედამიწა თავის ფრთებს ჩვენს ზემოთ.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ცნობილია, რომ მეტეორიტებს დიდი მნიშვნელობა აქვთ მეცნიერებისთვის. ბევრი მათგანი ჩვენს პლანეტაზე უფრო ძველია და გვაწვდის ინფორმაციას ადრეული მზის სისტემის შესახებ, ისევე როგორც ჩვენი პლანეტის შესახებ. სინამდვილეში, კლდოვანი პლანეტები წარმოიქმნა ისეთი პატარა სხეულებისგან, რომლებიც რაღაც მომენტში დაჯგუფდნენ. ამიტომ ისინი გვაწვდიან ინფორმაციას პლანეტების ქიმიური შემადგენლობის შესახებ.

ნახშირბადოვანი ქონდრიტების, ანუ უძველესი ნახშირბადით მდიდარი მეტეორიტების შესწავლის საფუძველზე, მეცნიერებმა დაასკვნეს, რომ ჩვენი პლანეტის ატმოსფეროს დიდი რაოდენობით ქსენონი აკლია. მაგრამ სად შეიძლებოდა წასულიყო?

დედამიწის ატმოსფეროში დიდი რაოდენობით იყო ქსენონი
ნახშირბადოვანი ქონდრიტები შეიცავს ინფორმაციას ადრეულ მზის სისტემაში გაზის პროპორციების შესახებ. ამ მეტეორიტების შესწავლამ აჩვენა, რომ ჩვენი ატმოსფერო ამჟამად შეიცავს იმ ქსენონის მხოლოდ 10%-ს, რომელიც მას უნდა ჰქონდეს. ქსენონის გაქრობა საკმაოდ იდუმალია, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ის ინერტული აირია, რაც იმას ნიშნავს, რომ არ რეაგირებს სხვა ელემენტებთან.

ისეთ გაზებს, როგორიცაა ქსენონი, ასევე კეთილშობილ გაზებს უწოდებენ. მათ შორისაა ჰელიუმი, ნეონი, არგონი, კრიპტონი და ზოგიერთი სხვა აირი. სხვათა შორის, ამ გაზებს მიეკუთვნება რადიოაქტიური რადონიც, რომელიც გამოიყოფა ნიადაგიდან და ამჟამად საფრთხეს უქმნის არქტიკას. და ისეთი გაზი, როგორიცაა ნეონი, ცნობილია იმით, რომ გამოიყენება ჩიპების წარმოებაში.
გასაკვირია, რომ სხვა კეთილშობილური აირები, როგორიცაა არგონი და კრიპტონი, ატმოსფეროში ისეთივე რაოდენობითაა, როგორიც უნდა იყოს, მეტეორიტების ანალიზის მიხედვით. ეს ნიშნავს, რომ რატომღაც მხოლოდ ქსენონი აკლია.

სად გაქრა ქსენონი დედამიწის ატმოსფეროდან?მეცნიერებმა წამოაყენეს სხვადასხვა ვარაუდი ქსენონის გაქრობასთან დაკავშირებით. შესაძლოა ის იმალება მინერალებში, ჩვენი პლანეტის ბირთვში ან თუნდაც მყინვარებში. თუმცა, 2018 წელს გაკეთებული აღმოჩენა ვარაუდობს, რომ შესაძლებელია მისი გაქრობის სხვა ვარიანტებიც. როგორც გაირკვა, ქსენონი სინამდვილეში არ არის ისეთი „კეთილშობილი“ გაზი, როგორც ადრე ეგონათ. მაღალი წნევის დროს მას შეუძლია შექმნას ნაერთები სხვა ელემენტებთან.კვლევის დროს მეცნიერებმა დაამტკიცეს რკინისა და ქსენონის ნაერთების არსებობა, რომლებიც ადრე მხოლოდ ვარაუდობდნენ. მართალია, ამისათვის უნდა არსებობდეს იგივე პირობები, რაც არსებობს ჩვენი პლანეტის ბირთვში. უფრო მეტიც, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ასეთი ნაერთები წარმოიშვა ჩვენი პლანეტის დაბადების ეტაპზე, როდესაც ბირთვი ყალიბდებოდა, მას შემდეგ არ იყო ისეთი დიდი წნევა, როგორც ახლა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

მსოფლიოს დათბობასთან ერთად, დნება გაყინული ნიადაგების დიდი ნაწილი, რის შედეგადაც გამოთავისუფლდება წლების განმავლობაში ყინულში ჩაჭედილი მასალები. მათ შორის არის დიდი ოდენობით მიკრობი, რომლებიც ზოგიერთ შემთხვევაში, ასობით ათასი წლის განმავლობაში იყვნენ მიძინებული.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა”

ნახშირორჟანგის ის რაოდენობა, რაც დღეს, ადამიანის საქმიანობის შედეგად არის ატმოსფეროში, ბოლოს 14 მილიონი წლის წინ იყო. ამის შესახებ ახალი, მასშტაბური კვლევა იუწყება.

ჟურნალ Science-ში გამოქვეყნებული კვლევა გასულ 66-მილიონ წლიან პერიოდს მოიცავს; მეცნიერებმა შორეული წარსულის ბიოლოგიური და გეოქიმიური ხელწერები გააანალიზეს, რათა ჯერ არნახული სიზუსტით აღედგინათ CO2-ის ისტორიული მაჩვენებლები.

„ეს ყველაფერი ნამდვილად გვარწმუნებს, რომ ის, რასაც ახლა ჩვენ ვუკეთებთ პლანეტას, ძალიან, ძალიან უჩვეულოა დედამიწის ისტორიისთვის“, — ამბობს კვლევის ავტორი, კოლუმბიის უნივერსიტეტის კლიმატის სკოლის მეცნიერი ბარბელ ჰოენიში.

ახალი კვლევით დადგინდა, რომ ბოლოს ჰაერი მილიონზე 420 ნაწილ (ppm) ნახშირორჟანგს დაახლოებით 14-16 მილიონი წლის წინ შეიცავდა, როდესაც გრენლანდიაში ყინული საერთოდ არ იყო და ადამიანის წინაპრები ჯერ მაშინ გამოდიოდნენ ტყეებიდან ველებზე.

წინა ანალიზების მიხედვით, ატმოსფეროში ამ ოდენობის ნახშირორჟანგი 3-5 მილიონი წლის წინ უნდა ყოფილიყო.

1700-იანი წლების ბოლომდე, ნახშირორჟანგის დონე ატმოსფეროში დაახლოებით 280 ppm იყო, რაც იმას ნიშნავს, რომ ადამიანებმა სათბურის აირების რაოდენობა უკვე გავაორმაგეთ; ეს აირები ატმოსფეროში სითბოს იჭერს, უკან, კოსმოსში გასვლის საშუალებას არ აძლევს და სწორედ ამ ეფექტმა პლანეტა უკვე 1,2 გრადუსით გაათბო ინდუსტრიალიზაციამდელ პერიოდთან შედარებით.

„მნიშვნელოვანია, რომ ჩვენი სახეობა, ჰომო, მხოლოდ სამი მილიონი წლის წინ გაჩნდა. ჩვენი ცივილიზაცია მორგებულია ზღვის დღევანდელ დონეს, თბილ ტროპიკებსა და ცივ პოლუსებს, წვიმებით გამორჩეულ ზომიერ რეგიონებს“, — ამბობს ჰოენიში.

თუ CO2-ის გლობალური გამოყოფა ზრდას გააგრძელებს, 2100 წლისთვის შეიძლება 600 – 800 ppm-ს მივაღწიოთ.

ნახშირორჟანგის ეს დონე ბოლოს ეოცენის ხანაში, 30-40 მილიონი წლის წინ ფიქსირდებოდა, იქამდე, ვიდრე ანტარქტიდა ყინულით დაიფარებოდა და როცა მსოფლიოს ფლორა და ფაუნა სრულიად სხვანაირი იყო — მაგალითად, დედამიწაზე ჯერ კიდევ დაიარებოდნენ უზარმაზარი მწერები.

ახალი კვლევა შვიდწლიანი შრომის შედეგია, რაც 16 ქვეყნის წარმომადგენელი 80 მეცნიერისგან შემდგარმა კონსორციუმმა გასწია; კვლევა ამჟამად უკვე წარმოადგენს განახლებულ კონსენსუსს სამეცნიერო საზოგადოებას შორის.

ჯგუფს ახალი მონაცემები არ შეუგროვებია. ამის ნაცვლად, მკვლევრებმა მოახდინეს უკვე გამოქვეყნებულ ნაშრომთა სინთეზი, ხელახლა შეფასება და ვალიდაცია განახლებულ მეცნიერებაზე დაყრდნობით. მათი კატეგორიზაცია სანდოობის დონის შესაბამისად მოახდინეს, შემდეგ კი ყველაზე მაღალი შეფასების მქონეები ახალ თაიმლაინში გააერთიანეს.

მყინვარებში, ყინულის საფარიდან, გაბურღვით იღებენ ყინულის ნიმუშებს, სადაც ჩარჩენილია აირის ბუშტუკები. ამ ბუშტუკებში შემონახულია წარსულის ატმოსფერული მდგომარეობა, მაგრამ როგორც წესი, მხოლოდ რამდენიმე ასეული ათასი წლის წინანდელი.

უფრო შორეული წარსულის გამოსაკვლევად, პალეოკლიმატოლოგებმა ე. წ. პროქსები გამოიყენეს: შეისწავლეს უძველესი ფოთლების, მინერალებისა და პლანქტონის ქიმიური შემადგენლობა; შედეგად, არაპირდაპირი დასკვნები გამოიტანეს მოცემულ მომენტში ატმოსფეროში ნახშირბადის მდგომარეობის შესახებ.

მკვლევრებმა დაადასტურეს, რომ გასული 66 წლის განმავლობაში ყველაზე ცხელი პერიოდი 50 მილიონი წლის წინ იდგა, როდესაც CO2-ის დონე ატმოსფეროში 1,600 ppm იყო, ტემპერატურა კი დღევანდელზე 12 გრადუსი ცელსიუსით მაღალი.

2,5 მილიონი წლის წინ, ნახშირორჟანგის დონე 270-280 ppm იყო, რასაც გამყინვარების ხანების სერია მოჰყვა.

ასე შენარჩუნდა იქამდე, ვიდრე თანამედროვე ადამიანები გამოჩნდებოდნენ 400 000 წლის წინ და შენარჩუნდა იმ დრომდე, ვიდრე ჩვენი სახეობა ფართოდ დაიწყებდა წიაღისეული საწვავის წვას.

მკვლევართა ჯგუფის შეფასებით, CO2-ის დონის გაორმაგება პლანეტის 5-8 გრადუსით გათბობას გამოიწვევს, მაგრამ ძალიან დიდი ხნის, ასობით ათასი წლის განმავლობაში — როდესაც გაზრდილ ტემპერატურას ჭავლური ეფექტი აქვს დედამიწის სისტემებზე.

მაგალითად, პოლარული ყინულების დნობა შეამცირებს პლანეტის მიერ მზის რადიაციის არეკვლის უნარს და დათბობის ეფექტი უფრო გაძლიერდება.

თუმცა, მკვლევრები აღნიშნავენ, რომ ახალი კვლევა პირდაპირ რელევანტურია პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიმღებთათვის.

ნახშირბადის ჩანაწერები აჩვენებს, რომ 56 მილიონი წლის წინ, დედამიწაზე ნახშირორჟანგის ასეთივე სწრაფი გამოყოფა მიმდინარეობდა, რამაც ეკოსისტემებში მასიური ცვლილებები გამოიწვია, რომლებიც დაახლოებით 150 000 წელიწადს გრძელდებოდა.

„იგივე გვემუქრება, თუ არ შევამცირებთ ნახშირორჟანგის გამოყოფას, თუ მას არ ამოვიღებთ ატმოსფეროდან და ზოგადად, სასწრაფოდ არ შევამცირებთ ატმოსფეროში სათბურის აირების გაფრქვევას“, — ამბობს კვლევის ავტორი კოლუმბიის უნივერსიტეტის კლიმატის სკოლის მეცნიერი ბარბელ ჰოენიში. მომზადებულია Agence France-Presse-ის მიხედვით.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ახალი ზელანდიის დედაქალაქ ველინგტონის დასავლეთით, ბუნებრივ პირობებში, ფრინველ კივის წიწილები გამოიჩეკნენ. მსგავსი მოვლენა საუკუნეზე მეტია, არ დაფიქსირებულა, ამიტომ ეს სასიხარულო ამბავია.

“მოხარული ვართ განვაცხადოთ, რომ ორშაბათს კივის ორ წიწილს მივაგენით. ისინი პირველები არიან, რომლებიც ბოლო 150 წლის განმავლობაში ბუნებაში, უელინგტონის დასავლეთით, გამოიჩეკნენ”, — ვკითხულობთ პროექტ Capital Kiwi-ს სოციალურ ქსელში გამოქვეყნებულ პოსტში.

პროექტის მიზანი დედაქალაქის გარშემო არსებულ გორაკებზე კივის ფართომასშტაბიანი პოპულაციის აღდგენაა.

ეს არამფრენი ფრინველი, რომელიც ახალ ზელანდიაში ბინადრობს, ძალიან მოწყვლადია, რის გამოც გადაშენების საფრთხე ემუქრება. მათთვის უმთავრესი რისკი საცხოვრებელი არეალის დაკარგვა და მტაცებლების თავდასხმაა, რაც ამ არსებების გადარჩენას ართულებს. როგორც ცნობილია, შედეგად, ამ რეგიონში მხოლოდ დაახლოებით 26 000 ყავისფერი კივია.

Capital Kiwi-ს მსგავსი პროექტები ამ ფრინველთა გადარჩენასა და დაცვაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. მათ 2022 წელს ბუნებაში რამდენიმე ათეული ზრდასრული კივი გაუშვეს. ახლახან კი, ტერიტორიის შემოწმებისას, “სიურპრიზი” დახვდათ. თავდაპირველად ერთ წიწილს მიაგნეს, მეორეს კი გვიმროვანი მცენარის ტოტებქვეშ მიაკვლიეს.

სპეციალისტთა გუნდი კივის წიწილების ზრდა-განვითარებას გადამცემების მეშვეობით დააკვირდება, სანამ კონკრეტულ წონას — თითქმის 800 გრამს — მიაღწევენ. ამის შემდეგ ისინი მათი მთავარი მტაცებლისგან, ყარყუმისგან, თავდაცვას უკვე შეძლებენ, ზრდასრულობაში კი მათი წონა დაახლოებით სამ კილოგრამამდე გაიზრდება. აღსანიშნავია, რომ მალე კიდევ 18 წიწილის გამოჩეკას ელიან, რომელთაც ასევე დააკვირდებიან.

Capital Kiwi-მ გორაკების მიმდებარედ ყარყუმებისთვის ხაფანგებიც დააგო, რათა კივებმა საბინადრო არეალი შეინარჩუნონ. ფრინველთა დაცვაში ადგილობრივებიც აქტიურად არიან ჩართულნი. ამ ყველაფრის შედეგად, იმედოვნებენ, რომ კიდევ მრავალი წიწილი გამოიჩეკება და მათი პოპულაცია აღდგება.

წყარო : on.ge 

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”