დედამიწა

გაეროს გარემოსდაცვითი პროგრამის (UNEP) მიხედვით, მსოფლიო “ქვიშის კრიზისის” წინაშეა. გამომდინარე იქიდან, რომ დღესდღეობით მოსახლეობის რაოდენობა და ურბანიზაციის დონეები უწყვეტად იზრდება, დიდია მოთხოვნა შუშასა და ბეტონზეც, ამ უკანასკნელთა დასამზადებლად კი სწორედ ქვიშა გამოიყენება.

UNEP-ის ახალ მოხსენებას თუ დავეყრდნობით, ქვიშის იმ რაოდენობით, რომელსაც მსოფლიო წელიწადის განმავლობაში იყენებს, დაახლოებით 26-მეტრიანი სიმაღლისა და სიგანის კედელს ავაშენებდით მთელი პლანეტის გარშემო.

მიუხედავად იმისა, რომ წყლის შემდეგ ქვიშა მეორე ყველაზე ხშირად გამოყენებადი რესურსია, პროცესს თითქმის არავინ არეგულირებს. UNEP გვაფრთხილებს, რომ ქვიშას იმაზე სწრაფი ტემპით ვიყენებთ, ვიდრე ბუნებრივი პროცესები წარმოქმნის მას.

“მდგრადი განვითარებისათვის ძირეულად უნდა შევცვალოთ მეთოდები, თუ როგორ ვაწარმოებთ, ვაშენებთ და მოვიხმართ პროდუქტებს, ინფრასტრუქტურასა და სერვისებს”, — განაცხადა პასკალ პედუციმ, UNEP-ის პროგრამის კოორდინატორმა — “ქვიშის რესურსები უსასრულო არაა და ბრძნულად უნდა გამოვიყენოთ”.

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ქვიშა უამრავი სახეობის საარსებო გარემოს მნიშვნელოვანი ნაწილია. შესაბამისად, მისი ჭარბი მოხმარება ბიომრავალფეროვნების შემცირებამდეც მიგვიყვანს.

ამ მოცემულობაში UNEP გვირჩევს, რომ ქვიშის ალტერნატივები გამოვიყენოთ, მაგალითად, დაფშხვნილი ქვა ან მაინინგის სხვა თანაპროდუქტები. მნიშვნელოვანია ისიც, რომ ქვიშის მოხმარების გასაკონტროლებლად გარკვეული დაწესებულება დაარსდეს.

“პრობლემა მხოლოდ გარკვეულ ადგილებს სულაც არ ექმნება”, — განაცხადა ეკოლოგმა ავრორა ტორესმა — “ქვიშა ნებისმიერი ქვეყნისათვის მნიშვნელოვანი მასალაა”.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ადამიანის მიერ გამოწვეული კლიმატის ცვლილება აძლიერებს ამინდის ბუნებრივ ფენომენს, რომელიც აზიაში, ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში სითბურ ტალღებს იწვევს; ამის გამო, მეცნიერები აცხადებენ, რომ 2023 შეიძლება ყველაზე ცხელი წელი იყოს კაცობრიობის მიერ აღრიცხულთა შორის.

სტატიაში გთავაზობთ ექსპერტთა განმარტებებს, თუ რატომ არის 2023 წელი ასე ცხელი და იქვე გვაფრთხილებენ, რომ რეკორდული ტემპერატურა კიდევ უფრო მოიმატებს, თუკი კაცობრიობა მკვეთრად არ შეამცირებს პლანეტის გამათბობელი აირების გაფრქვევას.

ელ-ნინიო და სხვები

2022 წლის რეკორდულად ცხელი ზაფხულის შემდეგ, დაბრუნდა წყნარი ოკეანის გამათბობელი ფენომენი, სახელად ელ-ნინიო, რომელიც ოკეანეებს ათბობს.

„ამან ატლანტის ოკეანის ჩრდილოეთ ნაწილი შეიძლება კიდევ უფრო გაათბოს, თუმცა, იმის გამო, რომ ელ-ნინიოს მოვლენა მხოლოდ ახლა იწყება, ეს ეფექტის ალბათ მხოლოდ მცირე ნაწილი იქნება“, — წერს ორგანიზაცია Berkeley Earth-ის ტემპერატურის მონიტორინგის ჯგუფის მეცნიერი რობერტ როდე.

ჯგუფის გათვლებით, 81 პროცენტია იმის შანსი, რომ 2023 ყველაზე ცხელი წელი გახდეს მას შემდეგ, რაც თერმომეტრის მონაცემთა ჩაწერა დაიწყო, მე-19 საუკუნის შუა წლებიდან.

მტვერი და გოგირდი

ატლანტის ოკეანის გათბობა შესაძლოა კიდევ უფრო გაამძაფრა ორი ისეთი ნივთიერების რაოდენობის შემცირებამ, რომლებიც ოკეანიდან მზის სინათლეს უკან აირეკლავენ: ესენი საჰარის უდაბნოდან ატანილი მტვერი და გემების საწვავის მიერ გამოყოფილი აეროზოლები.

როდეს მიერ ატლანტის ოკეანის ჩრდილოეთ რეგიონისთვის ჩატარებული ტემპერატურის ანალიზი მიუთითებს, რომ ბოლო თვეებში, საჰარიდან განსაკუთრებით ცოტა ოდენობის მტვერი მოდის.

გერმანიის ფედერალური კლიმატური სერვის-ცენტრის მეცნიერის, კარსტენ ჰაუსტეინის განცხადებით, ამის მიზეზი კი არის ატლანტიკური ქარების უჩვეულო შესუსტება.

ამავე დროს, 2020 წელს ნაოსნობაში შემოღებულმა ახალმა შეზღუდვებმა ტოქსიკური გოგირდის გამონაბოლქვი შეამცირა. როდეს განცხადებით, ეს მთლიანად არ უნდა ხსნიდეს ატლანტის ოკეანის ჩრდილოეთ ნაწილში ტემპერატურის მატებას, მაგრამ უნდა აძლიერებდეს მის სიმწვავეს.

„უძრავი“ ანტიციკლონები

გამთბარო ოკეანე გავლენას ახდენს ხმელეთის ამინდზე, ზოგიერთ ადგილებში განაპირობებს სითბურ ტალღებს და გვალვებს, ზოგში კი შტორმებს და ა. შ. რიდინგის უნივერსიტეტის კლიმატურ მეცნიერებათა პროფესორის, რიჩარდ ალენის განცხადებით, ცხელი ატმოსფერო ერთ ადგილას ტენიანობას შთანთქავს და მას სხვა ადგილას გამოათავისუფლებს.

მეცნიერები ხაზს უსვამენ ხანგრძლივი ანტიციკლონური სისტემების სიგრძეს და სიძლიერეს, რაც სითბურ ტალღებს იწვევს.

„იქ, სადაც კონტინენტთა თავზე უძრავი მაღალი წნევის ზონები ნარჩუნდება, ჰაერი დაბლა ეშვება და თბება, შლის ღრუბლებს და იწვევს ზაფხულის მზიან დღეებს, ამ დროს კი ცხელდება მიწა და მის თავზე ჰაერი. ასეთ დროს სითბური ტალღები ადგილზე შეიძლება კვირების განმავლობაში დარჩეს“, — ამბობს ალენი.

ევროპაში, „აფრიკიდან შემოსული ცხელი ჰაერი ადგილზეა გაჩერებული, მაღალი წნევის პირობებში, რაც იმას ნიშნავს, რომ გრძელდება ზღვის, ხმელეთისა და ჰაერის უფრო გაცხელება“, — ამბობს რიდინგის უნივერსიტეტის კლიმატური მეცნიერი ჰანა კლოკი.

კლიმატის ცვლილების როლი

გაერო-ს კლიმატის ცვლილების სამთავრობათშორისო ექსპერტთა ჯგუფი (IPCC) საკუთარ გლობალურ მოხსენებაში აღნიშნავს, რომ 1950-იანი წლების შემდეგ, კლიმატის ცვლილებამ მომაკვდინებელი სითბური ტალღები უფრო გაახშირა და გააძლიერა პლანეტის ხმელეთის უმეტეს რეგიონებში.

სიცხის პროგნოზი

Berkeley Earth გვაფრთხილებს, რომ ამჟამინდელმა ელ-ნინიომ 2024 წელს დედამიწა შეიძლება კიდევ უფრო გააცხელოს.

IPCC აღნიშნავს, რომ სითბური ტალღების რისკი უფრო ხშირდება და ძლიერდება, თუმცა, მთავრობებს კლიმატის ცვლილების შეზღუდვა ჯერ კიდევ შეუძლიათ სათბურის აირების გაფრქვევის შემცირებით.

„ეს მხოლოდ დასაწყისია. ნახშირბადის ემისიების ღრმა, სწრაფ და მდგრად შემცირებას ნულამდე, დათბობის შეჩერება შეუძლია, მაგრამ კაცობრიობას მომავალში უფრო ძლიერ სიცხესთან შეგუება მოუწევს“, — ამბობს ლონდონის საუნივერსიტეტო კოლეჯის გლობალურ ცვლილებათა მეცნიერების ხელმძღვანელი საიმონ ლევისი.

მომზადებულია Agence France-Presse-ის მიხედვით, რომელიც მიხეილ ჭაბუკაშვილმა თარგმნა

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა

2021 წელს შევიტყვეთ, რომ პერდიუს უნივერსიტეტის მკვლევრებმა მსოფლიოში უთეთრესი საღებავი შექმნეს. ინფორმაციას უცხოური მედია ავრცელებს. 

ფერი იმდენად თეთრია, რომ სინათლის 98% შეუძლია აირეკლოს. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, თუ გავითვალისწინებთ, რომ სინათლე სითბოს წარმოქმნის, დედამიწაზე კი ტემპერატურა განუწყვეტლივ მატულობს.

მკვლევრების აზრით, შენობაზე უთეთრესი საღებავის გამოყენება ზედაპირის ტემპერატურას შეამცირებს. შედეგად შიგნითაც ნაკლებად ეცხელება და ჰაერის კონდიცირების საჭიროებაც დაიკლებს.

მაშ, რა მოხდება, თუ უთეთრეს საღებავს გაცილებით დიდ მასშტაბზე გამოვიყენებთ?

ამის საპასუხოდ ჯერემი მუნდეის, ელექტრული და კომპიუტერული ინჟინერიის პროფესორის (კალიფორნიის უნივერსიტეტი), აზრიშემდეგნაირად ჟღერს: უთეთრესი საღებავის მსგავს მასალას რომ დედამიწის ზედაპირის 1-2% დაეფარა, პლანეტის მიერ სითბოს შთანთქმაც საკმარისად შემცირდებოდა, რომ გლობალური ტემპერატურა სტაბილური გამხდარიყო.

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, კლიმატის პრობლემების მოსაგვარებლად ეს დიდი წინგადადგმული ნაბიჯი იქნებოდა. ისიც გასათვალისწინებელია, რომ უკან გაბრუნებული სინათლე კოსმოსს დიდად არ დააზარალებდა — ეს დაახლოებით ჭიქა წყლის ოკეანეში ჩაბრუნებას უდრის.

შესაღებ ფართობს რაც შეეხება, ცნობილია, რომ დედამიწის ზედაპირის ჯამური ფართობი 510 227 658 კვადრატული კილომეტრია და მისი უდიდესი ნაწილი წყალს უკავია. შესაბამისად, ამის 1-2% დაახლოებით 5-10 მილიონი კვადრატული კილომეტრი იქნებოდა. შესადარებლად, შეერთებული შტატების ჯამური სახმელეთო ფართობი დაახლოებით 9 მილიონ კვადრატულ კილომეტრს უდრის.

რა თქმა უნდა, ამ საქმეს საკმაოდ ბევრი საღებავი დასჭირდებოდა. თითო გალონი დაახლოებით ათას კვადრატულ მეტრ ფართობს შეღებავდა, დედამიწის ზედაპირის 1%-ის დასაფარად კი დაახლოებით 139 გალონი უთეთრესი საღებავი დაგვჭირდებოდა.

თავისთავად, ზედაპირის 2%-ის შემთხვევაში ეს რიცხვიც გაორმაგდება. ამ დროს ისიც არაა გათვალისწინებული, რამდენად რთული იქნებოდა ოკეანეების, უდაბნოებისა და ხეების გადაღებვა.

საგულისხმოა, რომ ტემპერატურის შესამცირებლად რაღაცების შეღებვა ახალი იდეა სულაც არაა. მსოფლიოს არაერთ კუთხეში ზედაპირებს უკვე ღებავენ თეთრად, თუმცა პრობლემის გადაჭრამდე ჯერ კიდევ გრძელი გზა გვაქვს გასავლელი.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა

მეცნიერები ინდოეთის ოკეანეში აღმოჩენილ იდუმალ “გრავიტაციულ ხვრელს” იკვლევენ. მისი არსებობის შესახებ ექსპერტებმა ჯერ კიდევ 1948 წელს შეიტყვეს, მაგრამ ხვრელის გაჩენის სავარაუდო მიზეზები მხოლოდ ახლა გაამხილეს. ინფორმაციას უცხოური მედია ავრცელებს. 

როგორც ირკვევა, გრავიტაციული ხვრელები ჩნდება იქ, სადაც დედამიწის გრავიტაციული ველი არ არის ერთგვაროვანი – სიმკვრივისა და მასის განაწილების ცვალებადობის გამო. არის უბნები, რომლებიც უფრო მკვრივია, ვიდრე სხვები და სიმკვრივის ეს ცვალებადობა გრავიტაციის ძალაზეც მოქმედებს.

ამ მხრივ ინდოეთის ოკეანე გამორჩეული ადგილია დედამიწაზე, რადგან აქ გრავიტაციის დაბალი დონე აღინიშნება. ზუსტად ამიტომ, ოკეანის ზოგიერთ ნაწილში ზღვის დონე წარმოუდგენლად დაბალია და საშუალო მაჩვენებელს 100 მეტრით ჩამოსცდება. ასეთ “ჩავარდნილ” ადგილებს კი ხშირად ხვრელები იკავებს, რომელთაც “გრავიტაციული” წარმომშობი მიზეზის გამო ეწოდებათ. გრავიტაციულ ხვრელი პირველად მე-20 საუკუნის შუა ხანებში, შრი-ლანკის სამხრეთით აღმოაჩინეს და ამის შემდეგ ერთ-ერთ ყველაზე დიდი და გადაუჭრელ სამეცნიერო ფენომენად იქცა.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი “დოქტრინა

მეცნიერების განცხადებით, დიდი ალბათობით, მსოფლიო საშუალო ტემპერატურის მატების 1,5C-გრადუსიანი ზღვარს 2027 წლამდე გადალახავს. ამის შესახებ The Guardian-ი წერს.

გამოცემის ინფორმაციით, ასეთი დასკვნა გაეროს სააგენტოს – მსოფლიო მეტეოროლოგიური ორგანიზაციის (World Meteorological Organisation) მკვლევრებმა ახალ კვლევაზე დაყრდნობით მიიღეს. WMO-ს პროგნოზით, 66%-იანი ალბათობა არსებობს იმისა, რომ 2023-2027 წლების განმავლობაში წლიური გლობალური ტემპერატურა 1,5C-გრადუსით აღემატება პრეინდუსტრიულ მონაცემებს.

ორგანიზაციაში განმარტავენ, რომ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ დედამიწაზე ტემპერატურა მუდმივად 1,5 გრადუსით გადააჭარბებს საშუალო მაჩვენებელს. მაგრამ WMO საზოგადოებას აფრთხილებს, რომ კაცობრიობა ამ მაჩვენებელს დროდადრო გადააჭარბებს და ეს უფრო ხშირი მოვლენა გახდება. სპეციალისტები აღნიშნავენ, რომ ამას კატასტროფული და პოტენციურად შეუქცევადი მოვლენების კასკადი მოჰყვება.

სპეციალისტები ასევე განმარტავენ, რომ არქტიკა დანარჩენ პლანეტაზე სწრაფად თბება, რასაც გავლენა აქვს ამინდის გლობალურ სისტემაზე. მოსალოდნელია, რომ წელს ამაზონის რეგიონში, ცენტრალურ ამერიკაში, ავსტრალიასა და ინდონეზიაში ნაკლები წვიმა მოვა. სამაგიეროდ, მომავალი 5 წლის განმავლობაში ევროპაში, ალასკაზე, ციმბირის ჩრდილოეთთა და საჰელში ნალექის რაოდენობა საშუალოზე მაღალი იქნება.

აქამდე პრეინდუსტრიული ხანის მონაცემებთან შედარებით საშუალო წლიური ტემპერატურის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი 1,28C გრადუსი იყო.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა