მედიცინა

გულის უეცარ გაჩერებას ყოველწლიურად მილიონობით ადამიანის სიცოცხლე ეწირება, მაგრამ ამის წინმსწრები ნიშნების დაფიქსირება მარტივი არაა. ფინეთის ტამპერეს უნივერსიტეტში მომუშავე მეცნიერებმა შექმნეს ახალი მეთოდი, რომელიც შესაძლოა, მსგავსი რისკის პროგნოზირებაში დაგვეხმაროს.

ესაა ალგორითმი, რომელიც ე.წ. დეტენდენციური ფლუქტუაციის ანალიზს (DFA2 a1) ეყრდნობა, რისი მეშვეობითაც დროთა განმავლობაში გულისცემის რიტმის ცვლილებას ავლენს. სპეციალისტებმა 2 794 ზრდასრული ადამიანის მონაცემები გამოიყენეს, დაკვირვების პერიოდი კი საშუალოდ 8.3 წელი იყო.

შედეგად დადგინდა, რომ DFA2 a1 გულის უეცარი გაჩერების “ძლიერი და დამოუკიდებელი” მაპროგნოზირებელია. მსგავსი ასოციაცია ყველაზე მკაფიო მაშინაა, როცა სხეული მოსვენებულ მდგომარეობაშია, რადგან ფიზიკური აქტიურობისას სხვაგვარი მაჩვენებლები მიიღება. კერძოდ, მაღალი რისკის ინდივიდებში მოსვენებისას არსებული გულისცემის რიტმის ინტერვალები ფიზიკურად დატვირთული ჯანმრთელი ადამიანებისას ჰგავს.

მეცნიერებმა DFA2 a1 ანალიზის შედეგები გულის უეცარ გაჩერებასთან სტატისტიკური მეთოდებით დააკავშირეს. გაითვალისწინეს სხვა მნიშვნელოვანი ფაქტორებიც, როგორიცაა ასაკი, გულის უკვე არსებული პრობლემები და სხვა. უნდა ითქვას ისიც, რომ რიტმზე დაკვირვებას მხოლოდ 1 წუთი სჭირდება და ამის გაკეთება სენსორებითაცაა შესაძლებელი, რომლებიც ჭკვიან საათშიც დამონტაჟდება, ანუ ამისთვის კლინიკაში მისვლაც არ იქნება აუცილებელი.

ახალი ალგორითმი ამჟამად გამოყენებად მეთოდებზე ზუსტია. როგორც წესი, ისინი კარდიოპულმონარულ მონაცემებს ეყრდნობა, ანუ ზომავს, რამდენად შეუძლია ადამიანის ორგანიზმს კუნთებში ჟანგბადის გადატანა და რა რაოდენობით მოიხმარს მას ფიზიკური დატვირთვისას.

ავტორები გეგმავენ, რომ მომდევნო ეტაპზე კვლევაში უფრო მეტი ინდივიდი ჩართონ და თავიანთი მეთოდი გულის სხვა პრობლემებზეც გამოცადონ. საბოლოოდ, შესაძლებელია მივიღოთ ინსტრუმენტი, რომელიც მრავალი ადამიანის სიცოცხლეს გადაარჩენს.

წყარო

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

ცოტა ხნის წინ მეცნიერებმა “ოვოიდური უჯრედები” აღმოაჩინეს, რამაც მეხსიერებაზე ჩვენი წარმოდგენა შეცვალა. ეს შეიძლება ალცჰაიმერის, ეპილეფსიისა თუ სხვა ნევროლოგიური მდგომარეობების სამკურნალოდ გამოდგეს.

ჩვენ გარშემო არსებული თითოეული ნივთი ჩვენი მეხსიერების ნაწილი ხდება, იდენტობას გვიყალიბებს და ყოველდღიურ ცხოვრებაში გზას გვიკვალავს. დროთა განმავლობაში ეს მოგონებები ფორმირდება, ხოლო ალცჰაიმერით დაავადებულ ადამიანებში გაქრობას იწყებს.

დადგინდა, რომ ახლახან აღმოჩენილი აქამდე უცნობი უჯრედები მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ობიექტების აღქმასა და დამახსოვრებაში.

კვლევა, რომელიც Nature Communications-ში გამოქვეყნდა, UBC-ის მედიცინის ფაკულტეტის მკვლევრებმა ჩაატარეს. ეს განსაკუთრებული ნეირონები მაშინ აქტიურდება, როდესაც რაიმე ახალს ვხვდებით. ისინი მეხსიერებაში ყველა ობიექტს ინახავს და მათი თვეებისა თუ წლების შემდეგ ამოცნობის საშუალებას გვაძლევს.

“ობიექტების აღქმის მეხსიერება ჩვენი იდენტობისა და სამყაროსთან ურთიერთქმედების ცენტრალური ნაწილია”, — ამბობს დოქტორი მარკ კემბროვსკი. ის კვლევის მთავარი ავტორი და UBC-ში უჯრედული და ფიზიოლოგიური მეცნიერებების ასოცირებული პროფესორია. “იმის ცოდნა, ნაცნობ ობიექტს ვხედავთ თუ უცნობს, გადარჩენიდან დაწყებული ყოველდღიური ფუნქციონირებით დამთავრებული, ყველაფერს განსაზღვრავს. ამას მეხსიერებასთან დაკავშირებულ დაავადებებსა და დარღვევებთან უზარმაზარი კავშირი აქვს”.

კვერცხის ფორმის გამო ამ უჯრედებს ოვოიდური უწოდეს. ისინი ადამიანების, თაგვებისა და სხვა ცხოველების ჰიპოკამპში მცირე რაოდენობით გვხვდება.

კემბროვსკის ლაბორატორიის სტუდენტმა და კვლევის ავტორმა ადრიან კინმანმა უჯრედების განსაკუთრებული თვისებები მაშინ აღმოაჩინა, როცა თაგვის ტვინის ნიმუშს აკვირდებოდა. მან ნეირონების მცირე ჯგუფი შენიშნა, რომელშიც განსაკუთრებული გენი აქტიურდებოდა.

“ისინი იქვე, თვალსაჩინოდ იმალებოდნენ”, — ამბობს კინმანი. “დამატებითი ანალიზის შედეგად დავინახეთ, რომ ოვოიდური უჯრედები სხვა ნეირონებისგან უჯრედულ და ფუნქციურ დონეზე საკმაოდ განსხვავდება”.

ოვოიდური უჯრედების როლის დასადგენად, კინმანმა ცდა თაგვებზე ჩაატარა. გუნდმა ერთფოტონიანი მიკროსკოპი გამოიყენა და უჯრედებს მაშინ დააკვირდა, როცა თაგვმა გარემოსთან ურთიერთობა დაიწყო.

აღმოჩნდა, რომ როდესაც თაგვი უცნობ ობიექტს ხვდებოდა, უჯრედები ტვინში ანათებდა, უკვე ნაცნობი საგნის დანახვისას კი რეაგირება წყდებოდა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, უჯრედებმა თავისი მოვალეობა შეასრულა: თაგვმა ახალი ობიექტები დაიმახსოვრა.

“გასაოცარია, ახალი ობიექტის დანახვისას უჯრედები როგორც რეაგირებენ. იშვიათია, მათ აქტივობასა და ქცევას შორის ასეთი ნათელი კავშირი ჩანდეს”, — ამბობს კინმანი. “თაგვებში უჯრედები ობიექტებს პირველივე დანახვისას იმახსოვრებენ და თვეების მანძილზე ახსოვთ. ამ დონის მეხსიერება ცხოველებისთვის გასაოცარია”.

მეცნიერები ახლა იმ როლს იკვლევენ, რომელსაც ოვოიდური უჯრედები ტვინის სხვადასხვა დარღვევებში ასრულებს. გუნდი ფიქრობს, რომ როცა უჯრედები ძალიან აქტიურდება, ან პირიქით, ეს ალცჰაიმერის ან ეპილეფსიის განვითარების რისკს ზრდის.

“აღქმის მეხსიერების გაუარესება ალცჰაიმერის ერთ-ერთი მთავარი სიმპტომია, როცა გავიწყდება, გასაღები რა არის ან საყვარელი ადამიანი როგორ გამოიყურება. რა მოხდება, თუ დაავადების თავიდან აცილების მიზნით ამ უჯრედებს შევცვლით?” — ამბობს კინმანი. “ეპილეფსიის შემთხვევაში კი ვხედავთ, რომ ისინი ჰიპერაქტიური ხდება და შესაძლოა დაავადების გართულებაში დიდ როლს თამაშობს”.

ათწლეულების განმავლობაში აზრი არსებობდა, რომ ჰიპოკამპი მხოლოდ ერთგვარ უჯრედს შეიცავს, რომელიც მეხსიერების მრავალ ასპექტს აკონტროლებს. დოქტორი კემბროვსკის თქმით, ამ ახალი ნეირონის აღმოჩენა ყველაფერს თავდაყირა აყენებს.

“ფუნდამენტური ნევროლოგიის პერსპექტივიდან ეს ჩვენს წარმოდგენას, თუ როგორ მუშაობს მეხსიერება, ნამდვილად შეცვლის”, — ამბობს ის. “ეს შესაძლებელს ხდის, რომ ტვინში ჯერ კიდევ აღმოუჩენელი ნეირონები არსებობდეს. ამის გამოკვლევა დაგვეხმარება, ჩვენი მიდგომა და ტვინის მკურნალობის მეთოდები შევცვალოთ”.

სტატია მომზადებულია საინფორმაციო ანალიტიკური პორტალის on.ge-ს მიერ

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი – ,,დოქტრინა”

მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიოში მწეველთა რაოდენობა პროპორციულად იკლებს, ფილტვის კიბო კვლავ ერთ-ერთ ყველაზე საშიშ დაავადებად რჩება. ის ყოველწლიურად თითქმის 2 მილიონი ადამიანის სიცოცხლეს იწირავს.

ბოლო კვლევამ აჩვენა, რომ ფილტვის კიბოს შემთხვევები იზრდება იმ ადამიანებში, რომლებიც მწეველები არასოდეს ყოფილან. მეცნიერთა საერთაშორისო ჯგუფმა დაადგინა, რომ არამწეველებში ფილტვის კიბოს გავრცელება შესაძლოა, ჰაერის დაბინძურებასთან და მისი ზიანის მატებასთან იყოს დაკავშირებული. ამ მხრივ, ყველაზე მძიმე ვითარება აღმოსავლეთ აზიაში ფიქსირდება.

კვლევის ფარგლებში სპეციალისტებმა პროექტ GLOBOCAN-ის 2022 წლის ონკოლოგიური სტატისტიკური მონაცემები გააანალიზეს. ასევე, შეისწავლეს 1988-2017 წლებში აღრიცხული სიმსივნის შემთხვევებიც. დადგინდა, რომ ფილტვის კიბოს ყველაზე გავრცელებული ტიპი ადენოკარცინომაა, რომელიც კაცებში სიმსივნური ავადობის 45.6%-ს, ხოლო ქალებში 59.7%-ს შეადგენს.

ადენოკარცინომა ჯირკვლოვან ქსოვილში ვითარდება. მიუხედავად იმისა, რომ მისი ერთ-ერთი გამომწვევი მიზეზი თამბაქოს მოწევაც შეიძლება გახდეს, ეს დაავადება მწეველებში ყველაზე გავრცელებული მაინც არ არის. საინტერესოა, რომ ის არამწეველებში უფრო ხშირად გვხვდება.

წინა კვლევებთან შედარების შედეგად მეცნიერებმა აღმოაჩინეს, რომ ფილტვის კიბოს შემთხვევები არამწეველებში აშკარა მატებით ხასიათდება. მათი აზრით, აუცილებელია, ამ პრობლემის გადაჭრას მეტი ყურადღება დაეთმოს, პარალელურად კი გაგრძელდეს ძალისხმევა როგორც მწეველთა რაოდენობის შემცირების, ასევე ახალგაზრდებში თამბაქოს მოხმარების პრევენციის მიმართულებით.

ეცნიერები ხაზგასმით აღნიშნავენ, რომ მრავალი ქვეყნის მაგალითზე ჩანს, როგორ იკლებს თამბაქოს მოხმარება, თუმცა, პარალელურად, არამწეველებში ფილტვის კიბოს მაჩვენებელი იზრდება. დღეს მსოფლიოში ფილტვის კიბო არამწეველებში სიმსივნით გამოწვეული სიკვდილიანობის მეხუთე წამყვანი მიზეზია. ის თითქმის ყოველთვის ადენოკარცინომის ფორმით ვლინდება და განსაკუთრებით ხშირად ქალებსა და აზიურ პოპულაციებში ფიქსირდება.

მკვლევართა ჯგუფი მიიჩნევს, რომ არამწეველებში ფილტვის კიბოს შემთხვევების მატების ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი ჰაერის დაბინძურებაა. ადრეული კვლევებიც ადასტურებს, რომ ადენოკარცინომასა და გარემოს დაბინძურებას შორის მჭიდრო კავშირია.

აღმოსავლეთ აზია, განსაკუთრებით კი ჩინეთი, კვლავ ერთ-ერთ ყველაზე დაბინძურებულ რეგიონად რჩება. მიუხედავად იმისა, რომ თამბაქოს მოხმარების კლებასთან ერთად მოწევასთან დაკავშირებული ფილტვის კიბოს შემთხვევებიც მცირდება, დაბინძურებასთან დაკავშირებული შემთხვევები პირიქით, იმატებს.

მეცნიერები აღნიშნავენ, რომ ფილტვის კიბოს შესწავლა, მონაცემთა მუდმივი შეგროვება და ანალიზი მათ დაავადების გავრცელების მექანიზმების უკეთ შესწავლაში დაეხმარება. ასევე, საშუალებას მისცემს შეიმუშაონ შესაბამისი სტრატეგიები, რომლებიც სიმსივნის წინააღმდეგ ბრძოლას გაამარტივებს.

ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა“