წითელას ინფექციები უკიდურესად სერიოზულია. 2025 წელს აშშ-ში ინფიცირებულთა 14 პროცენტს ჰოსპიტალიზება დასჭირდა. შარშან ეს მაჩვენებელი 40 პროცენტი იყო.
წითელას შეუძლია დააზიანოს ფილტვები და იმუნური სისტემა, გამოიწვიოს თავის ტვინის სამუდამოდ დაზიანება. ყოველი 1000 ინფიცირებულიდან ერთი კი კვდება. მიუხედავად იმისა, რომ წითელას ვაქცინაციის პროგრამა აშშ-ში ბოლო 60 წლის განმავლობაში ძლიერ წარმატებული იყო, ბოლო წლებში შემთხვევების რაოდენობა გახშირდა.
წითელა ერთ-ერთი ყველაზე გადამდები დაავადებაა მთელ პლანეტაზე. ერთი ინფიცირებული ადამიანი მის გარშემო 9-10 ადამიანს აინფიცირებს, თუკი ისინი არავაქცინირებულები არიან. ორდოზიანი ვაქცინა წითელას პრევენციაში 97%-ით ეფექტიანია.
როდესაც წითელას ვირუსი ადამიანს აინფიცირებს, უჯრედის ზედაპირზე ეკვრის კონკრეტულ ცილებს. შემდეგ შიგნით უშვებს თავის გენომს, იწყებს გამრავლებას და ამ პროცესში უჯრედები ნადგურდება. პირველად ეს ზედა სასუნთქ გზებსა და ფილტვებში ხდება, სადაც ვირუსი აზიანებს ადამიანის ნორმალურად სუნთქვის უნარს.
ამ ორივე ადგილას, ვირუსი ასევე აინფიცირებს იმუნურ უჯრედებს, რომლებსაც ის ლიმფურ კვანძებში მიაქვს და უკვე იქიდან, მთელ სხეულში.
წითელას მქონე ადამიანთა საავადმყოფოში მოხვედრას ძირითადად იწვევს ამ დაავადების ეფექტები ფილტვებზე. ვინაიდან ვირუსი ფილტვის უჯრედებს ანადგურებს, პაციენტს შეიძლება განუვითარდეს ვირუსული პნევმონია, რასაც ახასიათებს ძლიერი ხველა და სუნთქვის გაძნელება. წითელას პნევმონია ყოველი 20 ინფიცირებული ბავშვიდან ერთს უვითარდება და პატარა ბავშვების წითელათი სიკვდილის ძირითადი მიზეზია.
წითელას ვირუსს შეუძლია, პირდაპირ შეიჭრას ნერვულ სისტემაში და ანთების გამოწვევით ისიც დააზიანოს.
წითელა თავის ტვინის მწვავე დაზიანებას ორი სხვადასხვა გზით იწვევს: ტვინის პირდაპირი ინფიცირება, რაც დაახლოებით 1000-დან ერთ ადამიანში ხდება; და ტვინის ანთება, რაც ინფიცირებიდან 2-30 დღის შემდეგ შეიძლება მოხდეს. ასეთი შემთხვევებიც ათასიდან დაახლოებით ერთია. ასეთ მოვლენას გადარჩენილ ბავშვებს შეიძლება განუვითარდეთ თავის ტვინის სამუდამო დაზიანება და ისეთი მდგომარეობები, როგორიცაა სიბრმავე და სმენის დაკარგვა.
წითელას ინფექციის განსაკუთრებით საგანგაშო, მაგრამ ნაკლებად შესწავლილი ეფექტი ისაა, რომ შეუძლია, შეამციროს იმუნური სისტემის უნარი, ამოიცნოს წარსულში შეხვედრილი პათოგენები. მკვლევრები დიდი ხანია ეჭვობდნენ, რომ წითელაზე ვაქცინირებულ ბავშვს სხვა დაავადებებისადმიც უკეთესი იმუნიტეტი აქვს, მაგრამ არ იყვნენ დარწმუნებული, რატომ.
2019 წელს გამოქვეყნებული კვლევის მიხედვით, წითელას ინფექციამ გაანადგურა ინფიცირებულთა ანტისხეულების 11-დან 75 პროცენტამდე, რამაც ისინი მოწყვლადი დატოვა იმ სხვა მრავალი ინფექციისადმი, რომლებიც წარსულში უკვე ჰქონდათ გადატანილი და იმუნიტეტიც გააჩნდათ. ამ ეფექტს იმუნურ ამნეზიას უწოდებენ და იქამდე გრძელდება, ვიდრე ადამიანები ხელახლა არ დაინფიცირდებიან ან აიცრებიან თითოეულ იმ დაავადებაზე, რომლებიც მათმა იმუნურმა სისტემამ დაივიწყა.
იშვიათ შემთხვევაში, მას შემდეგ, რაც ადამიანი გამოჯანმრთელდება, ვირუსი შეიძლება ადამიანის თავის ტვინში დარჩეს დაუფიქსირებელ დონეზე და 7-10 წლის შემდეგ ხელახლა გააქტიურდეს.
ამ დაავადებას ქვემწვავე სკლეროზულ პანენცეფალიტს უწოდებენ და წარმოადგენს პროგრესულ დემენციას, რომელიც თითქმის ყოველთვის ფატალურია. ემართება წითელას მქონე ყოველი 25 000 ადამიანიდან დაახლოებით ერთს, მაგრამ ხუთჯერ უფრო ხშირია ინფიცირებულ ერთ წლამდე ჩვილებში.
მკვლევრები დიდი ხანია ეჭვობდნენ, რომ ასეთი ინფექციები გამოწვეული იყო წითელას კონკრეტული შტამით, მაგრამ უფრო ახალი კვლევები მიუთითებს, რომ წითელას ვირუსს შეუძლია განიცადოს მუტაციები, რომლებიც მას პირველადი ინფექციის დროს აძლევს თავის ტვინის ინფიცირების საშუალებას.
წითელას ვირუსის შესახებ ჯერ კიდევ ბევრი რამ არის შესასწავლი. მაგალითად, მეცნიერები იკვლევენ ანტისხეულებით თერაპიას მწვავე შემთხვევებისათვის.
თუმცა, თუნდაც მკურნალობის ეს საშუალება ეფექტიანი აღმოჩნდეს, წითელას სერიოზული ეფექტების პრევენციის საუკეთესო გზა ვაქცინაციაა.
მომზადებულია The Conversation-ის მიხედვით, რომელიც მიხეილ ჭაბუკაშვილმა თარგმნა
ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”
