როდესაც ნებისმიერი ბოსტნეული დაზიანებულია, მისი უჯრედები ღიაა. ამ დროს მცენარე ცდილობს დაიცვას თავი მწარე გემოს მქონე ქიმიური ნივთიერება – პოლიფენოლების გამოყოფით.
მაგრამ ხახვის დაცვის მექანიზმი კიდევ უფრო შორს მიდის, რაც კიდევ უფრო არასასიამოვნო ქიმიკალის -propanethial S-oxide-ის გამოყოფაში გამოიხატება, ეს მცენარეს პარაზიტებისგან იცავს.
ეს აქროლადი ქიმიკატი lachrymatory factor–ის სახელითაცაა ცნობილი. აქროლვადობა ნიშნავს, რომ, როგორც კი ის გამოიყოფა, სწრაფად აორთქლდება და თვალში ხვდება. იქ ის შთანთქავს წყალს, რომელიც ჩვენი თვალის ზედაპირს ფარავს და წარმოიქმნება სულფენინის მჟავა.
ეს აღიზიანებს ლაქიმიურ ჯირკვალს, რომელიც ცრემლსადენი ჯირკვლის სახელითაცაა ცნობილი. იმის გამო, რომ წარმოებული მჟავას რაოდენობა ძალიან მცირეა, მისი ეფექტი მხოლოდ გამაღიზიანებელია და არა მავნე.
თავდაპირველად ფიქრობდნენ, რომ propanthial s-oxide-ის გამოყოფა ხახვის ერთ ენზიმში (ფერმენტში) ხდებოდა, რომელიც allicinase-ის სახელითაა ცნობილია, ეს გახლავთ ბიოლოგიური კატალიზატორი, რომელიც აძლიერებს თვალის გამაღიზიანებელი ნაერთების გამომუშავებას.
მაგრამ ზოგიერთი კვლევის ვარაუდით ცრემლის გამოსაყოფად ორი ენზიმია საჭირო.
ორი ფერმენტების შეიძლება საჭიროა აწარმოოს ამ თვალის მორწყვა ეფექტი.
ეს უფრო კომპლექსური ახსნა იწყება გოგირდით, რომელსაც ხახვი შთანთქავს ნიადაგიდან და ინარჩუნებს PRENCSO 1-ის(1-პროპენილ-ლ-ცისტეინის სულფქსიდს) სახელით ცნობილ ნაერთში.
როდესაც ხახვი დაზიანებულია, ის გამოყოფს allicinase-ს, რომელიც რეაგირებს PRENCSO-თან ამიაკისა და 1-პროპენილსლფლენჰინის მჟავას წარმოსაქმნელად.
მეორე ფერმენტი, რომელიც lachrymatory-factorსინთეზის სახელითაა ცნობილი, propanthial s-oxide-ად გადაიქცევა.
მაშ, რატომ გვიწვავს ზოგი ხახვი სხვაზე მეტად თვალს? ამის შესახებ უამრავი დებატი არსებობს.
ერთი დამაჯერებელი ახსნა იმაში მდგომარეობს, რომ ის დაკავშირებულია გოგირდის რაოდენობასთან, რომელსაც ხახვი ნიადაგიდან შეიწოვს, რაც თავის მხრივ, ნიადაგსა და გაზრდის პირობებზეა დამოკიდებული. ნიადაგში გოგირდის მაღალი დონე ხელს უწყობს მოსავლიანობისა და ხახვის სიმწარის გაზრდას.
როგორ შევაჩეროთ ცრემლები?
ტირილის პრობლემის გადაჭრის ერთ-ერთი გზა შეიძლება იყოს ხახვის lachrymatory-factor-ის სინთეზის ფერმენტის ჩასახშობად სასელექციო ან გენეტიკური მოდიფიკაცია.
ასევე, არსებობს რამდენიმე იოლი ტექნოლოგიური გამოსავალი. ვინაიდან რეაქცია მოიცავს ფერმენტებს, რეაქციის სიჩქარე და გამაღიზიანებელი ქიმიკატების წარმოშობა შეიძლება შემცირდეს ფერმენტების დაზიანებით ან შემცირებით.
თეორიულად, ხახვის ბლანშირება (ხილის და ბოსტნეულის დამუშავება ცხელი წყლით ან ორთქლით) ამცირებენ ფერმენტებს და რეაქციას ხელს უშლიან.
ეს მეთოდი ეფექტურია, თუმცა არა პრაქტიკული. რეაქციის შემცირება მიიღწევა დაჭრამდე ხახვის მაცივარში ჩადებით. თუმცა, ხახვის მაცივარში დიდი ხნით შენახვა არ შეიძლება, ვინაიდან სველდება, რბილდება და არომატს კარგავს. უმჯობესია, თუ ხახვს გრილ, ბნელ ადგილზე შევინახავთ.
იმისთვის, რომ ტირილი ავიცილოთ, კარგია ხახვის გამდინარე წყალში გავლებაც.
წყარო: http://www.sciencealert.com/
მასალა მოამზადა: თამარ ტაბატაძემ
ახალგაზრდა ანალიტიკოსთა და მეცნიერთა დარბაზი ,,დოქტრინა”
0
